(Zawgyi / Unicode)
အမေရိကန် အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းပြည်နယ် ၃ ခုမှာ ခုချိန်ထိ လောင်ကျွမ်းနေတဲ့ တောမီးကြောင့် သေဆုံးသူအရေအတွက် တိုးလာသလို နောက်ဆက်တွဲအဖြစ် အဆုတ်နဲ့ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးပြဿနာတွေ ရင်ဆိုင်လာရတယ်လို့ မီးဘေးသင့်ဒေသက အမေရိကန်-မြန်မာ မိသားစုဝင်တချို့က ပြောကြပါတယ်။ အပြည့်အစုံကို ကိုဉာဏ်ဝင်းအောင် ဆက်သွယ်မေးမြန်းပြီး တင်ပြပေးထားပါတယ်။
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အနောက်ဘက်ခြမ်း တောမီးလောင်ကျွမ်းနေတဲ့ ပြည်နယ်တွေထဲမှာ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်က အများဆုံးဖြစ်ပြီး အော်ရီဂွန်၊ ဝါရှင်တန်ပြည်နယ်တွေမှာလည်း ခုချိန်ထိ ဆက်လက်လောင်ကျွမ်းနေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ၁၀၀ ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက်ကျော်ရှိတဲ့ ပူပြင်းလွန်းတဲ့ ရာသီဥတုကြောင့် အဲဒီပြည်နယ်တွေမှာ သြဂုတ်လ ၂၀ ရက်နောက်ပိုင်းကစလို့ တပြိုင်နက်တည်းလိုလို မီးစတင် လောင်ကျွမ်းခဲ့တာ ဖြစ်တယ်လို့ လော့စ်အိန်ဂျလိစ်မြို့မှာနေတဲ့ ဆရာဝန်တဦးဖြစ်သူ ဒေါက်တာ စိုင်းထွေးမောင်က ပြောပါတယ်။
“ဒီမီးက ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်က စလောင်တာပဲ၊ ဆန်ဖရန်စစ္စကို Bay area ဘက်မှာလည်း လောင်တာပဲ။ တဆက်တည်းမှာ ဟို အော်ရီဂွန်မှာလည်း လောင်တယ်၊ ဝါရှင်တန်ပြည်နယ်မှာလည်း လောင်တယ်။ တချိန်တည်းမှာပဲ လောင်ကြတာ၊ ကူးစက်သွားတာ မဟုတ်ဘူးဗျ။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ အရမ်းပူလို့။ မီးစလောင်တဲ့ အဲဒီအချိန်တုန်းကဆိုရင် ကျနော်တို့ဘက်မှာ အပူချိန်က ၁၀၀ ကျော်တယ်၊ ၁၀၄ - ၁၁၀ အထိလောက်ထိကို အရမ်းပဲ တော်တော့်ကိုပူတယ်။ အရမ်းပူတဲ့အချိန်ဖြစ်တော့ အဲဒီမှာ မီးထလောင်တော့တာ။”
