(Zawgyi / Unicode)
အမေရိကန် အပါအဝင် အနောက်နိုင်ငံတွေမှာ မကြာခင် ဆောင်းရာသီကုန်ဆုံးပြီး နွေဦးပေါက်တော့မှာ ဖြစ်တာကြောင့် ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်ပြန့်ပွားမှုကနေ သက်သာရာရလေမလားဆိုပြီး မျှော်လင့်နေသူတွေ ရှိပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံ အပါအဝင် အပူပိုင်းဒေသ နိုင်ငံတချို့မှာလည်း ရာသီဥတုကြောင့် ကမ္ဘာ့ကပ်ရောဂါဒဏ်က သက်သာရာရတာလို့ ယူဆချက်တွေ ရှိနေပေမယ့် ဒါတွေဟာ သိပ္ပံနည်းကျ အခိုင်အမာ သက်သေမပြနိုင်သေးဘူးလို့ ကျွမ်းကျင်သူတွေက သတိပေးနေတဲ့အကြောင်း ကိုဉာဏ်ဝင်းအောင်က ပြောပြမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
လာမယ့် ကြာသပတေး မတ်လ ၁၉ ရက်နေ့ဆိုရင် အမေရိကန် အပါအဝင် အနောက်နိုင်ငံတွေမှာ နွေဦးပေါက်ရာသီ တရားဝင် စတင်တော့မှာပါ။ သမ္မတ Donald Trump ကလည်း ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်မှုတွေ ဧပြီလလောက်မှာ အဆုံးသတ်သွားနိုင်တယ်ဆိုပြီး ပြီးခဲ့တဲ့လထဲမှာပဲ ခန့်မှန်း ပြောဆိုထားပါတယ်။ သမပိုင်း ရာသီဥတုရှိတဲ့ နိုင်ငံတွေမှာ ရာသီအလိုက် တုပ်ကွေးရောဂါ ဖြစ်ပွားမှုက အတက်အကျ ရှိတတ်ပါတယ်။ ဒါ့ကြောင့်လည်း ပူနွေးတဲ့ရာသီက ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်မှု လျော့ပါးအောင် လုပ်နိုင်မလားဆိုတဲ့ မှန်းဆချက်တွေ ထွက်ပေါ်နေတာပါ။
ဒီမှန်းဆချက် မှန်ကန်တယ်လို့ မပြောနိုင်သေးကြောင်း ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ရောဂါပိုးနဲ့ ပတ်သက်လို့ အထူးပြုလေ့လာနေတဲ့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု နယူးယောက်မြို့က မြန်မာနွယ်ဖွား ဆရာဝန် ဒေါက်တာဇေယျာသက်က ရှင်းပြပါတယ်။
“နွေရာသီအထိ ဒီဗိုင်းရပ်စ်က ခံနိုင်သလား၊ မခံနိုင်ဘူးလား ဆိုတာကတော့ လက်ရှိအနေအထားအရ ဘယ်သူမှ မသိဘူးပေါ့နော်။ အဓိကကတော့ ဒီဗိုင်းရပ်စ်အကောင်က ကိုယ်ခန္ဓာပေါ်မှာ၊ ဒီ Surface ပေါ်မှာ ၃၇ ရက်အထိ နေနိုင်တယ်ဆိုတာ ကျနော်တို့ နောက်ဆုံး တွေ့လာကြတယ်ပေါ့လေ။ ဒါ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ရက်လောက်က Johns Hopkins တက္ကသိုလ်ကနေ သူတို့ပြောလာတဲ့ တပိုင်းပေါ့နော်။ ဆိုတော့ ဒီနွေရာသီမှာ ပျောက်လာနိုင်တယ်လို့ ခန့်မှန်းကြတာပေါ့၊ ဒါကလည်း ဘယ်သူမှ မသိသေးတဲ့ အကြောင်းအရာတခုကို ခန့်မှန်းနေကြတာ။ ဟို ဖြစ်နိုင်လားဆိုတော့ ဖြစ်တော့ဖြစ်နိုင်တယ်၊ ဒါပေမယ့်လည်း ပြောရတာ နည်းနည်းခက်တယ်။ ဒီ ပညာရှင်အများစုက မှန်းတာကတော့ နောက်ထပ် ကူးစက်တဲ့ case တွေ ထပ်မပေါ်လာဘူးဆိုရင်တော့၊ case အရေအတွက် ကျသွားရင်တော့ သုံးလလောက်အတွင်း ပျောက်သွားနိုင်တယ်လို့တော့ ထင်တာပေါ့နော်။”
