[Zawgyi/Unicode]
ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါ ကိုဗစ်၁၉ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ပိုး မူလစတင်ပြန့်ပွားမှုကို စုံစမ်းစစ်ဆေးဖို့ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ WHO ကနေ နိုင်ငံတကာ ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်တွေ ပါဝင်တဲ့အဖွဲ့တဖွဲ့ကို ဒီသီတင်းပတ်ထဲမှာပဲ တရုတ်နိုင်ငံကို စေလွှတ်မှာဖြစ်ပါတယ်။ ကြာသပတေးနေ့လောက်မှာ တရုတ်နိုင်ငံကို အဲ့ဒီ့အဖွဲ့ဆိုက်ရောက်နိုင်ခြေရှိပေမဲ့လို့ ၂၀၁၉ ခုနှစ်မှာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့မူလဒေသ တရုတ်အလယ်ပိုင်းဒေသက ဝူဟန်မြို့ကို သွားရောက်လေ့လာခွင့်ပြု၊ မပြုဆိုတာကတော့ ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မသိရသေးပါဘူး။ ကပ်ရောဂါကိုဗစ်ကို WHO အနေနဲ့ ဦးဆောင်တိုက်ဖျက်ဖို့ ကြိုးစားနေပြီး ဒီရောဂါရဲ့မူရင်းဇစ်မြစ်ကိုသိရှိနိုင်အောင် အခုလိုလုပ်တာကတော့ နောက်ထပ်ကပ်ရောဂါ တခုဖြစ်ပွားလာနိုင်ခြေအပေါ် ကြိုတင်ကာကွယ်နိုင်ဖို့ပဲ ဖြစ်တယ်လို့ စုံစမ်းရေးအဖွဲ့ရဲ့ တရုတ်ခရီးစဉ်နဲ့ ပတ်သက်ပြီး ကုလသမဂ္ဂပြောခွင့်ရ Stephane Dujarric ကပြောပါတယ်။ တရုတ်ဘက်ကတော့ WHO ရောက်ရှိမယ့်အချိန်ဟာ တရုတ်ပြည်မှာ ငါးလကျော်ကာလအတွင်း အမြင့်မားဆုံးကူးစက်မှုအဖြစ် ကူးစက်သူ ၁၀၃ ယောက်ကို စစ်ဆေးတွေ့ခဲ့တဲ့အချိန်နဲ့ တိုက်ဆိုင်နေတယ်လို့ဆိုထားပါတယ်။
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာတော့ ကိုဗစ်၁၉ ကာကွယ်ဆေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ပြဿနာကြီးကြီးမားမားနဲ့ ရင်ဆိုင်နေရတယ်လို့ အေပီသတင်းကဖော်ပြပါတယ်။ ကိုဗစ် ၁၉ ကာကွယ်ဆေးနဲ့ပတ်သက်ပြီး တနိုင်ငံလုံးအတွက် ကာကွယ်ရေး စီမံချက်တွေ စီစဉ်တာ ညံ့ဖျင်းတဲ့အတွက် တန်းစီနေတဲ့သူတွေထဲ ဆင်းရဲနွမ်းပါးသူတွေက နောက်ဆုံးဘယ်သူမှ မထိုးနှံတော့မှ ရမယ့်သဘောရှိနေတယ်လို့ Kansas ပြည်နယ်က မကြာသေးခင်ကမှ အလုပ်က အနားယူလိုက်တဲ့ ကျန်းမာရေးအရာရှိ Gianfranco Pezzino က အေပီကိုပြောပါတယ်။
ဗြိတိန်နိုင်ငံမှာဖြစ်ပွားနေတဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေရဲ့အဆို မူလဗိုင်းရပ်စ်ပိုးထက်ကို ပိုပြီးတော့ ကူးစက်မြန်တဲ့ မျိုးဗီဇသစ်ကိုဗစ် ၁၉ ရောဂါပိုးသစ် ပြင်သစ်နဲ့ ရုရှားမှာ ရှာဖွေတွေ့ရှိတယ်လို့ တနင်္ဂနွေနေ့က သတင်းတွေမှာဖော်ပြပါတယ်။
