(Zawgyi/Unicode)
နိုင်ငံတော် အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ဦးဆောင်တဲ့ အရပ်သားအစိုးရ အနေနဲ့ ဒီမိုကရေစီစနစ် ဖေါ်ဆောင်မယ်ဆိုတဲ့ ပေးထားတဲ့ကတိအတိုင်း အခြေခံအချက်ဖြစ်တဲ့ သတင်း လွတ်လပ်ခွင့် အပြည့်အဝလုပ်ဆောင်ပေးဖို့ နယူးရောက်အခြေစိုက် CPJ သတင်းသမားများ ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ရေး အဖွဲ့ ကြီးက မနေ့ တနင်္လာနေ့က တိုက်တွန်းလိုက်ပါတယ်။
မေလ (၃)ရက် နိုင်ငံတကာ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်နေ့ နဲ့ ပတ်သက်လို့မြန်မာနိုင်ငံမှာ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့် အခြေအနေ အရမ်းကို ကျဆင်းလာနေတဲ့အကြောင်း ကိုယ်တိုင်တွေ့ကြုံရတဲ့ မြန်မာသတင်းသမားတချို့ကိုဗွီအိုအေ က မေးမြန်းခွင့်ရခဲ့ပါတယ်။ မအင်ကြင်းနိုင်က ဆက်လက်တင်ပြမှာပါ။
တနင်္ဂနွေနေ့က ကျရောက်ခဲ့တဲ့ နိုင်ငံတကာသတင်းလွတ်လပ်ခွင့်နေ့မှာ မြန်မာစာနယ်ဇင်း သမားတွေနဲ့အတူ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်တိုက်ပွဲအတွက် တညီတညွတ်တည်း ရပ်တည်နေကြောင်း CPJ အာရှဒေသဆိုင်ရာ တာဝန်ခံ Steven Butler က ဗွီအိုအေကို ပြောပါတယ်။
" မြန်မာနိုင်ငံမှာ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်အတွက် မြန်မာ သတင်းသမားတွေနဲ့ ကျနော်တို့ တညီတညွတ်တည်း ရပ်တည်နေပါတယ်။ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်အတန်ကြာက မြန်မာဒီမိုကရေစီရေးအတွက် ကတိပေးခဲ့တဲ့အတိုင်း အရပ်သားအစိုးရအနေနဲ့ အကောင်အထည်ဖေါ် ဖို့ CPJ အနေနဲ့ တောင်းဆိုပါတယ်။လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်အနည်းငယ်ကဆိုရင် ဒီမိုကရေစီနည်းလမ်းနဲ့ ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံရတဲ့ အစိုးရအနေနဲ့ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်ရှိဖို့ ဦးဆောင်လိမ့်မယ်လို့ မျှော်လင့်ချက် အများကြီးရှိခဲ့တာပါ။ ဒါပေမဲ့ အဲဒီလို ဖြစ်မလာခဲ့ပါဘူး။ ဒါကြောင့် မြန်မာအရပ်သားအစိုးရရော၊ စစ်တပ်ကပါ ဝင်မပါပဲ သတင်းသမားတွေ ကို သူတို့အလုပ်သူတို့ လုပ်ဖို့ ခွင့်ပြုလိမ့်မယ်လို့ ကျနော်တို့ အမှန်တကယ်ပဲ မျှော်လင့်ပါတယ်။"
