ကမ္ဘောဒီးယားမှာ သတင်းမီဒီယာတွေ အန္တရာယ်ရှိနေဆဲ
(Zawgyi/ Unicode)
ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံမှာ ၂၀၁၈ ခုနှစ် ရွေးကောက်ပွဲကာလအတွင်း အပြင်းအထန် ဖိနှိပ် ချုပ်ချယ်ခံခဲ့ရတဲ့ မီဒီယာ အဖွဲ့အစည်းတွေဟာ ပြန်လည် နာလန်ထူဖို့ ကြိုးစားနေဆဲပါ။ အဲဒီ အချိန်က ကမ္ဘောဒီးယားအစိုးရဟာ သတင်းစာတိုက်တွေ ရေဒီယို အသံ လွှင့်ရုံတွေကို ပိတ်ပစ် သလို ပြည်ပ သတင်းဌာနတွေကိုလည်း ပိတ်ပင်ခဲ့ပြီး သတင်းထောက် ၂ ဦးကိုလည်း သူလျှိုလုပ်တယ်ဆိုပြီး ထောင်ချခဲ့ပါတယ်။ အခု ဥရောပ သမဂ္ဂ (EU) က အရေးယူ ဒဏ်ခတ်မှုတွေ လုပ်မယ်လို့ ခြိမ်းခြောက်ခဲ့တဲ့နောက်မှာတော့ မီဒီယာ တွေအပေါ် အစိုးရရဲ့ ဖိအားပေးမှုတွေကို လျော့ကျလာပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အစိုးရအပေါ် ဝေဖန် ရေးသားတဲ့ သတင်းထောက်ကတော့ ထောင်ချခံတရားစွဲခံရမယ့်အရေးကို ရင်ဆိုင်နေရ ဆဲဖြစ်ကြောင်း ဖနွမ်းပင်မြို့က VOA သတင်းထောက် Brian Padden သတင်းပေးပို့ ထားတာကို ပြောပြပေးချင်ပါတယ်။
၂၀၁၈ ရွေးကောက်ပွဲကာလက ကမ္ဘောဒီးယား အစိုးရက ဖိအားပေးပိတ်ပစ်ခဲ့တဲ့ ဒီမိုကရေစီအသံ (The Voice of Democracy) ရေဒီယိုသတင်းဌာန ကတော့ ကမ္ဘောဒီးယားမှာ အသံလွှင့်လုပ်ငန်းတွေ ပြန်လည် လုပ်ဆောင်နေပါပြီ။ ဒါပေမဲ့ လေလှိုင်းပေါ်ကိုတော့ ပြန်လည် ရောက်မလာသေးပါဘူး။ နိုင်ငံတကာ က အထောက်အပံ့နဲ့ လုပ်ငန်းလည်ပတ်ပြီး နိုင်ငံရေးနဲ့ မူဝါဒရေးရာ သတင်းတွေကို ဘက်မလိုက်ဘဲ မျှမျှတတ ထုတ်လွှင့်ပေးတဲ့ ဒီ အသံလွှင့် ဌာနဟာ Facebook နဲ့ YouTube တွေကိုသုံးပြီး (streams) အွန်လိုင်းကသာ သတင်းတွေ ထုတ်လွှင့်နိုင်ပါတယ်။ သတင်းဆိုင်ရာအယ်ဒီတာ Dit Sokthy က online ကနေ အသံလွှင့်နေတာကို အခုလို ရှင်းပြပါတယ်။
“အရင်က သတင်းတွေ လွှင့်သလိုမျိုးပဲ ကျွန်တော်တို့ လွှင့်နေပါတယ်။ ကောင်းသလား ဆိုးသလားတော့ ကျွန်တော် မပြောတတ်ပါဘူး။ နားဆင်သူ သောတရှင်တွေကသာ ကျွန်တော်တို့ အခုလက်ရှိ လုပ်နေတာတွေအပေါ် အဆုံးအဖြတ်ပေးသွားကြမှာပါ။"
VOA အမေရိကန်အသံကလည်း မကြာသေးခင်ကပဲ အသံလွှင့်လိုင်စင် ပြန်လည်ရရှိခဲ့ပြီး လုပ်ငန်းတွေ ပြန်လည် လည်ပတ်နိုင်ဖို့ ဒေသခံ ရေဒီယို အသံလွှင့်ဌာနတွေနဲ့ စေ့စပ် ညှိနှိုင်းနေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။