ဗြိတိန်ကလာတဲ့ ခရီးသွားတွေကို သီတင်း၂ ပတ်ကြာ အသွားအလာ ကန့်သတ်ထိန်းချုပ်ပြီး ဗြိတိန်ကလာတဲ့ လေကြောင်းလိုင်းတွေကိုပါ ရပ်ဆိုင်းလိုက်တဲ့ ရုရှားနိုင်ငံမှာတော့ လူသုံးသန်းကျော် ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကူးစက်ခံနေရပါတယ်။ Lockdowns တွေချ အသွားအလာကန့်သတ်ထားတဲ့ ဗြိတိန်နိုင်ငံမှာလည်း ကိုဗစ် ၁၉ ကြောင့် ကူးစက်မှုနှုန်းနဲ့ လူသေဆုံးမှုမြင့်မားလာနေတဲ့အတွက် ဆေးရုံတွေမှာ အခက်အခဲတွေဖြစ်နေပါတယ်။ ရှေ့လာမယ့်သီတင်းပတ်တွေမှာ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကူးစက်မှု မလျှော့ချနိုင်ဘူးဆိုရင် လူနာတွေအတွက် ကုတင်တွေတောင်မဆန့်တော့မယ့်အခြေအနေကို ဆိုက်ရောက်နေတယ်လို့ လန်ဒန်မြို့တော်ဝန်ကပြောပါတယ်။ အခုအချိန်မှာတော့ ဗြိတိန်မှာတွေ့ရှိတဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ပိုး မျိုးဗီဇသစ်က နိုင်ငံပေါင်း ၄၅ နိုင်ငံနဲ့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်ရဲ့ ပြည်နယ် ၈ ပြည်နယ်မှာ တွေ့ရှိနေပြီဖြစ်ပါတယ်။
တောင်အာဖရိကမှာတွေ့တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသစ်လည်း အိုင်ယာလန်မှာ ပြီးခဲ့တဲ့တနင်္ဂနွေနေ့က တွေ့ရှိပါတယ်။ ဘရာဇီးလ်ခရီးသွားတွေကနေ ကူးစက်တဲ့ တတိယမျိုးစိတ်ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးသစ်လည်း ဂျပန်မှာတွေ့ပြန်ပါတယ်။ ဘရာဇီးလ်မျိုးဗီဇသစ်ကတော့ ဗြိတိန်နဲ့ တောင်အာဖရိက ပိုးမျိုးစိတ်ဗီဇသစ်တွေနဲ့ မျိုးကွဲပေမဲ့ သုံးခုစလုံးကတော့ သန္ဓေပြောင်းမျိုးစိတ်တွေဖြစ်ပါတယ်။
အာဖရိကတိုက်ဘက်မှာတော့ တနင်္ဂနွေနေ့ကအထိဆိုရင် လူပေါင်းသုံးသန်းကူးစက်ခံနေရပါတယ်။ ကိုဗစ် ၁၉ ဒုတိယလှိုင်းရိုက်ခတ်မှုဒဏ်ခံနေရတဲ့ နိုင်ငံတော်တော်များများမှာတော့ ရောဂါကူးစက်မှု ကာကွယ်ထိန်းချုပ်နိုင်ရေး တင်းကြပ်တဲ့ စည်းမျဉ်းတွေချမှတ်နေပါတယ်။ အာဖရိကနိုင်ငံတွေထဲက ပထမဆုံးနိုင်ငံအဖြစ် Algeria မှာ ရုရှားနိုင်ငံထုတ် Sputnik Vကာကွယ်ဆေးထိုးနှံ့ဖို့ မှတ်ပုံတင်ထားပါပြီလို့ Russia's RDIF က အတည်ပြုပါတယ်။ Algeria နိုင်ငံသမ္မတကတော့ ဂျာမဏီမှာ ကိုဗစ်၁၉ ကူးစက်မှု ကုသမှုခံယူဖို့သွားနေပါတယ်။
အခုဆိုရင်တော့ ကမ္ဘာတဝန်းလုံးအတိုင်းအတာနဲ့ ကိုဗစ်၁၉ ကူးစက်သူပေါင်း သန်း ၉၀ ကျော်သွားပြီလို့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု Johns Hopkins ဆေးတက္ကသိုလ်ရဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ဆိုင်ရာစင်တာရဲ့ တနင်္လာနေ့မနက်အစောပိုင်းက ထုတ်ပြန်ပါတယ်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကတော့ ကူးစက်မှုအများဆုံးဖြစ်ပြီး ၂၂.၄ သန်းကူးစက်ခံနေရပါတယ်။ ဒုတိယအများဆုံး ကူးစက်ခံနေရတဲ့ အိန္ဒိယက ၁၀.၄ သန်းနဲ့ ဘရာဇီးလ်ကတော့ ၈.၁ သန်းကျော်ကူးစက်ခံနေရပြီး တတိယလိုက်နေပါတယ်။ တကမ္ဘာလုံးအတိုင်းအတာနဲ့ ကိုဗစ်ကြောင့် လူ ၂,၀၀၀,၀၀၀ နီးပါး အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ရပါတယ်။
