COVID-19 ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါဆိုက်ချိန်မှာ ကျန်းမာရေးအပြင်၊ စီးပွားရေး၊ လူမူရေးစတဲ့ ကဏ္ဍပေါင်းစုံ ထိခိုက်ခံရပြီး၊ စိတ်ကျန်းမာရေးပြဿနာတွေ ပိုဖြစ်ကာ၊ အခုလို အဆုံးစီရင်မူ ကြုံရနိုင်တယ်လို့ စိတ်ကျန်းမာရေးပညာရှင်တွေက ဆိုပါတယ်။
မကြာခင်ဖြစ်ခဲ့တဲ့ မြန်မာနိုင်ငံသားတချို့အဆုံးစီရင်မူတွေထဲ ထူးခြားတာက၊ ပုသိမ်ကဖြစ်စဉ်မှာ တကယ်အဆုံးစီရင်မူ မဖြစ်ခင်၊ စိတ်လိုက်မာန်ပါ ရုတ်တရက် အဆုံးစီရင်ဖို့ ကြိုးပမ်းခဲ့တာနဲ့ ဆက်ဆံရေး အဆင်မပြေဖြစ်တာတွေ ရှိခဲ့ပြီး၊ နောက်ပိုင်း အခြေအနေတစ်ခုရချိန်မှာ အဆုံးစီရင်ခဲ့တာကို သတင်းတွေအရ တွေ့ရပါတယ်။ မလေးရှားရောက် မြန်မာနိုင်ငံက အလုပ်သမားတချို့အဆုံးစီရင်မူမှာတော့ ထူးခြားမူက၊ တရားမဝင်နေရသူတွေဖြစ်ပြီး၊ အခက်အခဲ၊ အကျပ်အတည်းပေါင်းစုံနဲ့ စိတ်ဖိစီးမူကို အခြားသူတွေထက် အများကြီးကြုံခဲ့ရအပြီးမှာ၊ အခုလို အဆုံးစီရင်တာတချို့ စဖြစ်လာတာကို သတင်းတွေမှာ တွေ့ရပါတယ်။ တရားမဝင်နေထိုင်ရသူတွေအနေနဲ့ COVID-19 ကာလမှာ အလုပ်အကိုင် အခက်အခဲတွေ့ပြီး၊ နေ့တဓူဝ စားရေးနေရေး အကြပ်အတည်းကြုံလာချိန်မှာ၊ ၊ မြန်မာနိုင်ငံပြန်နိုင်ရေးအပါအဝင် ဒီပြဿနာပေါင်းစုံကို
သူတို့တတ်နိုင်တဲ့ အစွမ်းအစနဲ့ ဖြေရှင်းနိုင်တဲ့ နည်းလမ်းတွေမရှိဘူးလို့ ခံစားလာရတတ်ပြီး၊ အခြားသူတွေထက် စိတ်ဖိစီးမူ ပိုများနိုင်ခြေရှိပါတယ်။
အခုလို စိတ်ဖိစီးမူ ပိုများနိုင်တဲ့ အခြေအနေကနေ ကိုယ့်ကိုယ်ကို အဆုံးစီရင်တဲ့အဆင့်ထိ မဖြစ်ခင်မှာ၊ သတိထားသင့်တဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ကြိုတင်သတိပေးလက္ခဏာတွေ (Warning Signs) ရှိပါတယ်။ စိတ်ကျန်းမာရေး စထိခိုက်လာချိန်မှာ စိတ်ဖိစီးမူတွေ၊ စိုးရိမ်စိတ်များတာတွေနဲ့ စိတ်ဓာတ်ကျတာတွေကို ခံစားရတတ်ပါတယ်။ ဒီ သတိပေးလက္ခဏာတွေကတော့ အပြောအဆို၊ အပြုအမူတွေပြောင်းလာတာဖြစ်ပြီး၊ လောကကြီးမှာ မနေချင်တော့တာ (သို့မဟုတ်) ကိုယ့်ကိုယ်ကို သတ်သေချင်တဲ့ဆန္ဒကို ထုတ်ပြောလာတာ၊ မျှော်လင့်ချက်မဲ့နေပြီး အကူအညီပေးမဲ့သူ မရှိတော့ဘူးလို့ ဖွင့်ပြောလာတာ၊ ကိုယ့်ကိုယ်ကို အပစ်တင်တာတွေ အများကြီးပြောလာတာ၊ အရှက်တကွဲ အကျိုးနည်းကြုံရတာကို ဖွင့်ပြောလာတာ၊ လွတ်မြောက်ရာလမ်းကြောင်း မရှိတော့ဘဲ ထောင်ချောက်ထဲ ချောင်ပိတ်မိတဲ့ အနေအထားမျိုး ပြောလာတာ၊ သူ့ကြောင့် မိသားစုအသိုက်အဝန်းအပေါ် ဝန်ထုတ်ဝန်ပိုးမျိုး ဖြစ်လာတာကို ပြောလာတာမျိုးတွေပါ။
တခါတရံမှာလည်း ကိုယ့်ကိုယ်ကို အနာတရဖြစ်အောင်၊ အသက်အန္တရာယ်ထိခိုက်အောင် နည်းလမ်းရှာတာ၊ လုပ်ဖို့ကြိုးစားတာတွေ ဖြစ်လာတတ်ပါတယ်။ တချို့မှာလည်း အရက်နဲ့မူးယစ်ဆေး ပိုသုံးစွဲလာတာ၊ အရင်လိုမဟုတ်ဘဲ လူတွေနဲ့ မရောတော့ဘဲ တစ်ဦးထဲနေလာတာ၊ အလွန် ဂဏာမငြိမ်ဖြစ်လာတာ၊ စိတ်ဓာတ်အတက်အကျ အလွန်မြန်တာတွေလည်း ဖြစ်လာတတ်ပါတယ်။ အရေးကြီးဆုံးကတော့ အရင်တုံးက ကိုယ့်ကိုယ်ကို အသက်အန္တရာယ်ဖြစ်အောင်လုပ်ခဲ့တဲ့ ရာဇဝင်ရှိတာ၊ အမျိုးထဲမှာလည်း အဆုံးစီရင်သူရှိခဲ့တာနဲ့ ကိုယ်တိုင် စိတ်ကျန်းမာရေးပြဿနာ ခံစားနေရသူဖြစ်နေလျှင်တော့ အများကြီး ပိုမို သတိထားသင့်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လည်း တခါတရံမှာ အကျပ်အတည်းကြုံလာချိန်၊ အခုလို ကြိုတင်သတိပေးလက္ခဏာတွေ မပြဘဲ၊ ရုတ်တရက် စိတ်ကူးပေါ်လာတာကို စိတ်လိုက်မာန်ပါဖြစ်ပြီး၊ ဆင်ခြင်တုံတရား အခက်ကြုံကာ၊ ချက်ချင်း အဆုံးစီရင်သွားတာမျိုးလည်း ရှိတတ်တာကို အထူးကြိုတင်သတိထားသင့်ပါတယ်။
လက်ရှိကြုံလာရတဲ့ ကိုယ့်ကိုယ်ကို အဆုံးစီရင်မူကနေ ကာကွယ်ရေးအတွက်တော့၊ တစ်ဦးချင်းကာကွယ်ရေးနဲ့ အများပြည်သူအတွက် ကဏ္ဍပေါင်းစုံ (Multisectoral) ကနေ ကာကွယ်ပေးရေးဟူ၍ (၂) ပိုင်းရှိပါတယ်။ တစ်ဦးချင်းကာကွယ်ရေးအတွက် စိတ်ဖိစီးမူကို လျှော့ချပေးတာ၊ အရက်နဲ့မူးယစ်ဆေး မသုံးစွဲတာနဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေး ပြဿနာတွေအတွက် ဆွေးနွေးတိုင်ပင်တာစတဲ့ ပုံမှန်ကာကွယ်ရေးတွေ လုပ်ပေးနိုင်ပါတယ်။