တုပ်ကွေးနဲ့ အအေးမိရောဂါတွေ ရာသီအလိုက် အတက်အကျဖြစ်ရတဲ့ အကြောင်းရင်း အားလုံးကို သိပ္ပံပညာရှင်တွေ မသိကြသေးပေမယ့် ဆောင်းတွင်းကာလလို လေထဲမှာ စိုထိုင်းဆနည်းပါးတဲ့ အခါမျိုးမှာ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတွေ အလွယ်တကူ ပျံ့နှံ့တတ်တယ် ဆိုတာကိုတော့ သိထားကြပါတယ်။ အပူနဲ့ စိုစွတ်မှုဟာ တုပ်ကွေးရောဂါကို အပြည့်အ၀ မတားဆီးနိုင်တဲ့ သာဓကတွေလည်း ရှိပါတယ်။
ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ (WHO) က ကမ္ဘာအနှံ့ ကူးစက်ပျံ့နှံ့တဲ့ ကပ်ရောဂါအဖြစ် ၂၀၀၉ ခုနှစ်ထဲမှာ ကြေညာခဲ့တဲ့ H1N1 တုပ်ကွေးရောဂါ ကြုံခဲ့ရစဉ်က မြန်မာ၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်၊ အိန္ဒိယ၊ အင်ဒိုနီးရှား၊ မက္ကဆီကိုနဲ့ ဂွါတီမာလာတို့လို အပူပိုင်း နိုင်ငံတွေဟာလည်း အသေအပျောက်များတဲ့ စာရင်းဝင်နိုင်ငံတွေထဲမှာ အပါအဝင် ဖြစ်ခဲ့တာပါ။ ဒါကြောင့် ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ပျံ့နှံ့မှုကတော့ အအေးပိုင်းရော၊ အပူပိုင်း ဒေသတွေမှာပါ ကြုံနေရတယ်လို့ ဒေါက်တာဇေယျာသက်က ထောက်ပြပါတယ်။
“ကျနော်တို့ အမေရိကန် နယူးယောက်ကိုပဲ ကြည့်ကြည့်၊ ဒီ နယူးယောက်က အေးတယ်ပေါ့။ ဒါပေမယ့် ဖလော်ရီဒါမှာလည်း ကူးစက်မှုတွေရှိတယ်၊ အဲဒီမှာက ပူနွေးတဲ့ ရာသီဥတုပဲ။ ဆိုတော့ ဒီရာသီဥတုပေါ် မူတည်ပြီး ဒီရောဂါပိုး ပျောက်သွားနိုင်သလား ဆိုတာကတော့ ပြောရခက်တဲ့ အပိုင်းတခုမှာတော့ ပါတာပေါ့။ မြန်မာဆိုရင်လည်း ထိုင်းနိုင်ငံနဲ့ အတူတူပါပဲ၊ ထိုင်းကတောင် ပိုပူပါသေးတယ်။ ဒီ Covid-19 case တွေဆို ထိုင်းနိုင်ငံမှာ တော်တော်များများ ကျနော်တို့ တွေ့ရတာပေါ့နော်။ အိန္ဒိယမှာ ဆိုလို့ရှိရင်လည်း ဆယ်ဂဏန်းပတ်ဝန်းကျင် ထွက်လာတယ်ပေါ့လေ။ အခု ကမ္ဘောဒီးယားမှာလည်း ရှိပါတယ်။ ဆိုတော့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ မရှိသေးဘူး ဆိုတာကလည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အပူချိန်မြင့်လို့ မရှိဘူးဆိုတာကိုတော့ ကျနော့်အနေနဲ့ သိပ်တော့ မယူဆချင်ဘူး၊ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ဒါသာ မှန်ခဲ့လို့ရှိရင် ထိုင်းမှာလည်း ရှိမှာမဟုတ်ပါဘူး၊ ကမ္ဘောဒီးယားလည်း မရှိနိုင်ဘူး၊ အိန္ဒိယမှာလည်း ရှိမှာ မဟုတ်ပါဘူး။ ဆိုတော့ ရာသီဥတုရယ်လို့တော့ မဆိုင်ဘူးလို့ ထင်ပါတယ်။”
