(Zawgyi/Unicode)
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာ အမျိုးသမီးတွေ မဲပေးခွင့်ကို ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေမှာ တရားဝင် သတ်မှတ် ပြဌာန်းနိုင်ခဲ့တာ ဒီသီတင်းပတ်ထဲမှာပဲ နှစ် ၁၀၀ ပြည့်ခဲ့ပါပြီ။ ဒီလို အမေရိကန် အမျိုးသမီးတွေ တရားဝင်မဲပေးခွင့်ရဖို့ကိုတော့ အမျိုးသမီးရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေ ဆယ်စုနှစ်များစွာ ခက်ခက်ခဲခဲ ရုန်းကန် လှုပ်ရှားခဲ့ကြရတာပါ။ အမေရိကန် အမျိုးသမီးတွေရဲ့ သမိုင်းဝင် မဲပေးခွင့်နဲ့အတူ တန်းတူ အခွင့်အရေးအတွက် တိုက်ပွဲဝင် လှုပ်ရှားမှုတွေအကြောင်း ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍမှာ မခင်ဖြူထွေးက တင်ဆက်ထားပါတယ်။
ဒီကနေ့အချိန်မှာ အမေရိကန်အမျိုးသမီးတွေကို လွှတ်တော်တွင်းမှာ၊ နိုင်ငံ့အုပ်ချုပ်ရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး ကဏ္ဍအသီးသီးမှာ ပါဝင်လှုပ်ရှားနေတာ တွေ့နိုင်ပေမဲ့လို့ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၁၀၀ ခုလိုအချိန်တုန်းကတော့ အမျိုးသမီးတွေဟာ မဲပေးခွင့်တောင် မရခဲ့ကြပါဘူး။ ၁၉ ရာစုနှောင်းပိုင်းနဲ့ ၂၀ ရာစု အစောပိုင်းကာလတွေမှာ အမျိုးသမီးတွေဟာ သူတို့အပေါ် အထင်သေး လှောင်ပြောင်မှုတွေ၊ ဖိနှိပ်မှုတွေကို တွန်းလှန်ပြီး အမျိုးသားတွေနဲ့ တန်းတူ မဲပေးခွင့်ရဖို့အတွက် ခက်ခဲကြမ်းတမ်းတဲ့ ခရီးရှည်ကြီးကို ဖြတ်သန်းခဲ့ကြရတာဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလို တချိန်က အမျိုးသမီးရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေ သူတို့ရဲ့ စည်းလုံး ညီညွတ်မှုအင်အားနဲ့ တိုင်းပြည်မှာ အပြောင်းအလဲဖြစ်အောင် လုပ်ဆောင်ခဲ့တာကိုတော့ ၂၀၁၆ ခုနှစ်က ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီရဲ့ သမ္မတလောင်းအဖြစ် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့သူလည်းဖြစ်၊ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဟောင်းလည်းဖြစ်တဲ့ ဟီလာရီကလင်တန်က ဒီလ ၁၉ ရက်နေ့တုန်းကပဲ ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီရဲ့ နိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ ညီလာခံ မိန့်ခွန်းမှာ ထောက်ပြ ပြောဆိုသွားပါတယ်။
“မနေ့က ခုလိုအချိန်၊ လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် ၁၀၀ တုန်းက ၁၉ ကြိမ်မြောက် ဖွဲ့စည်းပုံပြင်ဆင်ရေးကို အတည်ပြုနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ အမျိုးသမီးတွေဟာ ချီတက်ပွဲတွေ၊ ဆန္ဒပြပွဲတွေနဲ့ အကျဉ်းချခံရတဲ့ အခြေအနေတွေကို ရင်ဆိုင်ပြီး ပိုပြီး စုစည်း ညီညွတ်တဲ့အခြေအနေတခု ရလာဖို့အတွက် ဆယ်စုနှစ် ၇ စု ရုန်းကန်လှုပ်ရှားခဲ့ကြရပါတယ်။”
အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာ အမျိုးသမီးတွေရဲ့ မဲပေးခွင့် တောင်းဆိုမှုဟာ ပြည်တွင်းစစ်မတိုင်ခင် ၁၈၂၀ ပြည့်လွန် ကာလတွေကတည်းက စတင်ခဲ့တာဖြစ်ပြီး တနိုင်ငံလုံးအတိုင်းအတာနဲ့ အမျိုးသမီးရေးလှုပ်ရှားမှုတွေကတော့ ၁၈၄၈ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းမှာမှ အရှိန်မြင့်လာခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ အမျိုးသမီးခေါင်းဆောင်တွေဦးဆောင်ပြီး နယူးယောက်ပြည်နယ် Seneca Falls မြို့မှာ ပထမဆုံးအကြိမ် အမျိုးသမီးအခွင့်အရေးညီလာခံကို ၁၈၄၈ ခုနှစ် ဇူလိုင်လမှာ ကျင်းပခဲ့ပါတယ်။