အင်္ဂလိပ်ဘာသာနဲ့ထုတ်ဝေတဲ့ Cambodian Daily ကလည်း မီဒီယာတွေနှိမ်နင်းခံရတုန်းကထိသွားခဲ့တဲ့သတင်းစာတိုက်တစ်တိုက်ဖြစ်သလို Independent Phnom Penh Post ဟာလည်း အစိုးရအတွက် အလုပ်လုပ်ပေးနေတဲ့ ကုမ္ပဏီတစ်ခုက ဝယ်ယူသွားတာခံခဲ့ရပါတယ်။
Radio Free Asia - RFA ကတော့ အခုထိ လုပ်ငန်းတွေ ရပ်ဆိုင်းထားရဆဲပါ။ ကမ္ဘောဒီးယား အစိုးရက ဒီ အမေရိကန် အသံလွှင့် ဌာနအပေါ် ဒေါ်လာငွေသန်းချီပြီး အခွန်တွေ ချမှတ်ထားသလို RFA သတင်းထောက် ၂ ယောက်ကိုလည်း သူလျှိုမှုနဲ့ ထောင် ၁၀ လ ချမှတ်ခဲ့ ပါတယ်။ အခုတော့ သူတို့ ၂ ယောက် ထောင်က လွတ်လာပါပြီ။ အခု လောလောဆယ်တော့ လွတ်နေသေးတာပေါ့လို့ ပြောရမလိုလို ဖြစ်နေတာကို အဖမ်းခံခဲ့ရတဲ့ သတင်းထောက် Yeang Sothearin က အခုလို ပြောပါတယ်။
“ခင်ဗျားတို့ သိတဲ့အတိုင်းပဲ အခုအထိပဲ ကျွန်တော်တို့ အမှုကို တရားရုံးမှာ စစ်ဆေးနေတုန်းလေ။ တရားစွဲပြီးစစ်ဆေးနေဆဲ ပိုပြီး စစ်ဆေးချင် သေးတယ်လို့ တရားရုံးက ပြောတယ်။ တကယ်တော့ အထောက်အထား တစ်စုံတစ်ရာ ရှာမတွေ့နိုင်ဘူးဆိုရင် အမှုကို ‘ပလပ်’ သင့်တာပေါ့။”
လူ့အခွင့်အရေး စောင့်ကြည့်လေ့လာရေးအဖွဲ့ (HRW) ကတော့ သူတို့ ၂ ဦးကို စွဲထားတဲ့ အမှုဟာ အခြေအမြစ် မရှိဘူးလို့ ဝေဖန်ခဲ့ပြီး ဒါဟာ အစိုးရကို ဝေဖန်ပြောဆိုနေတာတွေကို ကန့်သတ် ဖိနှိပ်တဲ့ လုပ်ငန်းရဲ့ အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ ကမ္ဘောဒီးယား အစိုးရကတော့ RFA နဲ့ ပြည်ပ မီဒီယာတွေကို ပြည်တွင်းက အစိုးရ ဆန့်ကျင်သူတွေနဲ့ လက်ဝါးချင်း ရိုက်ထားတဲ့ နိုင်ငံ ရပ်ခြားက သူလျှို ဒလန်တွေလို့ စွပ်စွဲထားပါတယ်။
“အဲဒီ အမေရိကန် အစိုးရရဲ့ မီဒီယာတွေက အစိုးရကို ဗြောင် ဝေဖန်သလို မမှန်တဲ့သတင်းတွေကိုလည်း လွှင့်ကြတယ်။ ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင် လေ့လာတွေ့ရှိချက်အရ Radio Free Asia ရဲ့ မူဝါဒတွေဟာ ကမ္ဘောဒီးယား အစိုးရနဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက်ချည်းပဲ။”
အခုအချိန်မှာ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့် ကန့်သတ်ချက်တွေကို လျှော့ချလာတာတွေ ရှိလာပေမဲ့လည်း ကမ္ဘောဒီယားက လွတ်လပ်တဲ့ သတင်း မီဒီယာ လောကအတွက်တော့ ပြည်ပ သူလျှို ပုဆိန်ရိုးလို့ ခေါ်ဝေါ် သမုတ်ခံရမယ့်အရေးတွေ၊ တရား ရင်ဆိုင်ရမယ့် အရေးတွေနဲ့ မတရား အခွန်ကောက်ခံရမယ့် အရေးတွေနဲ့တော့ ရင်ဆိုင်နေရဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။
....................