ကယ်လီဖိုးနီးယားနဲ့ကပ်လျက် အော်ရီဂွန်ပြည်နယ်ထဲမှာ ဒီရက်ပိုင်း လေငြိမ်သက်တာကြောင့် တောမီးလောင်နေတဲ့ နေရာတချို့ကို မီးသတ်သမားတွေ ထိန်းချုပ်လာနိုင်ပေမယ့် သေဆုံးသူအရေအတွက် တိုးလာနေပြီး ပျောက်ဆုံးနေသူတွေ ဆက်ရှိနေသေးတယ်လို့ မီးဘေးဒဏ်ကနေ ခေတ္တ ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်လာရတဲ့ Molalla မြို့ခံ ဂျပန်စားသောက်ဆိုင်ပိုင်ရှင် ကိုထွန်းထွန်းက ပြောပါတယ်။
“အော်ရီဂွန်မှာ မီးလောင်တာ ၃၈ နေရာလောက် လောင်တယ်။ အကြီးစား မီးလောင်မှု ၆ ခုလောက်ရှိတယ်။ ဒါပေမယ့် ခု ရာသီဥတုက လေမတိုက်တော့ သူတို့ ကြိုးစားပြီး ထိန်းထားတယ်။ အဲဒီလောင်တဲ့ မီးကြီးထဲက တခုပဲ ၇၀ ရာခိုင်နှုန်း ထိန်းနိုင်တယ်ပေါ့လေ။ ဒီ Marion ကောင်တီမှာ လောလောဆယ် စာရင်းအရ ၅ ယောက်သေတယ်၊ ဒါဇင်နဲ့ချီ ပျောက်နေတယ်။ သေတယ်ဆိုတာက လွန်ခဲ့တဲ့ ၄ ရက်လောက်တုန်းက ရုတ်တရက် လေပြင်းတွေတိုက်တဲ့အချိန်မှာ မီးက ကူးစက်တာ တအားမြန်တယ်ဗျ။ မြန်တော့ တချို့လူတွေက ပြေးချိန်ကို မရလိုက်တော့တာ။ ကျနော်တို့လည်း အိမ်ကိုပစ်ထားပြီးတော့ ပြေးရတာပေါ့ဗျာ။”
အမေရိကန် ပြည်တွင်းသတင်းတွေအရ ဒေသစံတော်ချိန် တနင်္ဂနွေ မွန်းလွဲပိုင်းအထိ တောမီးကြောင့် သေဆုံးသူ အနည်းဆုံး ၃၃ ဦးရှိပြီး မီးလောင်ဧရိယာထဲက ဒါဇင်နဲ့ချီတဲ့ ဒေသခံတွေ ပျောက်ဆုံးနေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။
အမေရိကန် တောမီးလောင်ကျွမ်းမှုသမိုင်းမှာ ဒီနှစ်ဟာ အဆိုးဆုံးပဲလို့ ဒေသဆိုင်ရာ မီးသတ်ဌာနတွေက သုံးသပ်ထားပြီး နောက်ဆက်တွဲ အကျိုးဆက်အဖြစ် ကောင်းကင်မှာ လွင့်နေတဲ့ မီးခိုးပြာတွေကြောင့် အဆုတ်နဲ့ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးပြဿနာတွေ ကြုံလာနိုင်တာကို သတိထားကြဖို့ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ် အာဏာပိုင်တွေက သတိပေးချက် ထုတ်ပြန်ထားကြောင်း ဒေါက်တာ စိုင်းထွေးမောင်က ပြောပါတယ်။
“အခု ဒီမှာ ကောင်းကင်ပေါ်ကို မော့ကြည့်လိုက်ရင် တခါတည်းကို မီးခိုးတွေ အုပ်နေတယ်။ နေတောင်မတွေ့ရဘူး ဖြစ်နေတာ။ မီးခိုးတွေက တော်တော့်ကို အုပ်တာ။ ကျနော်တို့ LA မြို့ထဲမှာဆိုရင် လမ်းမပေါ်မှာရော အိမ်ဝင်းထဲမှာရော ပြာတွေ အကုန်လုံးကျတယ်ဗျ။ အဲလို ပြာတွေကျတော့ အခုဆိုလို့ရှိရင် ကယ်လီဖိုးနီးယား