အင်ဒို-ပစိဖိတ်ဒေသ အနာဂတ် ကြီးပွားတိုးတက်ရေး အမေရိကန်ရဲ့ ကတိကဝတ်ပြုမှုဆိုင်ရာ စာတမ်းတစ်စောင်ကို ထုတ်ပြန်ခဲ့တဲ့ သီတင်းပတ်ထဲမှာပဲ သမ္မတထရမ့်ရဲ့အစိုးရက အရှေ့တောင်အာရှမှာ ပြုလုပ်တဲ့ အာဆီယံ ထိပ်သီး အစည်းအဝေးကို အဆင့်နိမ့် ကိုယ်စားလှယ် အဖွဲ့ တဖွဲ့ကိုသာ စေလွှတ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒေသတွင်းကိစ္စတွေမှာ အမေရိကန်တို့ ပါဝင်ပတ်သက်လိုစိတ် နည်းပါးသွားမလား ဆိုတဲ့ စိုးရိမ် ပူပန်မှု တွေ ထွက်ပေါ်လာစေခဲ့ပါတယ်။ ဒီအကြောင်း အိမ်ဖြူတော် သတင်းထောင် Patsy Widakuswara ရဲ့ သတင်းပေးပို့ချက်ကို ကိုရဲမင်းထွန်း တင်ပြထားပါတယ်။
သမ္မတ ထရမ့်ရဲ့ အစိုးရဟာ အင်ဒို-ပစိဖိတ်ကို ထိပ်တန်း ဦးစားပေး အဆင့်မှာ ထားတယ်လို့ အင်ဒို-ပစိဖိတ် အနာဂတ် ကြီးပွားတိုးတက်ရေး ဆိုင်ရာ အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြပါရှိခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ သမ္မတ ထရမ့်ဟာ ဒီ တပတ်ထဲ ကျင်းပတဲ့ အရှေ့အာရှနဲ့ အာဆီယံ ထိပ်သီး အစည်း အဝေးကို သူကိုယ်တိုင် မတက်ရောက်တဲ့အပြင် ဒုတိယ သမ္မတကိုလည်း မစေလွှတ်သလို နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးကိုလည်း မစေလွှတ်ခဲ့ပါဘူး။
သံတမန်ကျင့်စဉ်အရ အရှေ့တောင် အာရှ ခေါင်းဆောင်တွေကလည်း အမေရိကန်-အာဆီယံ အစည်းအဝေးကို ကိုယ်တိုင် မတက်ရောက်ဘဲ အမေရိကန် အမျိုးသား လုံခြံရေး အကြံပေး Robert O’Brien ကိုတွေ့ဆုံဖို့ သူတို့ နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီးတွေကိုသာ စေလွှတ်ခဲ့ကြပါတယ်။ O’Brien ဟာ ဒီနှစ် အာဆီယံ ထိပ်သီး ဆွေးနွေးပွဲအတွက် သမ္မတ ထရမ့်ရဲ့ အထူးကိုယ်စားလှယ်ပါ။
" သူ့စာထဲမှာ ရေးထားသလိုပါပဲ သံမဏိလို ခိုင်မာတဲ့ အမေရိကန်တွေရဲ့ ကတိကဝတ်ပြုချက်တွေ အပြောနဲ့အလုပ် ညီညီ ဖြည့်ဆည်းပေး မယ်ဆိုတာကို ကျွန်တော်တို့ရဲ့ မိတ်ဆွေ မဟာမိတ်တွေနဲ့ အာဆီယံ လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်တွေကို သမ္မတ ထရမ့်က အာမခံချင်ပါတယ်။"
အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ နောက်နှစ် လုပ်မယ့် အမေရိကန်-အာဆီယံ ထိပ်သီး အစည်းအဝေးတက်ဖို့ သမ္မတ ထရမ့်ရဲ့ ဖိတ်ကြားချက်ကို ထရမ့် ကိုယ်စား O’Brien က အာဆီယံ ခေါင်းဆောင်တွေကို ပေးအပ်ခဲ့ပါတယ်။ Brian Harding ဟာ ဝါရှင်တန် အခြေစိုက် နိုင်ငံတကာနဲ့ မဟာဗျူဟာ လေ့လာရေးဌာန (CSIS) က သုတေသီပါ။ ဖိတ်ကြားစာအပေါ် သူ့ရဲ့ အမြင်ကို အခုလို ပြောပါတယ်။
" ဒီ ဖိတ်ကြားချက်ကို အာဆီယံ ခေါင်းဆောင်တွေ အလေထား စဉ်းစားမှာ သေချာပါတယ်။ အမေရိကန်ဘက်က နက်နက်နဲနဲ ထိတွေ့ဆက်ဆံ ဖို့ စိတ်ဝင်စားမှု ရှိနေသလို အာဆီယံဘက်ကလည်း သူတို့ အားလုံးပေါင်းပြီး အမေရိကန်ကို လာရောက်ဖို့ စိတ်ဝင်စားနေပါတယ်။"
ဝေဖန်သူတွေကတော့ အမေရိကန် ဘက်က လစ်ဟာနေတာတွေ ရှိနေတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ဥပမာ လွတ်လပ်တဲ့ ကုန်သွယ်ရေး သဘောတူ ညီချက် ရရှိဖို့ မကြိုးစားတာလိုမျိုးပါ။ တရုတ်နိုင်ငံက အဲဒီနယ်ပယ်မှာ အတော်လေး အုပ်စီးလာနေပြီ ဖြစ်ပါတယ်။ တရုတ်နိုင်ငံက ဦးဆောင် နေတဲ့ ဒေသတွင်း အလုံးစုံ စီးပွားရေး လက်တွဲဖက် RCEP ဆိုတဲ့ သဘောတူညီချက်ကို ထိပ်သီး အစည်းအဝေးမှာ ဆွေးနွေးခဲ့ပြီး နောက်နှစ် မှာ စတင်နိုင်ဖို့ မျှော်လင့်နေပါတယ်။ အကောင်အထည်ဖော်ဖြစ်မယ်ဆိုရင် ကမ္ဘာ့တစ်ဝှမ်း ဂျီဒီပီရဲ့ သုံးပုံတစ်ပုံနဲ့ ကမ္ဘာ့လူဦးရေ တစ်ဝက်နီးပါး အကျုံးဝင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။
တရုတ် ဒုတိယ နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီး Le Cheung က ဒီ သဘောတူညီချက်ဟာ ဒေသတွင်း စီးပွားရေး ပေါင်းစည်းမှုကို မြင့်တက်စေမှာ ဖြစ်သလို အထူးသဖြင့် ကုန်သွယ်ရေးနဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုအတွက် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုတွေ ပိုများလာစေလိမ့်မယ်လို့ ပြောပါတယ်။
ဒေသတွင်းက နိုင်ငံပေါင်းစုံ သဘောတူညီချက်တစ်ခုဖြစ်တဲ့ ပစိဖိတ်ဖြတ်ကျော် ပေါင်းဖော်ဖက် Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership စာချုပ်မှာလည်း အမေရိကန်တို့ မပါပါဘူး။ ထရမ့်အစိုးရက နှစ်နိုင်ငံကြား သဘောတူညီချက် တွေကိုသာ လိုလားနေပြီး ဒေသဆိုင်ရာ ဘာ သဘောတူညီချက်ကိုမှ လက်မှတ်ရေးထိုး မထားသေးပါဘူး။ CSIS က Brian Harding က သမ္မတထရမ့် နှစ်သက်လိုလားတဲ့ နှစ်နိုင်ငံ သဘောတူညီချက်စာချုပ်တွေရဲ့အခြေအနေကို အခုလို ပြောပါတယ်။
" ဂျပန်နိုင်ငံက နှစ်နိုင်ငံကြား သဘောတူညီချက်ရဖို့ နှေးနိုင်သမျှ နှေးအောင် လုပ်နေတယ်။ ဗီယက်နမ်နဲ့လည်း ဖြစ်နိုင်ပေမဲ့ စိတ်ဝင်စားမှုက မရှိဘူး။ ဖိလစ်ပိုင်ကလည်း စိတ်မဝင်စားဘူး။ အမေရိကန်တွေ သူတို့ရဲ့ မဟာမိတ်တွေဖြစ်တဲ့ ကနေဒါ၊ မက္ကဆီကို၊ ဥရောပနဲ့ ကိုရီးယားကို ဘယ်လို့ ပြုမူ ဆက်ဆံနေသလဲ ဆိုတာကို ကြည့်နေကြတယ်။"
ဒီလို ဒေသတွင်း သဘောတူညီချက်တွေ အမေရိကန်တို့ မရယူဘဲ နေတဲ့တစ်ချိန်တည်းမှာပဲ တရုတ်-အမေရိကန် ကုယ်သွယ်စစ်ကိုလည်း အာဆီယံ ခေါင်းဆောင်တွေ စိတ်ပူနေကြပါတယ်။ မလေးရှား ဝန်ကြီးချုပ် မဟာသီယာ မိုဟာမက်က အမေရိကန် သမ္မတသက်တမ်းက ၂ ကြိမ်ပဲ ရှိတာမို့ နောက်တစ်ကြိမ် ထရမ့်နိုင်မယ်ဆိုလည်း အဆိုးဆုံး နောက်ထပ် ငါးနှစ် ဆက်ဖြစ်ရုံပဲ ရှိမှာပါလို့ သူ့ရဲ့ အမြင်ကို ခပ်ကြမ်းကြမ်း ပြောသွားကြောင်းပါ။
(Unicode)
ကနျ- အာဆီယံ ဆကျဆံရေး အေးစကျလာသလား
အငျဒို-ပစိဖိတျဒသေ အနာဂတျ ကွီးပှားတိုးတကျရေး အမရေိကနျရဲ့ ကတိကဝတျပွုမှုဆိုငျရာ စာတမျးတဈစောငျကို ထုတျပွနျခဲ့တဲ့ သီတငျးပတျထဲမှာပဲ သမ်မတထရမ့ျရဲ့အစိုးရက အရှေ့တောငျအာရှမှာ ပွုလုပျတဲ့ အာဆီယံ ထိပျသီး အစညျးအဝေးကို အဆင့ျနိမ့ျ ကိုယျစားလှယျ အဖှဲ့ တဖှဲ့ကိုသာ စလှေှတျခဲ့ပါတယျ။ ဒသေတှငျးကိစ်စတှမှော အမရေိကနျတို့ ပါဝငျပတျသကျလိုစိတျ နညျးပါးသှားမလား ဆိုတဲ့ စိုးရိမျ ပူပနျမှု တှေ ထှကျပေါျလာစခေဲ့ပါတယျ။ ဒီအကွောငျး အိမျဖွူတောျ သတငျးထောငျ Patsy Widakuswara ရဲ့ သတငျးပေးပို့ခကြျကို ကိုရဲမငျးထှနျး တငျပွထားပါတယျ။