ဒီညီလာခံမှာ အမျိုးသမီး အမျိုးသား ခွဲခြားမှုမရှိ လူသားအားလုံးမှာ တန်းတူအခွင့်အရေးရှိတယ်ဆိုတာကို ထောက်ပြပြီး အမျိုးသမီးတွေ ဟာလည်း အမျိုးသားတွေလိုပဲ နိုင်ငံသားတယောက်ရဲ့ အခွင့်အရေး အပြည့်အ၀ ခံစားခွင့်ရှိရမယ်၊ အမျိုးသမီးတွေ နိုင်ငံရေးမှာပါဝင်ခွင့်၊ မဲပေးခွင့် ရှိရမယ်ဆိုတဲ့ “Declaration of Sentiments” အခွင့်အရေး ကြေညာစာတမ်းတစောင် ကို အမျိုးသမီးရေး လှုပ်ရှားသူတွေက လက်မှတ်ရေးထိုး ထုတ်ပြန်ခဲ့ကြပါတယ်။ ဒီညီလာခံနဲ့အတူ အမျိုးသမီးတွေ မဲပေးခွင့်ကို လှောင်ပြောင်တဲ့ ရေးသားပြောဆိုတာတွေ၊ ဖိနှိပ်တာတွေ ရှိခဲ့ပေမဲ့လို့၊ အမျိုးသမီးခေါင်းဆောင်တွေကတော့ သူတို့လှုပ်ရှားမှုတွေကို နောက်မဆုတ်ခဲ့ကြပါဘူး။
ဒီလိုရုန်းကန်မှုတွေကို ဆယ်စုနှစ်များစွာ ဖြတ်သန်းခဲ့ပြီးတော့မှ အမျိုးသမီးတွေအတွက် မဲပေးခွင့်ဆိုတဲ့ သမိုင်းဝင် အခွင့်အရေးတခု ရရှိခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။
အမျိုးသမီးတွေ မဲပေးခွင့်ကို ဖွဲ့စည်းပုံမှာ တရားဝင် သတ်မှတ်ပြဌာန်းပေးဖို့ အဆိုပြုချက်ကို ကွန်ဂရက်စ်လွှတ်တော်မှာ ၁၈၇၈ ခုနှစ်မှာ စတင် တင်သွင်းခဲ့ပြီး ၁၉ ၁၈ ခုနှစ်ကိုရောက်မှ အောက်လွှတ်တော်မှာ ပထမဆုံးအကြိမ် အတည်ပြုခဲ့ပြီး အဲ့ဒီနောက် အထက်လွှတ်တော်မှာ အတည်ပြုဖို့အတွက် နောက်ထပ်တစ်နှစ်လောက် အချိန်ယူခဲ့ရပါတယ်။ ၁၉၁၉ ခုနှစ် ဇွန်လ ၄ ရက်နေ့မှာမှ အမျိုးသမီးတွေအတွက် မဲပေးခွင့်ကို အထက်လွှတ်တော်က အတည်ပြုခဲ့တာပါ။ ဒီလိုလွှတ်တော်နှစ်ရပ်လုံးမှာ အတည်ပြုနိုင်ခဲ့တာကြောင့် ၁၉၂၀ ခုနှစ် သြဂုတ်လ ၁၈ ရက်နေ့မှာတော့ အမျိုးသမီးတွေအတွက် မဲပေးခွင့်ကို The 19th Amendment လို့ခေါ်တဲ့ ၁၉ ကြိမ်မြောက် ဥပဒေပြင်ဆင်ချက် တရပ်အနေနဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေမှာ တရားဝင် ထည့်သွင်း ပြဌာန်းနိုင်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလို သမိုင်းဝင် အခွင့်အရေးတခုရလာဖို့ အတွက် အမျိုးသမီးတွေကိုယ်တိုင် ဦးဆောင် ပါဝင် တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့ကြရတာ ဖြစ်တယ်လို့ ဒီကနေ့ အမေရိကန်လွှတ်တော်တွင်း ထင်ရှားတဲ့ အမျိုးသမီး ခေါင်းဆောင်တစ်ယောက်ဖြစ်တဲ့ အောက်လွှတ်တော်ဥက္ကဋ္ဌ Nancy Pelosi က ပြောပါတယ်။
“ကျမတို့နိုင်ငံမှာ လွတ်လပ်ခွင့်တွေ ပိုမို ရရှိလာအောင် အမျိုးသမီးတွေကိုယ်တိုင် ခွန်အားစိုက်ထုတ်ပြီး တွန်းလှန် ဆန္ဒပြကြ၊ အစာအငတ်ခံ၊ စွန့်လွှတ်အနစ်နာခံပြီး တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့ကြရပါတယ်။ ဒီမိုကရေစီစနစ် စတင်ပေါက်ဖွားလာချိန်ကစလို့ အမျိုးသမီးတွေဟာ အပြောင်းအလဲကို ထိုင်စောင့်နေခဲ့ကြတာ မဟုတ်ပါဘူး။ အပြောင်းအလဲတွေ ဖြစ်လာအောင် ကိုယ်တိုင် အားထုတ် ကြိုးပမ်းခဲ့ကြတာပါ။”
အမျိုးသမီးတွေ မဲပေးခွင့် လွှတ်တော်မှာ အတည်ပြုခဲ့တဲ့ နှစ် ၁၀၀ ပြည့် အထိမ်းအမှတ် အခမ်းအနားတရပ်ကို ပြီးခဲ့တဲ့၂၀၁၉ ခုနှစ် မေလ ၂၁ ရက်နေ့က အောက်လွှတ်တော်မှာ ကျင်းပခဲ့ချိန်၊ အောက်လွှတ်တော်ဥက္ကဋ္ဌ Nancy Pelosi ပြောခဲ့တာပါ။