လက်ရှိ မြန်မာနိုင်ငံမှာ သတင်း အင်တာနက် ဝက်ဘ်ဆိုဒ်တွေကို ပိတ်ပစ်တာ၊ ဆက်သွယ်မေးမြန်းတဲ့အတွက် သတင်းအယ်ဒီတာတွေကို ဖမ်းဆီးအရေးယူတာ စတဲ့ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်အပေါ် ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဖိအားပေးမှုတွေ ဆက်ပြီးရှိနေဆဲဖြစ်တယ်လို့ Steven Butler ကဆိုပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့ သတင်းပတ်တွေအတွင်းကဆိုရင်လည်း မန္တလေးအခြေစိုက် VOM သတင်းဌာန အယ်ဒီတာချုပ် ဦးနေမျိုးလင်းကို AA ရခိုင်လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့က တာဝန်ရှိသူတဦးနဲ့ ဆက်သွယ်မေးမြန်းခဲ့တဲ့အတွက် ရဲတပ်ဖွဲ့က ဖမ်းဆီးခဲ့ပြီး အကြမ်းဖက်ဥပဒေပုဒ်မနဲ့ စွဲချက်တင်ခဲ့တာပါ။ ဒါပေမယ့် တရားရုံးက လက်မခံပယ်ချခဲ့တဲ့အတွက်သာ အချုပ်ကနေ လွတ်မြောက်လာတဲ့ ဦးနေမျိုးလင်းက သတင်းသမားတဦးအနေနဲ့ ကြုံခဲ့ရတဲ့ တုန်လှုပ်ဖွယ် အခြေအနေကို ဗွီအိုအေကို အခုလို ပြောပါတယ်။
"အခုလို တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင် အဖွဲ့အစည်းတွေနဲ့ ဆက်သွယ်မေးမြန်းတာကို အကြမ်းဖက် ဥပဒေပုဒ်မနဲ့ စွဲတာ၊ တသက်တကျွန်းလောက်ထိ ချနိုင်တဲ့ ကြီးလေးတဲ့ ပြစ်ဒဏ်တွေ ပေးနိုင်တဲ့ ပုဒ်မတွေနဲ့စွဲတာက တော်တော်ကို တုန်လှုပ်စရာဖြစ်နေပါတယ်။ ဘာကြောင့်ဖြစ်လဲဆိုတော့ ကျနော်တို့နိုင်ငံမှာ RTI လို့ခေါ်တဲ့ Right to Information law သတင်းအချက်အလက် ရယူခွင့်ဆိုင်ရာ ဥပဒေ ကျကျနနမရှိသေးဘူး။ ဘာမှကို မရှိသေးတော့ ဘယ်သူ့ကို ဆက်သွယ်ရင် ဘယ်ပုဒ်မနဲ့ ညိတယ်ဆိုတာ တိတိလင်းလင်း မပြောနိုင်တော့၊ သမ္မတရုံး ပြောခွင့်ရှိသူ ဦးဇော်ဌေးကိုယ်တိုင် ကိုက ဒါကို ထပ်ပြီးဆွေးနွေးရအုံးမယ်၊ ဒါပေမဲ့ ဒီလိုဆက်သွယ်ရင် တည်ဆဲဥပဒေနဲ့ သတင်းထောက်တွေက ငြိတယ်ဆိုတဲ့ ပုံစံမျိုး ပြောထားတော့ တော်တော်ကို စိုးရိမ်စရာကောင်းတဲ့ အနေအထားပါ။"
ဒါအပြင် မြန်မာနိုင်ငံမှာ သတင်းရယူခွင့် နဲ့ ပတ်သက်တာ၊ သတင်းသမားတွေကို အကာအကွယ် ပေးတာ စတဲ့ ဥပဒေတွေကို အသေအချာ ပြဌာန်းသင့်ကြောင်း၊ မြန်မာသတင်းကောင်စီ လို အဖွဲ့အနေနဲ့ တကယ့်ကို လွတ်လပ်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းမျိုး ဖြစ်သင့်ကြောင်း၊ ပုဂ္ဂလိက သတင်းအေဂျင်စီတွေရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကို ပိုပြီး တိုးချဲ့ပေးသင့်ကြောင်း ဦးနေမျိုးလင်းက ပြောပါတယ်။
ကမ္ဘာ့ ကပ်ရောဂါ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်မှု အရေးပေါ်အခြေအနေကာလမှာ ဆိုရင် သတင်းသမားတွေအတွက် ရောဂါဆိုင်ရာ သတင်းတွေယူရေးမှာ အခက်အခဲအလွန်ရှိနေသလို၊ သက်ဆိုင်ရာ ဝန်ကြီးဌာနဘက်က သတင်းထုတ်ပြန်ချက်တွေအတွက် အတည်ပြု ဖြေကြားမယ့် သူ မရှိတဲ့ အခြေအနေကလည်း အတော်လေး ဆိုးကြောင်း ပြည်တွင်း ဗွီဒီယိုသတင်းထောက် ကိုစည်သူက ဗွီအိုအေကို ပြောပါတယ်။