အနောက်နိုင်ငံတွေက တုပ်ကွေးရောဂါ ကူးစက်မှုဟာ နွေရာသီမှာ လျော့သွားတတ်တယ် ဆိုပေမယ့် စာသင်ကျောင်းတွေ ပိတ်ထားတာဟာလည်း အကြောင်းရင်းတခုအဖြစ် သုတေသီတွေက ထောက်ပြကြပါတယ်။ တုပ်ကွေး၊ ရေကျောက်၊ ဝက်သက်နဲ့ တခြား အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါတွေဟာ ကျောင်းဖွင့်တဲ့ ကာလတွေမှာ အဖြစ်များလေ့ ရှိတယ်လို့လည်း ဟားဗတ်တက္ကသိုလ် ကူးစက်ရောဂါဌာန ဒါရိုက်တာ Mark Lipsitch က ပြောပါတယ်။
ဒါပေမယ့် အခုနောက်ဆုံး ကြုံနေရတဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်မှုဟာ ကလေးတွေမှာ ပြင်းပြင်းထန်ထန် သိပ်မဖြစ်ကြတဲ့အတွက် အခုအခါ ကျောင်းတွေ အရေးပေါ် ပိတ်ထားပေမယ့် ဗိုင်းရပ်စ်တိုက်ဖျက်ရေးအတွက် အထောက်အကူ ဖြစ်ပါ့မလား ဆိုတာကတော့ မသေချာသေးပါဘူး။ ပါမောက္ခ Lipsitch ကတော့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်မှုတွေ နွေရာသီမှာ လျော့သွားမယ်ဆိုရင်တောင် နောက်ထပ်ရာသီတွေမှာ တကျော့ပြန် ပေါ်ကောင်းပေါ်လာနိုင်သေးတယ်လို့ ဟားဗတ်တက္ကသိုလ် ကူးစက်ရောဂါဌာန ဝက်ဘ်ဆိုက်စာမျက်နှာမှာ ရေးသားထားပါတယ်။
--------------------------------
(Unicode)
ရာသီဥတုပူရငျ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှု လြော့နိုငျသလား
အမရေိကနျ အပါအဝငျ အနောကျနိုငျငံတှမှော မကွာခငျ ဆောငျးရာသီကုနျဆုံးပွီး နှေဦးပေါကျတော့မှာ ဖွဈတာကွောင့ျ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျပွန့ျပှားမှုကနေ သကျသာရာရလမေလားဆိုပွီး မြှောျလင့ျနသေူတှေ ရှိပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံ အပါအဝငျ အပူပိုငျးဒသေ နိုငျငံတခြို့မှာလညျး ရာသီဥတုကွောင့ျ ကမ်ဘာ့ကပျရောဂါဒဏျက သကျသာရာရတာလို့ ယူဆခကြျတှေ ရှိနပေမေယ့ျ ဒါတှဟော သိပ်ပံနညျးကြ အခိုငျအမာ သကျသမေပွနိုငျသေးဘူးလို့ ကြှမျးကငြျသူတှကေ သတိပေးနတေဲ့အကွောငျး ကိုဉာဏျဝငျးအောငျက ပွောပွမှာ ဖွဈပါတယျ။