[Unicode Version]
ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ စတငျပွန့ျပှားမှုစုံစမျးဖို့ တရုတျကို WHO အဖှဲ့စလှေှတျ
ကမ်ဘာ့ကပျရောဂါ ကိုဗဈ၁၉ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈပိုး မူလစတငျပွန့ျပှားမှုကို စုံစမျးစဈဆေးဖို့ ကမ်ဘာ့ကနြျးမာရေးအဖှဲ့ WHO ကနေ နိုငျငံတကာ ကြှမျးကငြျပညာရှငျတှေ ပါဝငျတဲ့အဖှဲ့တဖှဲ့ကို ဒီသီတငျးပတျထဲမှာပဲ တရုတျနိုငျငံကို စလှေှတျမှာဖွဈပါတယျ။ ကွာသပတေးနေ့လောကျမှာ တရုတျနိုငျငံကို အဲ့ဒီ့အဖှဲ့ဆိုကျရောကျနိုငျခွရှေိပမေဲ့လို့ ၂၀၁၉ ခုနှဈမှာ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ စတငျဖွဈပှားခဲ့တဲ့မူလဒသေ တရုတျအလယျပိုငျးဒသေက ဝူဟနျမွို့ကို သှားရောကျလေ့လာခှင့ျပွု၊ မပွုဆိုတာကတော့ ရှငျးရှငျးလငျးလငျး မသိရသေးပါဘူး။ ကပျရောဂါကိုဗဈကို WHO အနနေဲ့ ဦးဆောငျတိုကျဖကြျဖို့ ကွိုးစားနပွေီး ဒီရောဂါရဲ့မူရငျးဇဈမွဈကိုသိရှိနိုငျအောငျ အခုလိုလုပျတာကတော့ နောကျထပျကပျရောဂါ တခုဖွဈပှားလာနိုငျခွအေပေါျ ကွိုတငျကာကှယျနိုငျဖို့ပဲ ဖွဈတယျလို့ စုံစမျးရေးအဖှဲ့ရဲ့ တရုတျခရီးစဉျနဲ့ ပတျသကျပွီး ကုလသမဂ်ဂပွောခှင့ျရ Stephane Dujarric ကပွောပါတယျ။ တရုတျဘကျကတော့ WHO ရောကျရှိမယ့ျအခြိနျဟာ တရုတျပွညျမှာ ငါးလကြောျကာလအတှငျး အမွင့ျမားဆုံးကူးစကျမှုအဖွဈ ကူးစကျသူ ၁၀၃ ယောကျကို စဈဆေးတှေ့ခဲ့တဲ့အခြိနျနဲ့ တိုကျဆိုငျနတေယျလို့ဆိုထားပါတယျ။
အမရေိကနျပွညျထောငျစုမှာတော့ ကိုဗဈ၁၉ ကာကှယျဆေးနဲ့ ပတျသကျပွီး ပွူနာကွီးကွီးမားမားနဲ့ ရငျဆိုငျနရေတယျလို့ အပေီသတငျးကဖောျပွပါတယျ။ ကိုဗဈ ၁၉ ကာကှယျဆေးနဲ့ပတျသကျပွီး တနိုငျငံလုံးအတှကျ ကာကှယျရေး စီမံခကြျတှေ စီစဉျတာ ညံ့ဖငြျးတဲ့အတှကျ တနျးစီနတေဲ့သူတှထေဲ ဆငျးရဲနှမျးပါးသူတှကေ နောကျဆုံးဘယျသူမှ မထိုးနှံတော့မှ ရမယ့ျသဘောရှိနတေယျလို့ Kansas ပွညျနယျက မကွာသေးခငျကမှ အလုပျက အနားယူလိုကျတဲ့ ကနြျးမာရေးအရာရှိ Gianfranco Pezzino က အပေီကိုပွောပါတယျ။
ဗွိတိနျနိုငျငံမှာဖွဈပှားနတေဲ့ သိပ်ပံပညာရှငျတှရေဲ့အဆို မူလဗိုငျးရပျဈပိုးထကျကို ပိုပွီးတော့ ကူးစကျမွနျတဲ့ မြိုးဗီဇသဈကိုဗဈ ၁၉ ရောဂါပိုးသဈ ပွငျသဈနဲ့ ရုရှားမှာ ရှာဖှတှေေ့ရှိတယျလို့ တနငျ်ဂနှနေေ့က သတငျးတှမှောဖောျပွပါတယျ။