ပြည်သူတရပ်လုံးအတွက် ကဏ္ဍပေါင်းစုံကနေကာကွယ်ပေးရေးမှာတော့၊ ကျန်းမာရေးကဏ္ဍအပြင် အခြားကဏ္ဍတွေပေါင်းပြီး စုပေါင်းအဖြေရှာနိုင်ဖို့၊ ပိုအထက်ကျတဲ့အစိုးရအဆင့်ကနေ ပေါင်းစပ်ဆောင်ရွက်ပေးဖို့ အထူးအရေးကြီးပါတယ်။ အထူးသဖြင့် မလေးရှားမှာ တရားမဝင် မြန်မာလုပ်သားတွေကြုံခဲ့ရတဲ့ အဆုံးစီရင်မူမျိုးအတွက်၊ ကျန်းမာရေးကဏ္ဍတစ်ခုထဲ မလုပ်ဆောင်နိုင်ဘဲ၊ ၎င်းတို့ လက်ရှိကြုံနေရတဲ့ နေ့စဉ်ရှင်သန်နိုင်ရေး ပြဿနာအကျပ်အတည်းတွေအပေါ် စိတ်ဖိစီးမူများလွန်းနေတာအတွက်၊ တကယ်လက်တွေ့ကျတဲ့နည်းတွေနဲ့ ဖြေရှင်းပေးဖို့၊ ကဏ္ဍပေါင်းစုံက အသေအချာ စဉ်းစားဖြေရှင်းပေးဖို့က အဓိကပိုကျနေပါတယ်။
ကိုယ့်ကိုယ်ကို အဆုံးစီရင်မူတွေကို အထူးပြုလေ့လာထားတဲ့၊ စိတ်ကျန်းမာရေး အထူးကုနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံ စိတ်ကျန်းမာပညာအဖွဲ့ ရွေးကောက်ခံ ဥက္ကဌ ဒေါက်တာစိုးမင်း ကို ကိုဝင်းမင်းက ဆက်သွယ်မေးမြန်း တင်ပြထားပါတယ်။
==Unicode==
COVID-19 ကမ်ဘာ့ကပျရောဂါဆိုကျခြိနျမှာ ကနြျးမာရေးအပွငျ၊ စီးပှားရေး၊ လူမူရေးစတဲ့ ကဏ်ဍပေါငျးစုံ ထိခိုကျခံရပွီး၊ စိတျကနြျးမာရေးပွူနာတှေ ပိုဖွဈကာ၊ အခုလို အဆုံးစီရငျမူ ကွုံရနိုငျတယျလို့ စိတျကနြျးမာရေးပညာရှငျတှကေ ဆိုပါတယျ။
မကွာခငျဖွဈခဲ့တဲ့ မွနျမာနိုငျငံသားတခြို့အဆုံးစီရငျမူတှထေဲ ထူးခွားတာက၊ ပုသိမျကဖွဈစဉျမှာ တကယျအဆုံးစီရငျမူ မဖွဈခငျ၊ စိတျလိုကျမာနျပါ ရုတျတရကျ အဆုံးစီရငျဖို့ ကွိုးပမျးခဲ့တာနဲ့ ဆကျဆံရေး အဆငျမပွဖွေဈတာတှေ ရှိခဲ့ပွီး၊ နောကျပိုငျး အခွအေနတေဈခုရခြိနျမှာ အဆုံးစီရငျခဲ့တာကို သတငျးတှအေရ တှေ့ရပါတယျ။ မလေးရှားရောကျ မွနျမာနိုငျငံက အလုပျသမားတခြို့အဆုံးစီရငျမူမှာတော့ ထူးခွားမူက၊ တရားမဝငျနရေသူတှဖွေဈပွီး၊ အခကျအခဲ၊ အကပြျအတညျးပေါငျးစုံနဲ့ စိတျဖိစီးမူကို အခွားသူတှထေကျ အမြားကွီးကွုံခဲ့ရအပွီးမှာ၊ အခုလို