လာမယ့ျ ကွာသပတေး မတျလ ၁၉ ရကျနေ့ဆိုရငျ အမရေိကနျ အပါအဝငျ အနောကျနိုငျငံတှမှော နှေဦးပေါကျရာသီ တရားဝငျ စတငျတော့မှာပါ။ သမ်မတ Donald Trump ကလညျး ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှုတှေ ဧပွီလလောကျမှာ အဆုံးသတျသှားနိုငျတယျဆိုပွီး ပွီးခဲ့တဲ့လထဲမှာပဲ ခန့ျမှနျး ပွောဆိုထားပါတယျ။ သမပိုငျး ရာသီဥတုရှိတဲ့ နိုငျငံတှမှော ရာသီအလိုကျ တုပျကှေးရောဂါ ဖွဈပှားမှုက အတကျအကြ ရှိတတျပါတယျ။ ဒါ့ကွောင့ျလညျး ပူနှေးတဲ့ရာသီက ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှု လြော့ပါးအောငျ လုပျနိုငျမလားဆိုတဲ့ မှနျးဆခကြျတှေ ထှကျပေါျနတောပါ။
ဒီမှနျးဆခကြျ မှနျကနျတယျလို့ မပွောနိုငျသေးကွောငျး ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ရောဂါပိုးနဲ့ ပတျသကျလို့ အထူးပွုလေ့လာနတေဲ့ အမရေိကနျပွညျထောငျစု နယူးယောကျမွို့က မွနျမာနှယျဖှား ဆရာဝနျ ဒေါကျတာဇယြောသကျက ရှငျးပွပါတယျ။
“နှရောသီအထိ ဒီဗိုငျးရပျဈက ခံနိုငျသလား၊ မခံနိုငျဘူးလား ဆိုတာကတော့ လကျရှိအနအေထားအရ ဘယျသူမှ မသိဘူးပေါ့နောျ။ အဓိကကတော့ ဒီဗိုငျးရပျဈအကောငျက ကိုယျခန်ဓာပေါျမှာ၊ ဒီ Surface ပေါျမှာ ၃၇ ရကျအထိ နနေိုငျတယျဆိုတာ ကနြောျတို့ နောကျဆုံး တှေ့လာကွတယျပေါ့လေ။ ဒါ လှနျခဲ့တဲ့ နှဈရကျလောကျက Johns Hopkins တက်ကသိုလျကနေ သူတို့ပွောလာတဲ့ တပိုငျးပေါ့နောျ။ ဆိုတော့ ဒီနှရောသီမှာ ပြောကျလာနိုငျတယျလို့ ခန့ျမှနျးကွတာပေါ့၊ ဒါကလညျး ဘယျသူမှ မသိသေးတဲ့ အကွောငျးအရာတခုကို ခန့ျမှနျးနကွေတာ။ ဟို ဖွဈနိုငျလားဆိုတော့ ဖွဈတော့ဖွဈနိုငျတယျ၊ ဒါပမေယ့ျလညျး ပွောရတာ နညျးနညျးခကျတယျ။ ဒီ ပညာရှငျအမြားစုက မှနျးတာကတော့ နောကျထပျ ကူးစကျတဲ့ case တှေ ထပျမပေါျလာဘူးဆိုရငျတော့၊ case အရအေတှကျ ကသြှားရငျတော့ သုံးလလောကျအတှငျး ပြောကျသှားနိုငျတယျလို့တော့ ထငျတာပေါ့နောျ။”
တုပျကှေးနဲ့ အအေးမိရောဂါတှေ ရာသီအလိုကျ အတကျအကဖြွဈရတဲ့ အကွောငျးရငျး အားလုံးကို သိပ်ပံပညာရှငျတှေ မသိကွသေးပမေယ့ျ ဆောငျးတှငျးကာလလို လထေဲမှာ စိုထိုငျးဆနညျးပါးတဲ့ အခါမြိုးမှာ ဗိုငျးရပျဈပိုးတှေ အလှယျတကူ ပြံ့နှံ့တတျတယျ ဆိုတာကိုတော့ သိထားကွပါတယျ။ အပူနဲ့ စိုစှတျမှုဟာ တုပျကှေးရောဂါကို အပွည့ျအ၀ မတားဆီးနိုငျတဲ့ သာဓကတှလေညျး ရှိပါတယျ။
ကမ်ဘာ့ကနြျးမာရေးအဖှဲ့ (WHO) က ကမ်ဘာအနှံ့ ကူးစကျပြံ့နှံ့တဲ့ ကပျရောဂါအဖွဈ ၂၀၀၉ ခုနှဈထဲမှာ ကွညောခဲ့တဲ့ H1N1 တုပျကှေးရောဂါ ကွုံခဲ့ရစဉျက မွနျမာ၊ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ၊ အိန်ဒိယ၊ အငျဒိုနီးရှား၊ မက်ကဆီကိုနဲ့ ဂှါတီမာလာတို့လို အပူပိုငျး နိုငျငံတှဟောလညျး အသအေပြောကျမြားတဲ့ စာရငျးဝငျနိုငျငံတှထေဲမှာ အပါအဝငျ ဖွဈခဲ့တာပါ။ ဒါကွောင့ျ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ပြံ့နှံ့မှုကတော့ အအေးပိုငျးရော၊ အပူပိုငျး ဒသေတှမှောပါ ကွုံနရေတယျလို့ ဒေါကျတာဇယြောသကျက ထောကျပွပါတယျ။