ကမ်ဘောဒီးယားမှာ သတငျးမီဒီယာတှေ အန်တရာယျရှိနဆေဲ
(Unicode)
ကမ်ဘောဒီးယားနိုငျငံမှာ ၂၀၁၈ ခုနှဈ ရှေးကောကျပှဲကာလအတှငျး အပွငျးအထနျ ဖိနှိပျ ခြုပျခယြျခံခဲ့ရတဲ့ မီဒီယာ အဖှဲ့အစညျးတှဟော ပွနျလညျ နာလနျထူဖို့ ကွိုးစားနဆေဲပါ။ အဲဒီ အခြိနျက ကမ်ဘောဒီးယားအစိုးရဟာ သတငျးစာတိုကျတှေ ရဒေီယို အသံ လှှင့ျရုံတှကေို ပိတျပဈ သလို ပွညျပ သတငျးဌာနတှကေိုလညျး ပိတျပငျခဲ့ပွီး သတငျးထောကျ ၂ ဦးကိုလညျး သူလြှိုလုပျတယျဆိုပွီး ထောငျခခြဲ့ပါတယျ။ အခု ဥရောပ သမဂ်ဂ (EU) က အရေးယူ ဒဏျခတျမှုတှေ လုပျမယျလို့ ခွိမျးခွောကျခဲ့တဲ့နောကျမှာတော့ မီဒီယာ တှအေပေါျ အစိုးရရဲ့ ဖိအားပေးမှုတှကေို လြော့ကလြာပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ အစိုးရအပေါျ ဝဖေနျ ရေးသားတဲ့ သတငျးထောကျကတော့ ထောငျခခြံတရားစှဲခံရမယ့ျအရေးကို ရငျဆိုငျနရေ ဆဲဖွဈကွောငျး ဖနှမျးပငျမွို့က VOA သတငျးထောကျ Brian Padden သတငျးပေးပို့ ထားတာကို ပွောပွပေးခငြျပါတယျ။
၂၀၁၈ ရှေးကောကျပှဲကာလက ကမ်ဘောဒီးယား အစိုးရက ဖိအားပေးပိတျပဈခဲ့တဲ့ ဒီမိုကရစေီအသံ (The Voice of Democracy) ရဒေီယိုသတငျးဌာန ကတော့ ကမ်ဘောဒီးယားမှာ အသံလှှင့ျလုပျငနျးတှေ ပွနျလညျ လုပျဆောငျနပေါပွီ။ ဒါပမေဲ့ လလှေိုငျးပေါျကိုတော့ ပွနျလညျ ရောကျမလာသေးပါဘူး။ နိုငျငံတကာ က အထောကျအပံ့နဲ့ လုပျငနျးလညျပတျပွီး နိုငျငံရေးနဲ့ မူဝါဒရေးရာ သတငျးတှကေို ဘကျမလိုကျဘဲ မြှမြှတတ ထုတျလှှင့ျပေးတဲ့ ဒီ အသံလှှင့ျ ဌာနဟာ Facebook နဲ့ YouTube တှကေိုသုံးပွီး (streams) အှနျလိုငျးကသာ သတငျးတှေ ထုတျလှှင့ျနိုငျပါတယျ။ သတငျးဆိုငျရာအယျဒီတာ Dit Sokthy က online ကနေ အသံလှှင့ျနတောကို အခုလို ရှငျးပွပါတယျ။
“အရငျက သတငျးတှေ လှှင့ျသလိုမြိုးပဲ ကြှနျတောျတို့ လှှင့ျနပေါတယျ။ ကောငျးသလား ဆိုးသလားတော့ ကြှနျတောျ မပွောတတျပါဘူး။ နားဆငျသူ သောတရှငျတှကေသာ ကြှနျတောျတို့ အခုလကျရှိ လုပျနတောတှအေပေါျ အဆုံးအဖွတျပေးသှားကွမှာပါ။
VOA အမရေိကနျအသံကလညျး မကွာသေးခငျကပဲ အသံလှှင့ျလိုငျစငျ ပွနျလညျရရှိခဲ့ပွီး လုပျငနျးတှေ ပွနျလညျ လညျပတျနိုငျဖို့ ဒသေခံ ရဒေီယို အသံလှှင့ျဌာနတှနေဲ့ စေ့စပျ ညှိနှိုငျးနဆေဲ ဖွဈပါတယျ။