အမျိုးသမီးတွေအတွက် အခွင့်အရေးနဲ့ အခွင့်အလမ်းတွေဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၁၀၀ ကနဲ့ နှိုင်းစာရင် အများကြီး ကွာခြား ပြောင်းလဲလာခဲ့ပေမဲ့လို့ ရာနှုန်းပြည့် တန်းတူညီမ ျှမှု ရဖို့ကတော့ ဆက်လက် တိုက်ပွဲ ဝင်ရဦးမယ်လို့ အမေရိကန်ကာကွယ်ရေးဌာန လက်အောက် Hawaii ပြည်နယ် အခြေစိုက် Asia-Pacific Center for Security Studies (APCSS) လုံခြုံရေးဘာသာရပ်ဆိုင်ရာ အာရှပစိဖိတ်ဌာနက ပါမောက္ခလည်းဖြစ်၊ အမေရိကန်စစ်မှုထမ်းဟောင်း တယောက်လည်းဖြစ်တဲ့ ဒေါ်မီမီဝင်းဘတ် ကပြောပါတယ်။
“အမျိုးသမီးတွေ ပါတော့ ပါဝင်လာပြီ။ ဒါပေမဲ့ အခုအချိန်မှာ ခေါင်းဆောင်နေရာမှာ အမျိုးတွေ တော်တော် နည်းနေသေးတယ်။ အခုဆိုလို့ရှိရင် အမေရိကန်က ကျောင်းတွေမှာပေါ့နော်။ တက္ကသိုလ်တွေ ကောလိပ်တွေမှာ အမျိုးသမီးတွေက အမျိုးသားတွေထက် ဘွဲ့ရတာ ပိုများတယ်။ ဒါပေမဲ့ အလုပ်ထဲမှာ ကြည့်လိုက်လို့ရှိရင် အောက်ခြေမှာတော့ အများကြီး ရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ အပေါ်ရောက်သွားလို့ရှိရင် နည်းသွားရော။ အခုဆိုလို့ရှိရင် အမေရိကန်ကုမ္ပဏီတွေမှာ ၅ % လောက်ပဲ အမျိုးသမီး CEO တွေ ရှိတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ အဲ့ဒီဥစ္စာက အညီအမ ျှ မရှိသေးလို့။ နောက်ပြီးတော့လည်း လစာ။ လစာဆိုလို့ရှိရင်လည်း အမျိုးသမီးရတဲ့လစာနဲ့ အမျိုးသားရတဲ့လစာ ကွာနေသေးတယ်။ အမျိုးသမီးက ၂၀ % လောက် နည်းနေသေးတယ်။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီဥစ္စာ မညီမ ျှတာ မမ ျှတတာတွေ အများကြီးရှိနေသေးတယ်ဆိုတော့လေ အမျိုးသမီးတွေ၊ အမေရိကန်အမျိုးသမီးတွေ အတွက်က အများကြီး ချီတက်ရဦးမယ်။ တန်းတူညီမ ျှမှုရဖို့အတွက် သူတို့အများကြီး ကြိုးစားရဦးမယ်။
“နှစ် ၁၀၀ နဲ့စာရင်တော့ အများကြီး တိုးတက်တာတွေ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လည်း ၁၀၀ % လောက်တော့ မရသေးဘူး။ ၈၀ % လောက်တော့ တော်တော်များများ တိုးတက်လာပြီလို့ ပြောလို့ရတယ်။ ဒါပေမဲ့လည်း ဒီနိုင်ငံ ပိုတိုးတက်ဖို့အတွက်၊ ပိုအောင်မြင်ဖို့အတွက်၊ ပိုပြီးတော့ ခိုင်မာဖို့အတွက်ပေါ့နော် အမျိုးသမီးတွေ အနည်းဆုံး ၅၀ % ဒီအထဲမှာ ပါလာလို့ရှိရင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ပိုပြီးတော့ တိုးတက်မယ်။ ပိုပြီးတော့လုံခြုံမယ်။ ပိုပြီးတော့ တည်ငြိမ်မယ်လို့ထင်ပါတယ်။”
အလားတူ မြန်မာနိုင်ငံမှာလည်း လက်ရှိ ငြိမ်းချမ်းရေး လုပ်ငန်းစဉ်တွေ၊ တိုင်းပြည်ဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်ရေး လုပ်ငန်းတွေမှာ အမျိုးသမီးတွေပိုပြီး ပါဝင်လာမယ်ဆိုရင် တိုင်းပြည် ရေရှည် ဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်ရေး အတွက် အများကြီး အထောက်အကူ ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ ဒေါ်မီမီဝင်းဘတ်က ပြောပါတယ်။
“ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ပတ်သက်ပြီးတော့ ပညာရှင်တွေ လိုက်ပြီးတော့ လေ့လာထားတာပေါ့နော်။ သူတို့ ပြောတာက အနည်းဆုံး အမျိုးသမီးတွေ ၃၀ % အနည်းဆုံးပေါ့နော်။ ၅၀ % ဆိုရင်တော့ ပိုကောင်းတာပေါ့။ အနည်းဆုံး ၃၀ % ပါလာလို့ရှိရင်တဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ပတ်သက်တဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်တွေဟာ ပိုပြီးတော့ အောင်မြင်တယ်တဲ့။ အနည်းဆုံး ၂၀ % ပိုပြီးတော့ အောင်မြင်နိုင်တယ်လို့ သူတို့ပညာရှင်တွေက တွေ့ထားတယ်။ ဆိုတော့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ အခုဆိုလို့ရှိရင် ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်တွေ ပိုပြီးတော့ အောင်မြင်ချင်တယ်ဆိုရင် အမျိုးသမီးတွေကို ပိုပြီးတော့ ထည့်လိုက်ရင် ပိုအောင်မြင်မယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ နောက်ပြီးတော့လည်း မြန်မာရဲ့သမိုင်းကို ပြန်ကြည့်လိုက်လို့ရှိရင် ကိုလိုနီစနစ်ကို ပြန်ပြီးတော့ တော်လှန်တဲ့နေရာမှာ အမျိုးသမီးတွေ အများကြီးပါတယ်လေ။ အမျိုးသမီးတွေ ပါတော့မှ လွတ်လပ်ရေးကို ပိုပြီးတော့ အောင်မြင်အောင် လုပ်နိုင်ခဲ့တယ်ဆိုတာ မြန်မာရဲ့ သမိုင်းကို ပြန်ကြည့်ရင်လည်း တွေ့ရတယ်။ ဆိုတော့ ဒီနေ့မှာ ဗမာ့လွတ်လပ်ရေးတော့ လုပ်စရာမလိုဘူး။ ဒါပေမဲ့လည်း မြန်မာနိုင်ငံကို ပိုပြီးတော့ တိုးတက်အောင် ပိုပြီးတော့ ငြိမ်းချမ်းအောင် လုပ်ဖို့အတွက် အမျိုးသမီးတွေ ပါလာလေလေ ပိုပြီးတော့ အောင်မြင်လာနိုင်တယ်လို့ အန်တီထင်ပါတယ်။”
တကယ်တော့ အမျိုးသမီးတွေဟာ အရည်အချင်း မရှိလို့ မဟုတ်ပါဘူး။ သူတို့ရဲ့ အရည်အသွေးတွေ၊ ကျွမ်းကျင် ပညာတွေကို အသုံးချခွင့် အပြည့်အ၀ မရတဲ့အခါ သူတို့ရဲ့လူမှုပတ်ဝန်းကျင် အတွက်၊ တိုင်းပြည်အတွက်ပါ ဆုံးရှုံးမှုတွေ ဖြစ်လာစေတယ်လို့လည်း ပါမောက္ခ ဒေါ်မီမီဝင်းဘတ်က ထောက်ပြပါတယ်။
“တကမ္ဘာလုံးမှာ ကြည့်လိုက်လို့ရှိရင် တော်တော်များများ အမျိုးသမီးတွေ ပါလာလို့ရှိရင် အောင်မြင်တာတွေ များလာတယ်။ ဒါကြောင့်မိုလို့လဲ UN မှာလည်း အမြဲတမ်း ပြောတယ်။ အမျိုးသမီးတွေ ပိုပြီးတော့ပါလာလို့ရှိရင်၊ အမျိုးသမီးတွေကို ပါဝင်နိုင်အောင်လုပ်ပေးတဲ့ နိုင်ငံတွေဆိုလို့ရှိရင် ပိုပြီးတော့ တိုးတက်တယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ အမျိုးသမီးတွေက မလုပ်နိုင်တာ မဟုတ်ဘူး။ သူတို့တွေကို လူ့အခွင့်အစည်းက နေရာပေးတာကို မခံရတာ။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ အခုဆိုလို့ရှိရင် တက္ကသိုလ်တွေ ကောလိပ်တွေမှာ ကြည့်လိုက်လို့ရှိရင် အမျိုးသမီးတွေက ပိုပြီးတော့တောင် ဘွဲ့ရကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ လုပ်ငန်းထဲကို ဝင်သွားတဲ့အခါမှာ သူတို့ နေရာပေး မခံကြရဘူး။ နေရာ မရတဲ့အခါကျတော့ သူတို့လည်း ဆုံးရှုံးတယ်။ နောက်ပြီးတော့ ပြည်သူလူထုလည်း ဆုံးရှုံးတယ်။
“ဘာလို့လဲဆိုတော့ သူတို့မှာရှိနေတဲ့ အသိဉာဏ်တွေ၊ သူတို့ရဲ့စွမ်းရည်တွေ အဲ့ဒီဥစ္စာတွေကို သူတို့လုပ်နေတဲ့အဖွဲ့အစည်းဖြစ်ဖြစ်၊ နိုင်ငံတော်ဖြစ်ဖြစ် မသုံးလိုက်ရတဲ့အခါကျတော့ အလကားဖြစ်သွားတယ်။ ဖြစ်သွားပြီးတော့ အဖွဲ့အစည်းတွေ နိုင်ငံတွေဟာ မတိုးတက်လာဘူး။ ဒါက ဆုံးရှုံးသွားတယ်။ သူတို့ ဒီအင်အားတွေကို ဆုံးရှုံးသွားတယ်။ အဲ့ဒါကြောင့်မိုလို့ အမျိုးသမီးတွေ ကိုယ်တိုင်လည်း ကိုယ့်ဟာကိုယ် မဖယ်ထားနဲ့။ သူများတွေက ဖယ်လိုက်လို့ရှိရင်လည်း အဖယ်မခံနဲ့လို့ အန်တီက ပြောချင်ပါတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဒီ အမေရိကားမှာဆိုရင်လည်း အမျိုးသမီးတွေ ကြိုးပမ်းလာခဲ့တာ။ သူတို့ တကယ်လို့ မလုပ်ခဲ့ဘူးဆိုရင် ဒီနေ့ အန်တီတို့လည်း မဲပေးခွင့် ရှိမှာမဟုတ်သေးဘူး။”