အစိုးရရော၊ LA အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့ကပါ ကြေညာထားတာ ဒါက Unhealthy Air မသန့်ရှင်းတဲ့လေတွေရှိတယ်။ အပြင်မထွက်ကြနဲ့ဆိုတော့ အထူးသဖြင့် Asthma ပန်းနာရင်ကြပ်ရောဂါ ရှိတဲ့လူတွေ ဆိုရင်တော့ အဲဒီပြာတွေနဲ့ မရဘူးဆိုပြီး ပြောတယ်။ အဲဒီပြာတွေကြောင့် နှာစေးမယ်၊ ချောင်းဆိုးမယ်၊ ရင်ကြပ်ပြန်ထမယ်။ ဒါကြောင့်မို့ ကျနော်တို့ အိမ်ပြင်သိပ်မထွက်ရဲဘူး၊ မထွက်ခိုင်းဘူး။”
ကိုဗစ်ကူးစက်မှု ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ ခုလိုကာလမှာ ကပ်ရောဂါအပြင် တောမီးအန္တရာယ်ပါ ကြုံလာတာကြောင့် တပူပေါ်နှစ်ပူဆင့်ဆိုသလို ဖြစ်လာရတယ်လို့ မီးဘေးအန္တရာယ်ကို တိမ်းရှောင်ရင်း အော်ရီဂွန်ပြည်နယ်ထဲက Tortland မြို့မှာ ခေတ္တခိုလှုံနေရတဲ့ ကိုထွန်းထွန်းက သုံးသပ်ပါတယ်။
“ကျနော်ကိုယ်တိုင်သည်ပင်လျှင် ကျနော်တို့မိသားစု စားသောက်ဆိုင်လေး လုပ်နေတာ ခုဆိုရင် ကျနော်တို့ ဆိုင်မဖွင့်နိုင်ဘူး။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ကျနော်တို့က နေတဲ့အိမ်ကလည်း ပြေးရတယ်။ ဆိုင်ဖွင့်ထားတဲ့ နေရာကလည်း သူက အန္တရာယ်ဇုန်ထဲမှာ ပါတာပေါ့။ အဲလိုနေရာဆိုတော့ အဲဒီမှာလည်း မီးခိုးတွေနဲ့။ မီးခိုးတွေရှိနေတော့ လူကမလာဘူး။ စားသောက်ဆိုင်ဆိုတာ လူလာစားမှ ရောင်းရတဲ့ဟာမျိုးကိုး။ ကိုဗစ်ကလည်းရှိ၊ တဖက်မှာ မီးခိုးကလည်းရှိ ဆိုတော့ ကျနော်တို့က ဆိုင်ပိတ်ထားရတယ်။ ထို့အတူပဲ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းမှာ တချို့စက်ရုံတွေ ပိတ်ရတယ်၊ အလုပ်သမားတွေ ပြန်လွှတ်ရတယ်၊ အတော် ထိခိုက်ပါတယ်။”
အမေရိကန် အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းပြည်နယ်က မြို့ကြီးတွေဖြစ်တဲ့ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်က လော့စ်အိန်ဂျလိစ်၊ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမြို့တွေ၊ ဝါရှင်တန်ပြည်နယ်က Seattle မြို့နဲ့ အော်ရီဂွန်ပြည်နယ်က Portland စတဲ့ မြို့တွေရဲ့ ဆင်ခြေဖုံးနဲ့ တောင်ပေါ်သစ်တောဝိုင်းတဝိုက် မြေဧကပေါင်း ၄.၆ သန်းကျော်မှာ တောမီးလောင်ကျွမ်းမှုပေါင်း ၁၀၀ ကျော် ဖြစ်ခဲ့တယ်လို့ ဒေသဆိုင်ရာ တာဝန်ရှိသူတွေက ပြောပါတယ်။