သမ်မတ ထရမ့ျရဲ့ အစိုးရဟာ အငျဒို-ပစိဖိတျကို ထိပျတနျး ဦးစားပေး အဆင့ျမှာ ထားတယျလို့ အငျဒို-ပစိဖိတျ အနာဂတျ ကွီးပှားတိုးတကျရေး ဆိုငျရာ အစီရငျခံစာမှာ ဖောျပွပါရှိခဲ့ပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ သမ်မတ ထရမ့ျဟာ ဒီ တပတျထဲ ကငြျးပတဲ့ အရှေ့အာရှနဲ့ အာဆီယံ ထိပျသီး အစညျး အဝေးကို သူကိုယျတိုငျ မတကျရောကျတဲ့အပွငျ ဒုတိယ သမ်မတကိုလညျး မစလှေှတျသလို နိုငျငံခွားရေးဝနျကွီးကိုလညျး မစလှေှတျခဲ့ပါဘူး။
သံတမနျကငြ့ျစဉျအရ အရှေ့တောငျ အာရှ ခေါငျးဆောငျတှကေလညျး အမရေိကနျ-အာဆီယံ အစညျးအဝေးကို ကိုယျတိုငျ မတကျရောကျဘဲ အမရေိကနျ အမြိုးသား လုံခွံရေး အကွံပေး Robert O’Brien ကိုတှေ့ဆုံဖို့ သူတို့ နိုငျငံခွားရေး ဝနျကွီးတှကေိုသာ စလှေှတျခဲ့ကွပါတယျ။ O’Brien ဟာ ဒီနှဈ အာဆီယံ ထိပျသီး ဆှေးနှေးပှဲအတှကျ သမ်မတ ထရမ့ျရဲ့ အထူးကိုယျစားလှယျပါ။
" သူ့စာထဲမှာ ရေးထားသလိုပါပဲ သံမဏိလို ခိုငျမာတဲ့ အမရေိကနျတှရေဲ့ ကတိကဝတျပွုခကြျတှေ အပွောနဲ့အလုပျ ညီညီ ဖွည့ျဆညျးပေး မယျဆိုတာကို ကြှနျတောျတို့ရဲ့ မိတျဆှေ မဟာမိတျတှနေဲ့ အာဆီယံ လုပျဖောျကိုငျဖကျတှကေို သမ်မတ ထရမ့ျက အာမခံခငြျပါတယျ။"
အမရေိကနျနိုငျငံမှာ နောကျနှဈ လုပျမယ့ျ အမရေိကနျ-အာဆီယံ ထိပျသီး အစညျးအဝေးတကျဖို့ သမ်မတ ထရမ့ျရဲ့ ဖိတျကွားခကြျကို ထရမ့ျ ကိုယျစား O’Brien က အာဆီယံ ခေါငျးဆောငျတှကေို ပေးအပျခဲ့ပါတယျ။ Brian Harding ဟာ ဝါရှငျတနျ အခွစေိုကျ နိုငျငံတကာနဲ့ မဟာဗြူဟာ လေ့လာရေးဌာန (CSIS) က သုတသေီပါ။ ဖိတျကွားစာအပေါျ သူ့ရဲ့ အမွငျကို အခုလို ပွောပါတယျ။
" ဒီ ဖိတျကွားခကြျကို အာဆီယံ ခေါငျးဆောငျတှေ အလထေား စဉျးစားမှာ သခြောပါတယျ။ အမရေိကနျဘကျက နကျနကျနဲနဲ ထိတှေ့ဆကျဆံ ဖို့ စိတျဝငျစားမှု ရှိနသေလို အာဆီယံဘကျကလညျး သူတို့ အားလုံးပေါငျးပွီး အမရေိကနျကို လာရောကျဖို့ စိတျဝငျစားနပေါတယျ။"