အမျိုးသမီးတွေအနေနဲ့ ကိုယ့်ရဲ့ အရည်အချင်းနဲ့ လုပ်နိုင်စွမ်းအားတွေကို လျှော့မတွက်ဘဲ ကိုယ့်ရပ်ရွာ လူမှုပတ်ဝန်းကျင်၊ ကိုယ့်တိုင်းပြည် တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုတွေအတွက် ကိုယ်တိုင် ဦးဆောင်ကြိုးပမ်းကြမယ်ဆိုရင် အပြောင်းအလဲတွေ ဖြစ်လာနိုင်တယ်ဆိုတာကို အမေရိကန်အမျိုးသမီးတွေရဲ့ မဲပေးခွင့် လှုပ်ရှားမှုက သက်သေပြနေတယ်ဆိုတာ တင်ပြရင်း ဒီသီတင်းပတ်ရဲ့ အမျိုးသမီးကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲ ရပ်နားခွင့်ပြုပါရှင်။ ကျမ ခင်ဖြူထွေးပါရှင်။
===================================
[Unicode Version]
အမရေိကနျအမြိုးသမီးတှေ မဲပေးခှင့ျ နှဈ ၁၀၀ ပွည့ျ (အမြိုးသမီးကဏ်ဍ)
အမရေိကနျပွညျထောငျစုမှာ အမြိုးသမီးတှေ မဲပေးခှင့ျကို ဖှဲ့စညျးအုပျခြုပျပုံ အခွခေံဥပဒမှော တရားဝငျ သတျမှတျ ပွဌာနျးနိုငျခဲ့တာ ဒီသီတငျးပတျထဲမှာပဲ နှဈ ၁၀၀ ပွည့ျခဲ့ပါပွီ။ ဒီလို အမရေိကနျ အမြိုးသမီးတှေ တရားဝငျမဲပေးခှင့ျရဖို့ကိုတော့ အမြိုးသမီးရေး တကျကွှလှုပျရှားသူတှေ ဆယျစုနှဈမြားစှာ ခကျခကျခဲခဲ ရုနျးကနျ လှုပျရှားခဲ့ကွရတာပါ။ အမရေိကနျ အမြိုးသမီးတှရေဲ့ သမိုငျးဝငျ မဲပေးခှင့ျနဲ့အတူ တနျးတူ အခှင့ျအရေးအတှကျ တိုကျပှဲဝငျ လှုပျရှားမှုတှအေကွောငျး ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍမှာ မခငျဖွူထှေးက တငျဆကျထားပါတယျ။
ဒီကနေ့အခြိနျမှာ အမရေိကနျအမြိုးသမီးတှကေို လှှတျတောျတှငျးမှာ၊ နိုငျငံ့အုပျခြုပျရေး၊ စီးပှားရေး၊ လူမှုရေး ကဏ်ဍအသီးသီးမှာ ပါဝငျလှုပျရှားနတော တှေ့နိုငျပမေဲ့လို့ လှနျခဲ့တဲ့ နှဈ ၁၀၀ ခုလိုအခြိနျတုနျးကတော့ အမြိုးသမီးတှဟော မဲပေးခှင့ျတောငျ မရခဲ့ကွပါဘူး။ ၁၉ ရာစုနှောငျးပိုငျးနဲ့ ၂၀ ရာစု အစောပိုငျးကာလတှမှော အမြိုးသမီးတှဟော သူတို့အပေါျ အထငျသေး လှောငျပွောငျမှုတှေ၊ ဖိနှိပျမှုတှကေို တှနျးလှနျပွီး အမြိုးသားတှနေဲ့ တနျးတူ မဲပေးခှင့ျရဖို့အတှကျ ခကျခဲကွမျးတမျးတဲ့ ခရီးရှညျကွီးကို ဖွတျသနျးခဲ့ကွရတာဖွဈပါတယျ။
ဒီလို တခြိနျက အမြိုးသမီးရေး တကျကွှလှုပျရှားသူတှေ သူတို့ရဲ့ စညျးလုံး ညီညှတျမှုအငျအားနဲ့ တိုငျးပွညျမှာ အပွောငျးအလဲဖွဈအောငျ လုပျဆောငျခဲ့တာကိုတော့ ၂၀၁၆ ခုနှဈက ဒီမိုကရကျတဈပါတီရဲ့ သမ်မတလောငျးအဖွဈ ယှဉျပွိုငျခဲ့သူလညျးဖွဈ၊ နိုငျငံခွားရေးဝနျကွီးဟောငျးလညျးဖွဈတဲ့ ဟီလာရီကလငျတနျက ဒီလ ၁၉ ရကျနေ့တုနျးကပဲ ဒီမိုကရကျတဈပါတီရဲ့ နိုငျငံလုံးဆိုငျရာ ညီလာခံ မိန့ျခှနျးမှာ ထောကျပွ ပွောဆိုသှားပါတယျ။
“မနေ့က ခုလိုအခြိနျ၊ လှနျခဲ့တဲ့နှဈ ၁၀၀ တုနျးက ၁၉ ကွိမျမွောကျ ဖှဲ့စညျးပုံပွငျဆငျရေးကို အတညျပွုနိုငျခဲ့ပါတယျ။ အမြိုးသမီးတှဟော ခြီတကျပှဲတှေ၊ ဆန်ဒပွပှဲတှနေဲ့ အကဉြျးခခြံရတဲ့ အခွအေနတှေကေို ရငျဆိုငျပွီး ပိုပွီး စုစညျး ညီညှတျတဲ့အခွအေနတေခု ရလာဖို့အတှကျ ဆယျစုနှဈ ၇ စု ရုနျးကနျလှုပျရှားခဲ့ကွရပါတယျ။”