အငျ်ဂလိပျဘာသာနဲ့ထုတျဝတေဲ့ Cambodian Daily ကလညျး မီဒီယာတှနှေိမျနငျးခံရတုနျးကထိသှားခဲ့တဲ့သတငျးစာတိုကျတဈတိုကျဖွဈသလို Independent Phnom Penh Post ဟာလညျး အစိုးရအတှကျ အလုပျလုပျပေးနတေဲ့ ကုမ်ပဏီတဈခုက ဝယျယူသှားတာခံခဲ့ရပါတယျ။
Radio Free Asia - RFA ကတော့ အခုထိ လုပျငနျးတှေ ရပျဆိုငျးထားရဆဲပါ။ ကမ်ဘောဒီးယား အစိုးရက ဒီ အမရေိကနျ အသံလှှင့ျ ဌာနအပေါျ ဒေါျလာငှသေနျးခြီပွီး အခှနျတှေ ခမြှတျထားသလို RFA သတငျးထောကျ ၂ ယောကျကိုလညျး သူလြှိုမှုနဲ့ ထောငျ ၁၀ လ ခမြှတျခဲ့ ပါတယျ။ အခုတော့ သူတို့ ၂ ယောကျ ထောငျက လှတျလာပါပွီ။ အခု လောလောဆယျတော့ လှတျနသေေးတာပေါ့လို့ ပွောရမလိုလို ဖွဈနတောကို အဖမျးခံခဲ့ရတဲ့ သတငျးထောကျ Yeang Sothearin က အခုလို ပွောပါတယျ။
“ခငျဗြားတို့ သိတဲ့အတိုငျးပဲ အခုအထိပဲ ကြှနျတောျတို့ အမှုကို တရားရုံးမှာ စဈဆေးနတေုနျးလေ။ တရားစှဲပွီးစဈဆေးနဆေဲ ပိုပွီး စဈဆေးခငြျ သေးတယျလို့ တရားရုံးက ပွောတယျ။ တကယျတော့ အထောကျအထား တဈစုံတဈရာ ရှာမတှေ့နိုငျဘူးဆိုရငျ အမှုကို ‘ပလပျ’ သင့ျတာပေါ့။”
လူ့အခှင့ျအရေး စောင့ျကွည့ျလေ့လာရေးအဖှဲ့ (HRW) ကတော့ သူတို့ ၂ ဦးကို စှဲထားတဲ့ အမှုဟာ အခွအေမွဈ မရှိဘူးလို့ ဝဖေနျခဲ့ပွီး ဒါဟာ အစိုးရကို ဝဖေနျပွောဆိုနတောတှကေို ကန့ျသတျ ဖိနှိပျတဲ့ လုပျငနျးရဲ့ အစိတျအပိုငျး ဖွဈတယျလို့ ဆိုပါတယျ။
ဒါပမေဲ့ ကမ်ဘောဒီးယား အစိုးရကတော့ RFA နဲ့ ပွညျပ မီဒီယာတှကေို ပွညျတှငျးက အစိုးရ ဆန့ျကငြျသူတှနေဲ့ လကျဝါးခငြျး ရိုကျထားတဲ့ နိုငျငံ ရပျခွားက သူလြှို ဒလနျတှလေို့ စှပျစှဲထားပါတယျ။
“အဲဒီ အမရေိကနျ အစိုးရရဲ့ မီဒီယာတှကေ အစိုးရကို ဗွောငျ ဝဖေနျသလို မမှနျတဲ့သတငျးတှကေိုလညျး လှှင့ျကွတယျ။ ကြှနျတောျကိုယျတိုငျ လေ့လာတှေ့ရှိခကြျအရ Radio Free Asia ရဲ့ မူဝါဒတှဟော ကမ်ဘောဒီးယား အစိုးရနဲ့ ဆန့ျကငြျဘကျခညြျးပဲ။”
အခုအခြိနျမှာ သတငျးလှတျလပျခှင့ျ ကန့ျသတျခကြျတှကေို လြှော့ခလြာတာတှေ ရှိလာပမေဲ့လညျး ကမ်ဘောဒီယားက လှတျလပျတဲ့ သတငျး မီဒီယာ လောကအတှကျတော့ ပွညျပ သူလြှို ပုဆိနျရိုးလို့ ခေါျဝေါျ သမုတျခံရမယ့ျအရေးတှေ၊ တရား ရငျဆိုငျရမယ့ျ အရေးတှနေဲ့ မတရား အခှနျကောကျခံရမယ့ျ အရေးတှနေဲ့တော့ ရငျဆိုငျနရေဆဲ ဖွဈပါတယျ။