အဆုံးစီရငျတာတခြို့ စဖွဈလာတာကို သတငျးတှမှော တှေ့ရပါတယျ။ တရားမဝငျနထေိုငျရသူတှအေနနေဲ့ COVID-19 ကာလမှာ အလုပျအကိုငျ အခကျအခဲတှေ့ပွီး၊ နေ့တဓူဝ စားရေးနရေေး အကွပျအတညျးကွုံလာခြိနျမှာ၊ ၊ မွနျမာနိုငျငံပွနျနိုငျရေးအပါအဝငျ ဒီပွူနာပေါငျးစုံကို
သူတို့တတျနိုငျတဲ့ အစှမျးအစနဲ့ ဖွရှေငျးနိုငျတဲ့ နညျးလမျးတှမေရှိဘူးလို့ ခံစားလာရတတျပွီး၊ အခွားသူတှထေကျ စိတျဖိစီးမူ ပိုမြားနိုငျခွရှေိပါတယျ။
အခုလို စိတျဖိစီးမူ ပိုမြားနိုငျတဲ့ အခွအေနကေနေ ကိုယ့ျကိုယျကို အဆုံးစီရငျတဲ့အဆင့ျထိ မဖွဈခငျမှာ၊ သတိထားသင့ျတဲ့ စိတျကနြျးမာရေးဆိုငျရာ ကွိုတငျသတိပေးလက်ခဏာတှေ (Warning Signs) ရှိပါတယျ။ စိတျကနြျးမာရေး စထိခိုကျလာခြိနျမှာ စိတျဖိစီးမူတှေ၊ စိုးရိမျစိတျမြားတာတှနေဲ့ စိတျဓာတျကတြာတှကေို ခံစားရတတျပါတယျ။ ဒီ သတိပေးလက်ခဏာတှကေတော့ အပွောအဆို၊ အပွုအမူတှပွေောငျးလာတာဖွဈပွီး၊ လောကကွီးမှာ မနခေငြျတော့တာ (သို့မဟုတျ) ကိုယ့ျကိုယျကို သတျသခေငြျတဲ့ဆန်ဒကို ထုတျပွောလာတာ၊ မြှောျလင့ျခကြျမဲ့နပွေီး အကူအညီပေးမဲ့သူ မရှိတော့ဘူးလို့ ဖှင့ျပွောလာတာ၊ ကိုယ့ျကိုယျကို အပဈတငျတာတှေ အမြားကွီးပွောလာတာ၊ အရှကျတကှဲ အကြိုးနညျးကွုံရတာကို ဖှင့ျပွောလာတာ၊ လှတျမွောကျရာလမျးကွောငျး မရှိတော့ဘဲ ထောငျခြောကျထဲ ခြောငျပိတျမိတဲ့ အနအေထားမြိုး ပွောလာတာ၊ သူ့ကွောင့ျ မိသားစုအသိုကျအဝနျးအပေါျ ဝနျထုတျဝနျပိုးမြိုး ဖွဈလာတာကို ပွောလာတာမြိုးတှပေါ။
တခါတရံမှာလညျး ကိုယ့ျကိုယျကို အနာတရဖွဈအောငျ၊ အသကျအန်တရာယျထိခိုကျအောငျ နညျးလမျးရှာတာ၊ လုပျဖို့ကွိုးစားတာတှေ ဖွဈလာတတျပါတယျ။ တခြို့မှာလညျး အရကျနဲ့မူးယဈဆေး ပိုသုံးစှဲလာတာ၊ အရငျလိုမဟုတျဘဲ လူတှနေဲ့ မရောတော့ဘဲ တဈဦးထဲနလောတာ၊ အလှနျ ဂဏာမငွိမျဖွဈလာတာ၊ စိတျဓာတျအတကျအကြ အလှနျမွနျတာတှလေညျး ဖွဈလာတတျပါတယျ။ အရေးကွီးဆုံးကတော့ အရငျတုံးက ကိုယ့ျကိုယျကို အသကျအန်တရာယျဖွဈအောငျလုပျခဲ့တဲ့ ရာဇဝငျရှိတာ၊ အမြိုးထဲမှာလညျး အဆုံးစီရငျသူရှိခဲ့တာနဲ့ ကိုယျတိုငျ စိတျကနြျးမာရေးပွူနာ ခံစားနရေသူဖွဈနလြှေငျတော့ အမြားကွီး ပိုမို သတိထားသင့ျပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လညျး တခါတရံမှာ အကပြျအတညျးကွုံလာခြိနျ၊ အခုလို ကွိုတငျသတိပေးလက်ခဏာတှေ မပွဘဲ၊ ရုတျတရကျ စိတျကူးပေါျလာတာကို စိတျလိုကျမာနျပါဖွဈပွီး၊ ဆငျခွငျတုံတရား အခကျကွုံကာ၊ ခကြျခငြျး အဆုံးစီရငျသှားတာမြိုးလညျး ရှိတတျတာကို အထူးကွိုတငျသတိထားသင့ျပါတယျ။
လကျရှိကွုံလာရတဲ့ ကိုယ့ျကိုယျကို အဆုံးစီရငျမူကနေ ကာကှယျရေးအတှကျတော့၊ တဈဦးခငြျးကာကှယျရေးနဲ့ အမြားပွညျသူအတှကျ ကဏ်ဍပေါငျးစုံ (Multisectoral) ကနေ ကာကှယျပေးရေးဟူ၍ (၂) ပိုငျးရှိပါတယျ။ တဈဦးခငြျးကာကှယျရေးအတှကျ စိတျဖိစီးမူကို လြှော့ခပြေးတာ၊ အရကျနဲ့မူးယဈဆေး မသုံးစှဲတာနဲ့ စိတျကနြျးမာရေး ပွူနာတှအေတှကျ ဆှေးနှေးတိုငျပငျတာစတဲ့ ပုံမှနျကာကှယျရေးတှေ လုပျပေးနိုငျပါတယျ။
ပွညျသူတရပျလုံးအတှကျ ကဏ်ဍပေါငျးစုံကနကောကှယျပေးရေးမှာတော့၊ ကနြျးမာရေးကဏ်ဍအပွငျ အခွားကဏ်ဍတှပေေါငျးပွီး စုပေါငျးအဖွရှောနိုငျဖို့၊ ပိုအထကျကတြဲ့အစိုးရအဆင့ျကနေ ပေါငျးစပျဆောငျရှကျပေးဖို့ အထူးအရေးကွီးပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျ မလေးရှားမှာ တရားမဝငျ မွနျမာလုပျသားတှကွေုံခဲ့ရတဲ့ အဆုံးစီရငျမူမြိုးအတှကျ၊ ကနြျးမာရေးကဏ်ဍတဈခုထဲ မလုပျဆောငျနိုငျဘဲ၊ ၎င်းငျးတို့ လကျရှိကွုံနရေတဲ့ နေ့စဉျရှငျသနျနိုငျရေး ပွူနာအကပြျအတညျးတှအေပေါျ စိတျဖိစီးမူမြားလှနျးနတောအတှကျ၊ တကယျလကျတှေ့ကတြဲ့နညျးတှနေဲ့ ဖွရှေငျးပေးဖို့၊ ကဏ်ဍပေါငျးစုံက အသအေခြာ စဉျးစားဖွရှေငျးပေးဖို့က အဓိကပိုကနြပေါတယျ။
ကိုယ့ျကိုယျကို အဆုံးစီရငျမူတှကေို အထူးပွုလေ့လာထားတဲ့၊ စိတျကနြျးမာရေး အထူးကုနဲ့ မွနျမာနိုငျငံ စိတျကနြျးမာပညာအဖှဲ့ ရှေးကောကျခံ ဥက်ကဌ ဒေါကျတာစိုးမငျး ကို ကိုဝငျးမငျးက ဆကျသှယျမေးမွနျး တငျပွထားပါတယျ။