အမရေိကနျပွညျထောငျစုမှာ အမြိုးသမီးတှရေဲ့ မဲပေးခှင့ျ တောငျးဆိုမှုဟာ ပွညျတှငျးစဈမတိုငျခငျ ၁၈၂၀ ပွည့ျလှနျ ကာလတှကေတညျးက စတငျခဲ့တာဖွဈပွီး တနိုငျငံလုံးအတိုငျးအတာနဲ့ အမြိုးသမီးရေးလှုပျရှားမှုတှကေတော့ ၁၈၄၈ ခုနှဈနောကျပိုငျးမှာမှ အရှိနျမွင့ျလာခဲ့တာဖွဈပါတယျ။ Elizabeth Cady Stanton နဲ့ Lucretia Mott တို့လို အမြိုးသမီးခေါငျးဆောငျတှေဦးဆောငျပွီး နယူးယောကျပွညျနယျ Seneca Falls မွို့မှာ ပထမဆုံးအကွိမျ အမြိုးသမီးအခှင့ျအရေးညီလာခံကို ၁၈၄၈ ခုနှဈ ဇူလိုငျလမှာ ကငြျးပခဲ့ပါတယျ။
ဒီညီလာခံမှာ အမြိုးသမီး အမြိုးသား ခှဲခွားမှုမရှိ လူသားအားလုံးမှာ တနျးတူအခှင့ျအရေးရှိတယျဆိုတာကို ထောကျပွပွီး အမြိုးသမီးတှေ ဟာလညျး အမြိုးသားတှလေိုပဲ နိုငျငံသားတယောကျရဲ့ အခှင့ျအရေး အပွည့ျအ၀ ခံစားခှင့ျရှိရမယျ၊ အမြိုးသမီးတှေ နိုငျငံရေးမှာပါဝငျခှင့ျ၊ မဲပေးခှင့ျ ရှိရမယျဆိုတဲ့ “Declaration of Sentiments” အခှင့ျအရေး ကွညောစာတမျးတစောငျ ကို အမြိုးသမီးရေး လှုပျရှားသူတှကေ လကျမှတျရေးထိုး ထုတျပွနျခဲ့ကွပါတယျ။ ဒီညီလာခံနဲ့အတူ အမြိုးသမီးတှေ မဲပေးခှင့ျကို လှောငျပွောငျတဲ့ ရေးသားပွောဆိုတာတှေ၊ ဖိနှိပျတာတှေ ရှိခဲ့ပမေဲ့လို့၊ အမြိုးသမီးခေါငျးဆောငျတှကေတော့ သူတို့လှုပျရှားမှုတှကေို နောကျမဆုတျခဲ့ကွပါဘူး။ ဒီလိုရုနျးကနျမှုတှကေို ဆယျစုနှဈမြားစှာ ဖွတျသနျးခဲ့ပွီးတော့မှ အမြိုးသမီးတှအေတှကျ မဲပေးခှင့ျဆိုတဲ့ သမိုငျးဝငျ အခှင့ျအရေးတခု ရရှိခဲ့တာဖွဈပါတယျ။
အမြိုးသမီးတှေ မဲပေးခှင့ျကို ဖှဲ့စညျးပုံမှာ တရားဝငျ သတျမှတျပွဌာနျးပေးဖို့ အဆိုပွုခကြျကို ကှနျဂရကျဈလှှတျတောျမှာ ၁၈၇၈ ခုနှဈမှာ စတငျ တငျသှငျးခဲ့ပွီး ၁၉ ၁၈ ခုနှဈကိုရောကျမှ အောကျလှှတျတောျမှာ ပထမဆုံးအကွိမျ အတညျပွုခဲ့ပွီး အဲ့ဒီနောကျ အထကျလှှတျတောျမှာ အတညျပွုဖို့အတှကျ နောကျထပျတဈနှဈလောကျ အခြိနျယူခဲ့ရပါတယျ။ ၁၉၁၉ ခုနှဈ ဇှနျလ ၄ ရကျနေ့မှာမှ အမြိုးသမီးတှအေတှကျ မဲပေးခှင့ျကို အထကျလှှတျတောျက အတညျပွုခဲ့တာပါ။ ဒီလိုလှှတျတောျနှဈရပျလုံးမှာ အတညျပွုနိုငျခဲ့တာကွောင့ျ ၁၉၂၀ ခုနှဈ သွဂုတျလ ၁၈ ရကျနေ့မှာတော့ အမြိုးသမီးတှအေတှကျ မဲပေးခှင့ျကို The 19th Amendment လို့ခေါျတဲ့ ၁၉ ကွိမျမွောကျ ဥပဒပွေငျဆငျခကြျ တရပျအနနေဲ့ ဖှဲ့စညျးပုံအခွခေံဥပဒမှော တရားဝငျ ထည့ျသှငျး ပွဌာနျးနိုငျခဲ့တာဖွဈပါတယျ။
ဒီလို သမိုငျးဝငျ အခှင့ျအရေးတခုရလာဖို့ အတှကျ အမြိုးသမီးတှကေိုယျတိုငျ ဦးဆောငျ ပါဝငျ တိုကျပှဲဝငျခဲ့ကွရတာ ဖွဈတယျလို့ ဒီကနေ့ အမရေိကနျလှှတျတောျတှငျး ထငျရှားတဲ့ အမြိုးသမီး ခေါငျးဆောငျတဈယောကျဖွဈတဲ့ အောကျလှှတျတောျဥက်ကဋ်ဌ Nancy Pelosi က ပွောပါတယျ။
“ကမြတို့နိုငျငံမှာ လှတျလပျခှင့ျတှေ ပိုမို ရရှိလာအောငျ အမြိုးသမီးတှကေိုယျတိုငျ ခှနျအားစိုကျထုတျပွီး တှနျးလှနျ ဆန်ဒပွကွ၊ အစာအငတျခံ၊ စှန့ျလှှတျအနဈနာခံပွီး တိုကျပှဲဝငျခဲ့ကွရပါတယျ။ ဒီမိုကရစေီစနဈ စတငျပေါကျဖှားလာခြိနျကစလို့ အမြိုးသမီးတှဟော အပွောငျးအလဲကို ထိုငျစောင့ျနခေဲ့ကွတာ မဟုတျပါဘူး။ အပွောငျးအလဲတှေ ဖွဈလာအောငျ ကိုယျတိုငျ အားထုတျ ကွိုးပမျးခဲ့ကွတာပါ။”
အမြိုးသမီးတှေ မဲပေးခှင့ျ လှှတျတောျမှာ အတညျပွုခဲ့တဲ့ နှဈ ၁၀၀ ပွည့ျ အထိမျးအမှတျ အခမျးအနားတရပျကို ပွီးခဲ့တဲ့၂၀၁၉ ခုနှဈ မလေ ၂၁ ရကျနေ့က အောကျလှှတျတောျမှာ ကငြျးပခဲ့ခြိနျ၊ အောကျလှှတျတောျဥက်ကဋ်ဌ Nancy Pelosi ပွောခဲ့တာပါ။