ဒီပြည်နယ်တွေက တောမီးကို ငြှိမ်းသတ်နိုင်ဖို့အတွက် မီးသတ်သမားတွေနဲ့ အခြား ကျွမ်းကျင်ဝန်ထမ်း စုစုပေါင်း ၃၀,၀၀၀ လောက် တာဝန်ယူ လုပ်ဆောင်နေကြပါတယ်။
------------------------------
(Unicode)
အမရေိကနျ အနောကျဘကျခွမျး တောမီးလောငျမှု အဆိုးဆုံး ရငျဆိုငျနရေတဲ့ မွနျမာနှယျဖှားမြား
အမရေိကနျ အနောကျဘကျ ကမျးရိုးတနျးပွညျနယျ ၃ ခုမှာ ခုခြိနျထိ လောငျကြှမျးနတေဲ့ တောမီးကွောင့ျ သဆေုံးသူအရအေတှကျ တိုးလာသလို နောကျဆကျတှဲအဖွဈ အဆုတျနဲ့ အသကျရှူလမျးကွောငျးဆိုငျရာ ကနြျးမာရေးပွူနာတှေ ရငျဆိုငျလာရတယျလို့ မီးဘေးသင့ျဒသေက အမရေိကနျ-မွနျမာ မိသားစုဝငျတခြို့က ပွောကွပါတယျ။ အပွည့ျအစုံကို ကိုဉာဏျဝငျးအောငျ ဆကျသှယျမေးမွနျးပွီး တငျပွပေးထားပါတယျ။
အမရေိကနျပွညျထောငျစု အနောကျဘကျခွမျး တောမီးလောငျကြှမျးနတေဲ့ ပွညျနယျတှထေဲမှာ ကယျလီဖိုးနီးယားပွညျနယျက အမြားဆုံးဖွဈပွီး အောျရီဂှနျ၊ ဝါရှငျတနျပွညျနယျတှမှောလညျး ခုခြိနျထိ ဆကျလကျလောငျကြှမျးနဆေဲ ဖွဈပါတယျ။ ၁၀၀ ဒီဂရီ ဖာရငျဟိုကျကြောျရှိတဲ့ ပူပွငျးလှနျးတဲ့ ရာသီဥတုကွောင့ျ အဲဒီပွညျနယျတှမှော သွဂုတျလ ၂၀ ရကျနောကျပိုငျးကစလို့ တပွိုငျနကျတညျးလိုလို မီးစတငျ လောငျကြှမျးခဲ့တာ ဖွဈတယျလို့ လော့ဈအိနျဂလြိဈမွို့မှာနတေဲ့ ဆရာဝနျတဦးဖွဈသူ ဒေါကျတာ စိုငျးထှေးမောငျက ပွောပါတယျ။
“ဒီမီးက ကယျလီဖိုးနီးယားပွညျနယျက စလောငျတာပဲ၊ ဆနျဖရနျစစ်စကို Bay area ဘကျမှာလညျး လောငျတာပဲ။ တဆကျတညျးမှာ ဟို အောျရီဂှနျမှာလညျး လောငျတယျ၊ ဝါရှငျတနျပွညျနယျမှာလညျး လောငျတယျ။ တခြိနျတညျးမှာပဲ လောငျကွတာ၊ ကူးစကျသှားတာ မဟုတျဘူးဗြ။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ အရမျးပူလို့။ မီးစလောငျတဲ့ အဲဒီအခြိနျတုနျးကဆိုရငျ ကနြောျတို့ဘကျမှာ အပူခြိနျက ၁၀၀ ကြောျတယျ၊ ၁၀၄ - ၁၁၀ အထိလောကျထိကို အရမျးပဲ တောျတော့ျကိုပူတယျ။ အရမျးပူတဲ့အခြိနျဖွဈတော့ အဲဒီမှာ မီးထလောငျတော့တာ။”