ဝဖေနျသူတှကေတော့ အမရေိကနျ ဘကျက လဈဟာနတောတှေ ရှိနတေယျလို့ ပွောပါတယျ။ ဥပမာ လှတျလပျတဲ့ ကုနျသှယျရေး သဘောတူ ညီခကြျ ရရှိဖို့ မကွိုးစားတာလိုမြိုးပါ။ တရုတျနိုငျငံက အဲဒီနယျပယျမှာ အတောျလေး အုပျစီးလာနပွေီ ဖွဈပါတယျ။ တရုတျနိုငျငံက ဦးဆောငျ နတေဲ့ ဒသေတှငျး အလုံးစုံ စီးပှားရေး လကျတှဲဖကျ RCEP ဆိုတဲ့ သဘောတူညီခကြျကို ထိပျသီး အစညျးအဝေးမှာ ဆှေးနှေးခဲ့ပွီး နောကျနှဈ မှာ စတငျနိုငျဖို့ မြှောျလင့ျနပေါတယျ။ အကောငျအထညျဖောျဖွဈမယျဆိုရငျ ကမ်ဘာ့တဈဝှမျး ဂြီဒီပီရဲ့ သုံးပုံတဈပုံနဲ့ ကမ်ဘာ့လူဦးရေ တဈဝကျနီးပါး အကြုံးဝငျမှာ ဖွဈပါတယျ။
တရုတျ ဒုတိယ နိုငျငံခွားရေး ဝနျကွီး Le Cheung က ဒီ သဘောတူညီခကြျဟာ ဒသေတှငျး စီးပှားရေး ပေါငျးစညျးမှုကို မွင့ျတကျစမှော ဖွဈသလို အထူးသဖွင့ျ ကုနျသှယျရေးနဲ့ ရငျးနှီးမွှုပျနှံမှုအတှကျ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျမှုတှေ ပိုမြားလာစလေိမ့ျမယျလို့ ပွောပါတယျ။
ဒသေတှငျးက နိုငျငံပေါငျးစုံ သဘောတူညီခကြျတဈခုဖွဈတဲ့ ပစိဖိတျဖွတျကြောျ ပေါငျးဖောျဖကျ Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership စာခြုပျမှာလညျး အမရေိကနျတို့ မပါပါဘူး။ ထရမ့ျအစိုးရက နှဈနိုငျငံကွား သဘောတူညီခကြျ တှကေိုသာ လိုလားနပွေီး ဒသေဆိုငျရာ ဘာ သဘောတူညီခကြျကိုမှ လကျမှတျရေးထိုး မထားသေးပါဘူး။ CSIS က Brian Harding က သမ်မတထရမ့ျ နှဈသကျလိုလားတဲ့ နှဈနိုငျငံ သဘောတူညီခကြျစာခြုပျတှရေဲ့အခွအေနကေို အခုလို ပွောပါတယျ။
" ဂပြနျနိုငျငံက နှဈနိုငျငံကွား သဘောတူညီခကြျရဖို့ နှေးနိုငျသမြှ နှေးအောငျ လုပျနတေယျ။ ဗီယကျနမျနဲ့လညျး ဖွဈနိုငျပမေဲ့ စိတျဝငျစားမှုက မရှိဘူး။ ဖိလဈပိုငျကလညျး စိတျမဝငျစားဘူး။ အမရေိကနျတှေ သူတို့ရဲ့ မဟာမိတျတှဖွေဈတဲ့ ကနဒေါ၊ မက်ကဆီကို၊ ဥရောပနဲ့ ကိုရီးယားကို ဘယျလို့ ပွုမူ ဆကျဆံနသေလဲ ဆိုတာကို ကွည့ျနကွေတယျ။"
ဒီလို ဒသေတှငျး သဘောတူညီခကြျတှေ အမရေိကနျတို့ မရယူဘဲ နတေဲ့တဈခြိနျတညျးမှာပဲ တရုတျ-အမရေိကနျ ကုယျသှယျစဈကိုလညျး အာဆီယံ ခေါငျးဆောငျတှေ စိတျပူနကွေပါတယျ။ မလေးရှား ဝနျကွီးခြုပျ မဟာသီယာ မိုဟာမကျက အမရေိကနျ သမ်မတသကျတမျးက ၂ ကွိမျပဲ ရှိတာမို့ နောကျတဈကွိမျ ထရမ့ျနိုငျမယျဆိုလညျး အဆိုးဆုံး နောကျထပျ ငါးနှဈ ဆကျဖွဈရုံပဲ ရှိမှာပါလို့ သူ့ရဲ့ အမွငျကို ခပျကွမျးကွမျး ပွောသှားကွောငျးပါ။