အမြိုးသမီးတှအေတှကျ အခှင့ျအရေးနဲ့ အခှင့ျအလမျးတှဟော လှနျခဲ့တဲ့ နှဈ ၁၀၀ ကနဲ့ နှိုငျးစာရငျ အမြားကွီး ကှာခွား ပွောငျးလဲလာခဲ့ပမေဲ့လို့ ရာနှုနျးပွည့ျ တနျးတူညီမ ြှမှု ရဖို့ကတော့ ဆကျလကျ တိုကျပှဲ ဝငျရဦးမယျလို့ အမရေိကနျကာကှယျရေးဌာန လကျအောကျ Hawaii ပွညျနယျ အခွစေိုကျ Asia-Pacific Center for Security Studies (APCSS) လုံခွုံရေးဘာသာရပျဆိုငျရာ အာရှပစိဖိတျဌာနက ပါမောက်ခလညျးဖွဈ၊ အမရေိကနျစဈမှုထမျးဟောငျး တယောကျလညျးဖွဈတဲ့ ဒေါျမီမီဝငျးဘတျ ကပွောပါတယျ။
“အမြိုးသမီးတှေ ပါတော့ ပါဝငျလာပွီ။ ဒါပမေဲ့ အခုအခြိနျမှာ ခေါငျးဆောငျနရောမှာ အမြိုးတှေ တောျတောျ နညျးနသေေးတယျ။ အခုဆိုလို့ရှိရငျ အမရေိကနျက ကြောငျးတှမှောပေါ့နောျ။ တက်ကသိုလျတှေ ကောလိပျတှမှော အမြိုးသမီးတှကေ အမြိုးသားတှထေကျ ဘှဲ့ရတာ ပိုမြားတယျ။ ဒါပမေဲ့ အလုပျထဲမှာ ကွည့ျလိုကျလို့ရှိရငျ အောကျခွမှောတော့ အမြားကွီး ရှိတယျ။ ဒါပမေဲ့ အပေါျရောကျသှားလို့ရှိရငျ နညျးသှားရော။ အခုဆိုလို့ရှိရငျ အမရေိကနျကုမ်ပဏီတှမှော ၅ % လောကျပဲ အမြိုးသမီး CEO တှေ ရှိတယျ။ ဘာကွောင့ျလဲဆိုတော့ အဲ့ဒီဥစ်စာက အညီအမ ြှ မရှိသေးလို့။ နောကျပွီးတော့လညျး လစာ။ လစာဆိုလို့ရှိရငျလညျး အမြိုးသမီးရတဲ့လစာနဲ့ အမြိုးသားရတဲ့လစာ ကှာနသေေးတယျ။ အမြိုးသမီးက ၂၀ % လောကျ နညျးနသေေးတယျ။ ဆိုတော့ အဲ့ဒီဥစ်စာ မညီမ ြှတာ မမ ြှတတာတှေ အမြားကွီးရှိနသေေးတယျဆိုတော့လေ အမြိုးသမီးတှေ၊ အမရေိကနျအမြိုးသမီးတှေ အတှကျက အမြားကွီး ခြီတကျရဦးမယျ။ တနျးတူညီမ ြှမှုရဖို့အတှကျ သူတို့အမြားကွီး ကွိုးစားရဦးမယျ။
“နှဈ ၁၀၀ နဲ့စာရငျတော့ အမြားကွီး တိုးတကျတာတှေ ရှိပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လညျး ၁၀၀ % လောကျတော့ မရသေးဘူး။ ၈၀ % လောကျတော့ တောျတောျမြားမြား တိုးတကျလာပွီလို့ ပွောလို့ရတယျ။ ဒါပမေဲ့လညျး ဒီနိုငျငံ ပိုတိုးတကျဖို့အတှကျ၊ ပိုအောငျမွငျဖို့အတှကျ၊ ပိုပွီးတော့ ခိုငျမာဖို့အတှကျပေါ့နောျ အမြိုးသမီးတှေ အနညျးဆုံး ၅၀ % ဒီအထဲမှာ ပါလာလို့ရှိရငျ အမရေိကနျပွညျထောငျစု ပိုပွီးတော့ တိုးတကျမယျ။ ပိုပွီးတော့လုံခွုံမယျ။ ပိုပွီးတော့ တညျငွိမျမယျလို့ထငျပါတယျ။”
အလားတူ မွနျမာနိုငျငံမှာလညျး လကျရှိ ငွိမျးခမြျးရေး လုပျငနျးစဉျတှေ၊ တိုငျးပွညျဖှံ့ဖွိုး တိုးတကျရေး လုပျငနျးတှမှော အမြိုးသမီးတှပေိုပွီး ပါဝငျလာမယျဆိုရငျ တိုငျးပွညျ ရရှေညျ ဖှံ့ဖွိုး တိုးတကျရေး အတှကျ အမြားကွီး အထောကျအကူ ဖွဈနိုငျတယျလို့ ဒေါျမီမီဝငျးဘတျက ပွောပါတယျ။
“ငွိမျးခမြျးရေးနဲ့ပတျသကျပွီးတော့ ပညာရှငျတှေ လိုကျပွီးတော့ လေ့လာထားတာပေါ့နောျ။ သူတို့ ပွောတာက အနညျးဆုံး အမြိုးသမီးတှေ ၃၀ % အနညျးဆုံးပေါ့နောျ။ ၅၀ % ဆိုရငျတော့ ပိုကောငျးတာပေါ့။ အနညျးဆုံး ၃၀ % ပါလာလို့ရှိရငျတဲ့ ငွိမျးခမြျးရေးနဲ့ပတျသကျတဲ့ လုပျငနျးစဉျတှဟော ပိုပွီးတော့ အောငျမွငျတယျတဲ့။ အနညျးဆုံး ၂၀ % ပိုပွီးတော့ အောငျမွငျနိုငျတယျလို့ သူတို့ပညာရှငျတှကေ တှေ့ထားတယျ။ ဆိုတော့ မွနျမာနိုငျငံမှာ အခုဆိုလို့ရှိရငျ ငွိမျးခမြျးရေးလုပျငနျးစဉျတှေ ပိုပွီးတော့ အောငျမွငျခငြျတယျဆိုရငျ အမြိုးသမီးတှကေို ပိုပွီးတော့ ထည့ျလိုကျရငျ ပိုအောငျမွငျမယျလို့ ထငျပါတယျ။ နောကျပွီးတော့လညျး မွနျမာရဲ့သမိုငျးကို ပွနျကွည့ျလိုကျလို့ရှိရငျ ကိုလိုနီစနဈကို ပွနျပွီးတော့ တောျလှနျတဲ့နရောမှာ အမြိုးသမီးတှေ အမြားကွီးပါတယျလေ။ အမြိုးသမီးတှေ ပါတော့မှ လှတျလပျရေးကို ပိုပွီးတော့ အောငျမွငျအောငျ လုပျနိုငျခဲ့တယျဆိုတာ မွနျမာရဲ့ သမိုငျးကို ပွနျကွည့ျရငျလညျး တှေ့ရတယျ။ ဆိုတော့ ဒီနေ့မှာ ဗမာ့လှတျလပျရေးတော့ လုပျစရာမလိုဘူး။ ဒါပမေဲ့လညျး မွနျမာနိုငျငံကို ပိုပွီးတော့ တိုးတကျအောငျ ပိုပွီးတော့ ငွိမျးခမြျးအောငျ လုပျဖို့အတှကျ အမြိုးသမီးတှေ ပါလာလလေေ ပိုပွီးတော့ အောငျမွငျလာနိုငျတယျလို့ အနျတီထငျပါတယျ။”
တကယျတော့ အမြိုးသမီးတှဟော အရညျအခငြျး မရှိလို့ မဟုတျပါဘူး။ သူတို့ရဲ့ အရညျအသှေးတှေ၊ ကြှမျးကငြျ ပညာတှကေို အသုံးခခြှင့ျ အပွည့ျအ၀ မရတဲ့အခါ သူတို့ရဲ့လူမှုပတျဝနျးကငြျ အတှကျ၊ တိုငျးပွညျအတှကျပါ ဆုံးရှုံးမှုတှေ ဖွဈလာစတေယျလို့လညျး ပါမောက်ခ ဒေါျမီမီဝငျးဘတျက ထောကျပွပါတယျ။
“တကမ်ဘာလုံးမှာ ကွည့ျလိုကျလို့ရှိရငျ တောျတောျမြားမြား အမြိုးသမီးတှေ ပါလာလို့ရှိရငျ အောငျမွငျတာတှေ မြားလာတယျ။ ဒါကွောင့ျမိုလို့လဲ UN မှာလညျး အမွဲတမျး ပွောတယျ။ အမြိုးသမီးတှေ ပိုပွီးတော့ပါလာလို့ရှိရငျ၊ အမြိုးသမီးတှကေို ပါဝငျနိုငျအောငျလုပျပေးတဲ့ နိုငျငံတှဆေိုလို့ရှိရငျ ပိုပွီးတော့ တိုးတကျတယျ။ ဘာကွောင့ျလဲဆိုတော့ အမြိုးသမီးတှကေ မလုပျနိုငျတာ မဟုတျဘူး။ သူတို့တှကေို လူ့အခှင့ျအစညျးက နရောပေးတာကို မခံရတာ။ ဘာကွောင့ျလဲဆိုတော့ အခုဆိုလို့ရှိရငျ တက်ကသိုလျတှေ ကောလိပျတှမှော ကွည့ျလိုကျလို့ရှိရငျ အမြိုးသမီးတှကေ ပိုပွီးတော့တောငျ ဘှဲ့ရကွတယျ။ ဒါပမေဲ့ လုပျငနျးထဲကို ဝငျသှားတဲ့အခါမှာ သူတို့ နရောပေး မခံကွရဘူး။ နရော မရတဲ့အခါကတြော့ သူတို့လညျး ဆုံးရှုံးတယျ။ နောကျပွီးတော့ ပွညျသူလူထုလညျး ဆုံးရှုံးတယျ။
“ဘာလို့လဲဆိုတော့ သူတို့မှာရှိနတေဲ့ အသိဉာဏျတှေ၊ သူတို့ရဲ့စှမျးရညျတှေ အဲ့ဒီဥစ်စာတှကေို သူတို့လုပျနတေဲ့အဖှဲ့အစညျးဖွဈဖွဈ၊ နိုငျငံတောျဖွဈဖွဈ မသုံးလိုကျရတဲ့အခါကတြော့ အလကားဖွဈသှားတယျ။ ဖွဈသှားပွီးတော့ အဖှဲ့အစညျးတှေ နိုငျငံတှဟော မတိုးတကျလာဘူး။ ဒါက ဆုံးရှုံးသှားတယျ။ သူတို့ ဒီအငျအားတှကေို ဆုံးရှုံးသှားတယျ။ အဲ့ဒါကွောင့ျမိုလို့ အမြိုးသမီးတှေ ကိုယျတိုငျလညျး ကိုယ့ျဟာကိုယျ မဖယျထားနဲ့။ သူမြားတှကေ ဖယျလိုကျလို့ရှိရငျလညျး အဖယျမခံနဲ့လို့ အနျတီက ပွောခငြျပါတယျ။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ဒီ အမရေိကားမှာဆိုရငျလညျး အမြိုးသမီးတှေ ကွိုးပမျးလာခဲ့တာ။ သူတို့ တကယျလို့ မလုပျခဲ့ဘူးဆိုရငျ ဒီနေ့ အနျတီတို့လညျး မဲပေးခှင့ျ ရှိမှာမဟုတျသေးဘူး။”
အမြိုးသမီးတှအေနနေဲ့ ကိုယ့ျရဲ့ အရညျအခငြျးနဲ့ လုပျနိုငျစှမျးအားတှကေို လြှော့မတှကျဘဲ ကိုယ့ျရပျရှာ လူမှုပတျဝနျးကငြျ၊ ကိုယ့ျတိုငျးပွညျ တိုးတကျပွောငျးလဲမှုတှအေတှကျ ကိုယျတိုငျ ဦးဆောငျကွိုးပမျးကွမယျဆိုရငျ အပွောငျးအလဲတှေ ဖွဈလာနိုငျတယျဆိုတာကို အမရေိကနျအမြိုးသမီးတှရေဲ့ မဲပေးခှင့ျ လှုပျရှားမှုက သကျသပွေနတေယျဆိုတာ တငျပွရငျး ဒီသီတငျးပတျရဲ့ အမြိုးသမီးကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲ ရပျနားခှင့ျပွုပါရှငျ။ ကမြ ခငျဖွူထှေးပါရှငျ။