ကယျလီဖိုးနီးယားနဲ့ကပျလကြျ အောျရီဂှနျပွညျနယျထဲမှာ ဒီရကျပိုငျး လငွေိမျသကျတာကွောင့ျ တောမီးလောငျနတေဲ့ နရောတခြို့ကို မီးသတျသမားတှေ ထိနျးခြုပျလာနိုငျပမေယ့ျ သဆေုံးသူအရအေတှကျ တိုးလာနပွေီး ပြောကျဆုံးနသေူတှေ ဆကျရှိနသေေးတယျလို့ မီးဘေးဒဏျကနေ ခတေ်တ ထှကျပွေးတိမျးရှောငျလာရတဲ့ Molalla မွို့ခံ ဂပြနျစားသောကျဆိုငျပိုငျရှငျ ကိုထှနျးထှနျးက ပွောပါတယျ။
“အောျရီဂှနျမှာ မီးလောငျတာ ၃၈ နရောလောကျ လောငျတယျ။ အကွီးစား မီးလောငျမှု ၆ ခုလောကျရှိတယျ။ ဒါပမေယ့ျ ခု ရာသီဥတုက လမေတိုကျတော့ သူတို့ ကွိုးစားပွီး ထိနျးထားတယျ။ အဲဒီလောငျတဲ့ မီးကွီးထဲက တခုပဲ ၇၀ ရာခိုငျနှုနျး ထိနျးနိုငျတယျပေါ့လေ။ ဒီ Marion ကောငျတီမှာ လောလောဆယျ စာရငျးအရ ၅ ယောကျသတေယျ၊ ဒါဇငျနဲ့ခြီ ပြောကျနတေယျ။ သတေယျဆိုတာက လှနျခဲ့တဲ့ ၄ ရကျလောကျတုနျးက ရုတျတရကျ လပွေငျးတှတေိုကျတဲ့အခြိနျမှာ မီးက ကူးစကျတာ တအားမွနျတယျဗြ။ မွနျတော့ တခြို့လူတှကေ ပွေးခြိနျကို မရလိုကျတော့တာ။ ကနြောျတို့လညျး အိမျကိုပဈထားပွီးတော့ ပွေးရတာပေါ့ဗြာ။”
အမရေိကနျ ပွညျတှငျးသတငျးတှအေရ ဒသေစံတောျခြိနျ တနငျ်ဂနှေ မှနျးလှဲပိုငျးအထိ တောမီးကွောင့ျ သဆေုံးသူ အနညျးဆုံး ၃၃ ဦးရှိပွီး မီးလောငျဧရိယာထဲက ဒါဇငျနဲ့ခြီတဲ့ ဒသေခံတှေ ပြောကျဆုံးနဆေဲ ဖွဈပါတယျ။
အမရေိကနျ တောမီးလောငျကြှမျးမှုသမိုငျးမှာ ဒီနှဈဟာ အဆိုးဆုံးပဲလို့ ဒသေဆိုငျရာ မီးသတျဌာနတှကေ သုံးသပျထားပွီး နောကျဆကျတှဲ အကြိုးဆကျအဖွဈ ကောငျးကငျမှာ လှင့ျနတေဲ့ မီးခိုးပွာတှကွေောင့ျ အဆုတျနဲ့ အသကျရှူလမျးကွောငျးဆိုငျရာ ကနြျးမာရေးပွူနာတှေ ကွုံလာနိုငျတာကို သတိထားကွဖို့ ကယျလီဖိုးနီးယားပွညျနယျ အာဏာပိုငျတှကေ သတိပေးခကြျ ထုတျပွနျထားကွောငျး ဒေါကျတာ စိုငျးထှေးမောငျက ပွောပါတယျ။
“အခု ဒီမှာ ကောငျးကငျပေါျကို မော့ကွည့ျလိုကျရငျ တခါတညျးကို မီးခိုးတှေ အုပျနတေယျ။ နတေောငျမတှေ့ရဘူး ဖွဈနတော။ မီးခိုးတှကေ တောျတော့ျကို အုပျတာ။ ကနြောျတို့ LA မွို့ထဲမှာဆိုရငျ လမျးမပေါျမှာရော အိမျဝငျးထဲမှာရော ပွာတှေ အကုနျလုံးကတြယျဗြ။ အဲလို ပွာတှကေတြော့ အခုဆိုလို့ရှိရငျ ကယျလီဖိုးနီးယား အစိုးရရော၊ LA