" လက်ရှိ ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ အခက်အခဲကတော့ ကျနော်တို့ COVID-19 နဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဆက်သွယ်မေးမြန်းရမယ့် ပုဂ္ဂိုလ်တွေက နည်းနည်း ခက်နေတော့ ကျန်းမာရေးဝန်ကြီးဌာနရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်ကိုပဲ ပြန်တင်နေရတာမျိုးရှိတာ တွေ့ရတာပေါ့လေ။ သူတို့ကို ဆက်သွယ်တဲ့အခါမှာလည်း ခက်ခဲပါတယ်။ ပြီးတော့ ဝန်ကြီးဌာနတွေဘက်က ထုတ်ပြန်ချက်တွေ မှာလည်း အားနည်းတာမျိုးတွေ တွေ့ရပါတယ်။ သတင်းထောက်တွေအနေနဲ့ လက်ရှိအခြေအနေမှာ အပြင်လည်း မထွက်ရဘူး။ ဖုန်းနဲ့ပဲ ဆက်သွယ်အတည်ပြုပြီး မေးရတဲ့အချိန်မှာ တော်တော်လည်း ခက်ခဲနေပါတယ်။"
ပြင်သစ်အခြေစိုက် RSF နည်းစည်းမခြားသတင်းထောက်များအဖွဲ့က မေလ (၄)ရက်နေ့ ရက်စွဲနဲ့ ထုတ်ပြန်တဲ့ ကြေညာချက်မှာ ပဋိပက္ခတွေထဲက စာနယ်ဇင်းတွေရဲ့ အခြေအနေ အကြောင်း သူတို့ ပြုလုပ်တဲ့ ဗွီဒီယိုကွန်ဖရင့် အစည်းအဝေးကို ဖေါ်ပြထားပြီး စာနယ်ဇင်းလောကကို အကာအကွယ်မပေးနိုင်ဘူးဆိုရင် အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးဖြစ်တဲ့ လွတ်လပ်ခွင့်ဆိုတဲ့ ဆုံးရှုံးမှုကို ပေးဆပ်ရလိမ့်မယ်ဆိုတဲ့အကြောင်း သတိပေးထားပါတယ်။
ဧပြီလနှောင်းပိုင်းက ထုတ်ပြန်တဲ့ RSF အဖွဲ့ရဲ့ ၂၀၂၀ ပြည့် အစီရင်ခံစာအရဆိုရင် နိုင်ငံပေါင်း ၁၈၀ ထဲမှာ မြန်မာနိုင်ငံအဆင့်ကို ၁၃၉ အဖြစ် ဖေါ်ပြထားပါတယ်။ ဒါဟာ ၂၀၁၉ ခုနှစ်က အဆင့် ၁၃၈ ကနေ တဆင့် ထပ်မံ ကျဆင်းသွားတာဖြစ်ပါတယ်။
................
မွနျမာနိုငျငံမှာ သတငျးလှတျလပျခှင့ျပေးဖို့ အရပျသားအစိုးရကို နိုငျငံတကာ မီဒီယာအဖှဲ့တှေ တိုကျတှနျး
(Unicode)
နိုငျငံတောျ အတိုငျပငျခံပုဂ်ဂိုလျ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျ ဦးဆောငျတဲ့ အရပျသားအစိုးရ အနနေဲ့ ဒီမိုကရစေီစနဈ ဖေါျဆောငျမယျဆိုတဲ့ ပေးထားတဲ့ကတိအတိုငျး အခွခေံအခကြျဖွဈတဲ့ သတငျး လှတျလပျခှင့ျ အပွည့ျအဝလုပျဆောငျပေးဖို့ နယူးရောကျအခွစေိုကျ CPJ သတငျးသမားမြား ကာကှယျစောင့ျရှောကျရေး အဖှဲ့ ကွီးက မနေ့ တနငျ်လာနေ့က တိုကျတှနျးလိုကျပါတယျ။
မလေ (၃)ရကျ နိုငျငံတကာ သတငျးလှတျလပျခှင့ျနေ့ နဲ့ ပတျသကျလို့မွနျမာနိုငျငံမှာ သတငျးလှတျလပျခှင့ျ အခွအေနေ အရမျးကို ကဆြငျးလာနတေဲ့အကွောငျး ကိုယျတိုငျတှေ့ကွုံရတဲ့ မွနျမာသတငျးသမားတခြို့ကိုဗှီအိုအေ က မေးမွနျးခှင့ျရခဲ့ပါတယျ။ မအငျကွငျးနိုငျက ဆကျလကျတငျပွမှာပါ။