“ကနြောျတို့ အမရေိကနျ နယူးယောကျကိုပဲ ကွည့ျကွည့ျ၊ ဒီ နယူးယောကျက အေးတယျပေါ့။ ဒါပမေယ့ျ ဖလောျရီဒါမှာလညျး ကူးစကျမှုတှရှေိတယျ၊ အဲဒီမှာက ပူနှေးတဲ့ ရာသီဥတုပဲ။ ဆိုတော့ ဒီရာသီဥတုပေါျ မူတညျပွီး ဒီရောဂါပိုး ပြောကျသှားနိုငျသလား ဆိုတာကတော့ ပွောရခကျတဲ့ အပိုငျးတခုမှာတော့ ပါတာပေါ့။ မွနျမာဆိုရငျလညျး ထိုငျးနိုငျငံနဲ့ အတူတူပါပဲ၊ ထိုငျးကတောငျ ပိုပူပါသေးတယျ။ ဒီ Covid-19 case တှဆေို ထိုငျးနိုငျငံမှာ တောျတောျမြားမြား ကနြောျတို့ တှေ့ရတာပေါ့နောျ။ အိန်ဒိယမှာ ဆိုလို့ရှိရငျလညျး ဆယျဂဏနျးပတျဝနျးကငြျ ထှကျလာတယျပေါ့လေ။ အခု ကမ်ဘောဒီးယားမှာလညျး ရှိပါတယျ။ ဆိုတော့ မွနျမာနိုငျငံမှာ မရှိသေးဘူး ဆိုတာကလညျး ဖွဈနိုငျပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ အပူခြိနျမွင့ျလို့ မရှိဘူးဆိုတာကိုတော့ ကနြော့ျအနနေဲ့ သိပျတော့ မယူဆခငြျဘူး၊ ဘာဖွဈလို့လဲဆိုတော့ ဒါသာ မှနျခဲ့လို့ရှိရငျ ထိုငျးမှာလညျး ရှိမှာမဟုတျပါဘူး၊ ကမ်ဘောဒီးယားလညျး မရှိနိုငျဘူး၊ အိန်ဒိယမှာလညျး ရှိမှာ မဟုတျပါဘူး။ ဆိုတော့ ရာသီဥတုရယျလို့တော့ မဆိုငျဘူးလို့ ထငျပါတယျ။”
အနောကျနိုငျငံတှကေ တုပျကှေးရောဂါ ကူးစကျမှုဟာ နှရောသီမှာ လြော့သှားတတျတယျ ဆိုပမေယ့ျ စာသငျကြောငျးတှေ ပိတျထားတာဟာလညျး အကွောငျးရငျးတခုအဖွဈ သုတသေီတှကေ ထောကျပွကွပါတယျ။ တုပျကှေး၊ ရကြေောကျ၊ ဝကျသကျနဲ့ တခွား အသကျရှူလမျးကွောငျးဆိုငျရာ ရောဂါတှဟော ကြောငျးဖှင့ျတဲ့ ကာလတှမှော အဖွဈမြားလေ့ ရှိတယျလို့လညျး ဟားဗတျတက်ကသိုလျ ကူးစကျရောဂါဌာန ဒါရိုကျတာ Mark Lipsitch က ပွောပါတယျ။
ဒါပမေယ့ျ အခုနောကျဆုံး ကွုံနရေတဲ့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှုဟာ ကလေးတှမှော ပွငျးပွငျးထနျထနျ သိပျမဖွဈကွတဲ့အတှကျ အခုအခါ ကြောငျးတှေ အရေးပေါျ ပိတျထားပမေယ့ျ ဗိုငျးရပျဈတိုကျဖကြျရေးအတှကျ အထောကျအကူ ဖွဈပါ့မလား ဆိုတာကတော့ မသခြောသေးပါဘူး။ ပါမောက်ခ Lipsitch ကတော့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှုတှေ နှရောသီမှာ လြော့သှားမယျဆိုရငျတောငျ နောကျထပျရာသီတှမှော တကြော့ပွနျ ပေါျကောငျးပေါျလာနိုငျသေးတယျလို့ ဟားဗတျတက်ကသိုလျ ကူးစကျရောဂါဌာန ဝကျဘျဆိုကျစာမကြျနှာမှာ ရေးသားထားပါတယျ။