အုပျခြုပျရေးအဖှဲ့ကပါ ကွညောထားတာ ဒါက Unhealthy Air မသန့ျရှငျးတဲ့လတှေရှေိတယျ။ အပွငျမထှကျကွနဲ့ဆိုတော့ အထူးသဖွင့ျ Asthma ပနျးနာရငျကွပျရောဂါ ရှိတဲ့လူတှေ ဆိုရငျတော့ အဲဒီပွာတှနေဲ့ မရဘူးဆိုပွီး ပွောတယျ။ အဲဒီပွာတှကွေောင့ျ နှာစေးမယျ၊ ခြောငျးဆိုးမယျ၊ ရငျကွပျပွနျထမယျ။ ဒါကွောင့ျမို့ ကနြောျတို့ အိမျပွငျသိပျမထှကျရဲဘူး၊ မထှကျခိုငျးဘူး။”
ကိုဗဈကူးစကျမှု ရငျဆိုငျနရေတဲ့ ခုလိုကာလမှာ ကပျရောဂါအပွငျ တောမီးအန်တရာယျပါ ကွုံလာတာကွောင့ျ တပူပေါျနှဈပူဆင့ျဆိုသလို ဖွဈလာရတယျလို့ မီးဘေးအန်တရာယျကို တိမျးရှောငျရငျး အောျရီဂှနျပွညျနယျထဲက Tortland မွို့မှာ ခတေ်တခိုလှုံနရေတဲ့ ကိုထှနျးထှနျးက သုံးသပျပါတယျ။
“ကနြောျကိုယျတိုငျသညျပငျလြှငျ ကနြောျတို့မိသားစု စားသောကျဆိုငျလေး လုပျနတော ခုဆိုရငျ ကနြောျတို့ ဆိုငျမဖှင့ျနိုငျဘူး။ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ ကနြောျတို့က နတေဲ့အိမျကလညျး ပွေးရတယျ။ ဆိုငျဖှင့ျထားတဲ့ နရောကလညျး သူက အန်တရာယျဇုနျထဲမှာ ပါတာပေါ့။ အဲလိုနရောဆိုတော့ အဲဒီမှာလညျး မီးခိုးတှနေဲ့။ မီးခိုးတှရှေိနတေော့ လူကမလာဘူး။ စားသောကျဆိုငျဆိုတာ လူလာစားမှ ရောငျးရတဲ့ဟာမြိုးကိုး။ ကိုဗဈကလညျးရှိ၊ တဖကျမှာ မီးခိုးကလညျးရှိ ဆိုတော့ ကနြောျတို့က ဆိုငျပိတျထားရတယျ။ ထို့အတူပဲ စီးပှားရေးလုပျငနျးမှာ တခြို့စကျရုံတှေ ပိတျရတယျ၊ အလုပျသမားတှေ ပွနျလှှတျရတယျ၊ အတောျ ထိခိုကျပါတယျ။”
အမရေိကနျ အနောကျဘကျ ကမျးရိုးတနျးပွညျနယျက မွို့ကွီးတှဖွေဈတဲ့ ကယျလီဖိုးနီးယားပွညျနယျက လော့ဈအိနျဂလြိဈ၊ ဆနျဖရနျစစ်စကိုမွို့တှေ၊ ဝါရှငျတနျပွညျနယျက Seattle မွို့နဲ့ အောျရီဂှနျပွညျနယျက Portland စတဲ့ မွို့တှရေဲ့ ဆငျခွဖေုံးနဲ့ တောငျပေါျသဈတောဝိုငျးတဝိုကျ မွေဧကပေါငျး ၄.၆ သနျးကြောျမှာ တောမီးလောငျကြှမျးမှုပေါငျး ၁၀၀ ကြောျ ဖွဈခဲ့တယျလို့ ဒသေဆိုငျရာ တာဝနျရှိသူတှကေ ပွောပါတယျ။
ဒီပွညျနယျတှကေ တောမီးကို ငွှိမျးသတျနိုငျဖို့အတှကျ မီးသတျသမားတှနေဲ့ အခွား ကြှမျးကငြျဝနျထမျး စုစုပေါငျး ၃၀,၀၀၀ လောကျ တာဝနျယူ လုပျဆောငျနကွေပါတယျ။