ဗွိတိနျကလာတဲ့ ခရီးသှားတှကေို သီတငျး၂ ပတျကွာ အသှားအလာ ကန့ျသတျထိနျးခြုပျပွီး ဗွိတိနျကလာတဲ့ လကွေောငျးလိုငျးတှကေိုပါ ရပျဆိုငျးလိုကျတဲ့ ရုရှားနိုငျငံမှာတော့ လူသုံးသနျးကြောျ ဗိုငျးရပျဈပိုးကူးစကျခံနရေပါတယျ။ Lockdowns တှခြေ အသှားအလာကန့ျသတျထားတဲ့ ဗွိတိနျနိုငျငံမှာလညျး ကိုဗဈ ၁၉ ကွောင့ျ ကူးစကျမှုနှုနျးနဲ့ လူသဆေုံးမှုမွင့ျမားလာနတေဲ့အတှကျ ဆေးရုံတှမှော အခကျအခဲတှဖွေဈနပေါတယျ။ ရှေ့လာမယ့ျသီတငျးပတျတှမှော ဗိုငျးရပျဈပိုးကူးစကျမှု မလြှော့ခနြိုငျဘူးဆိုရငျ လူနာတှအေတှကျ ကုတငျတှတေောငျမဆန့ျတော့မယ့ျအခွအေနကေို ဆိုကျရောကျနတေယျလို့ လနျဒနျမွို့တောျဝနျကပွောပါတယျ။ အခုအခြိနျမှာတော့ ဗွိတိနျမှာတှေ့ရှိတဲ့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈပိုး မြိုးဗီဇသဈက နိုငျငံပေါငျး ၄၅ နိုငျငံနဲ့ အမရေိကနျပွညျထောငျရဲ့ ပွညျနယျ ၈ ပွညျနယျမှာ တှေ့ရှိနပွေီဖွဈပါတယျ။
တောငျအာဖရိကမှာတှေ့တဲ့ ဗိုငျးရပျဈပိုးသဈလညျး အိုငျယာလနျမှာ ပွီးခဲ့တဲ့တနငျ်ဂနှနေေ့က တှေ့ရှိပါတယျ။ ဘရာဇီးလျခရီးသှားတှကေနေ ကူးစကျတဲ့ တတိယမြိုးစိတျဗိုငျးရပျဈပိုးသဈလညျး ဂပြနျမှာတှေ့ပွနျပါတယျ။ ဘရာဇီးလျမြိုးဗီဇသဈကတော့ ဗွိတိနျနဲ့ တောငျအာဖရိက ပိုးမြိုးစိတျဗီဇသဈတှနေဲ့ မြိုးကှဲပမေဲ့ သုံးခုစလုံးကတော့ သန်ဓပွေောငျးမြိုးစိတျတှဖွေဈပါတယျ။
အာဖရိကတိုကျဘကျမှာတော့ တနငျ်ဂနှနေေ့ကအထိဆိုရငျ လူပေါငျးသုံးသနျးကူးစကျခံနရေပါတယျ။ ကိုဗဈ ၁၉ ဒုတိယလှိုငျးရိုကျခတျမှုဒဏျခံနရေတဲ့ နိုငျငံတောျတောျမြားမြားမှာတော့ ရောဂါကူးစကျမှု ကာကှယျထိနျးခြုပျနိုငျရေး တငျးကွပျတဲ့ စညျးမဉြျးတှခေမြှတျနပေါတယျ။ အာဖရိကနိုငျငံတှထေဲက ပထမဆုံးနိုငျငံအဖွဈ Algeriaမှာ ရုရှားနိုငျငံထုတျ Sputnik Vကာကှယျဆေးထိုးနှံ့ဖို့ မှတျပုံတငျထားပါပွီလို့ Russia's RDIF က အတညျပွုပါတယျ။ Algeria နိုငျငံသမ်မတကတော့ ဂြာမဏီမှာ ကိုဗဈ၁၉ ကူးစကျမှု ကုသမှုခံယူဖို့သှားနပေါတယျ။
အခုဆိုရငျတော့ ကမ်ဘာတဝနျးလုံးအတိုငျးအတာနဲ့ ကိုဗဈ၁၉ ကူးစကျသူပေါငျး သနျး ၉၀ ကြောျသှားပွီလို့ အမရေိကနျပွညျထောငျစု Johns Hopkins ဆေးတက်ကသိုလျရဲ့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈဆိုငျရာစငျတာရဲ့ တနငျ်လာနေ့မနကျအစောပိုငျးက ထုတျပွနျပါတယျ။ အမရေိကနျပွညျထောငျစုကတော့ ကူးစကျမှုအမြားဆုံးဖွဈပွီး ၂၂.၄ သနျးကူးစကျခံနရေပါတယျ။ ဒုတိယအမြားဆုံး ကူးစကျခံနရေတဲ့ အိန်ဒိယက ၁၀.၄ သနျးနဲ့ ဘရာဇီးလျကတော့ ၈.၁ သနျးကြောျကူးစကျခံနရေပွီး တတိယလိုကျနပေါတယျ။ တကမ်ဘာလုံးအတိုငျးအတာနဲ့ ကိုဗဈကွောင့ျ လူ ၂,၀၀၀,၀၀၀ နီးပါး အသကျဆုံးရှုံးခဲ့ရပါတယျ။