တနငျ်ဂနှနေေ့က ကရြောကျခဲ့တဲ့ နိုငျငံတကာသတငျးလှတျလပျခှင့ျနေ့မှာ မွနျမာစာနယျဇငျး သမားတှနေဲ့အတူ သတငျးလှတျလပျခှင့ျတိုကျပှဲအတှကျ တညီတညှတျတညျး ရပျတညျနကွေောငျး CPJ အာရှဒသေဆိုငျရာ တာဝနျခံ Steven Butler က ဗှီအိုအကေို ပွောပါတယျ။
" မွနျမာနိုငျငံမှာ သတငျးလှတျလပျခှင့ျအတှကျ မွနျမာ သတငျးသမားတှနေဲ့ ကနြောျတို့ တညီတညှတျတညျး ရပျတညျနပေါတယျ။ လှနျခဲ့တဲ့ နှဈအတနျကွာက မွနျမာဒီမိုကရစေီရေးအတှကျ ကတိပေးခဲ့တဲ့အတိုငျး အရပျသားအစိုးရအနနေဲ့ အကောငျအထညျဖေါျ ဖို့ CPJ အနနေဲ့ တောငျးဆိုပါတယျ။လှနျခဲ့တဲ့ နှဈအနညျးငယျကဆိုရငျ ဒီမိုကရစေီနညျးလမျးနဲ့ ရှေးကောကျတငျမွှောကျခံရတဲ့ အစိုးရအနနေဲ့ သတငျးလှတျလပျခှင့ျရှိဖို့ ဦးဆောငျလိမ့ျမယျလို့ မြှောျလင့ျခကြျ အမြားကွီးရှိခဲ့တာပါ။ ဒါပမေဲ့ အဲဒီလို ဖွဈမလာခဲ့ပါဘူး။ ဒါကွောင့ျ မွနျမာအရပျသားအစိုးရရော၊ စဈတပျကပါ ဝငျမပါပဲ သတငျးသမားတှေ ကို သူတို့အလုပျသူတို့ လုပျဖို့ ခှင့ျပွုလိမ့ျမယျလို့ ကနြောျတို့ အမှနျတကယျပဲ မြှောျလင့ျပါတယျ။"
လကျရှိ မွနျမာနိုငျငံမှာ သတငျး အငျတာနကျ ဝကျဘျဆိုဒျတှကေို ပိတျပဈတာ၊ ဆကျသှယျမေးမွနျးတဲ့အတှကျ သတငျးအယျဒီတာတှကေို ဖမျးဆီးအရေးယူတာ စတဲ့ သတငျးလှတျလပျခှင့ျအပေါျ ပွငျးပွငျးထနျထနျ ဖိအားပေးမှုတှေ ဆကျပွီးရှိနဆေဲဖွဈတယျလို့ Steven Butler ကဆိုပါတယျ။
ပွီးခဲ့တဲ့ သတငျးပတျတှအေတှငျးကဆိုရငျလညျး မန်တလေးအခွစေိုကျ VOM သတငျးဌာန အယျဒီတာခြုပျ ဦးနမြေိုးလငျးကို AA ရခိုငျလကျနကျကိုငျအဖှဲ့က တာဝနျရှိသူတဦးနဲ့ ဆကျသှယျမေးမွနျးခဲ့တဲ့အတှကျ ရဲတပျဖှဲ့က ဖမျးဆီးခဲ့ပွီး အကွမျးဖကျဥပဒပေုဒျမနဲ့ စှဲခကြျတငျခဲ့တာပါ။ ဒါပမေယ့ျ တရားရုံးက လကျမခံပယျခခြဲ့တဲ့အတှကျသာ အခြုပျကနေ လှတျမွောကျလာတဲ့ ဦးနမြေိုးလငျးက သတငျးသမားတဦးအနနေဲ့ ကွုံခဲ့ရတဲ့ တုနျလှုပျဖှယျ အခွအေနကေို ဗှီအိုအကေို အခုလို ပွောပါတယျ။
"အခုလို တိုငျးရငျးသားလကျနကျကိုငျ အဖှဲ့အစညျးတှနေဲ့ ဆကျသှယျမေးမွနျးတာကို အကွမျးဖကျ ဥပဒပေုဒျမနဲ့ စှဲတာ၊ တသကျတကြှနျးလောကျထိ ခနြိုငျတဲ့ ကွီးလေးတဲ့ ပွဈဒဏျတှေ ပေးနိုငျတဲ့ ပုဒျမတှနေဲ့စှဲတာက တောျတောျကို တုနျလှုပျစရာဖွဈနပေါတယျ။ ဘာကွောင့ျဖွဈလဲဆိုတော့ ကနြောျတို့နိုငျငံမှာ RTI လို့ခေါျတဲ့ Right to Information law သတငျးအခကြျအလကျ ရယူခှင့ျဆိုငျရာ ဥပဒေ ကကြနြနမရှိသေးဘူး။ ဘာမှကို မရှိသေးတော့ ဘယျသူ့ကို ဆကျသှယျရငျ ဘယျပုဒျမနဲ့ ညိတယျဆိုတာ တိတိလငျးလငျး မပွောနိုငျတော့၊ သမ်မတရုံး ပွောခှင့ျရှိသူ ဦးဇောျဌေးကိုယျတိုငျ ကိုက ဒါကို ထပျပွီးဆှေးနှေးရအုံးမယျ၊ ဒါပမေဲ့ ဒီလိုဆကျသှယျရငျ တညျဆဲဥပဒနေဲ့ သတငျးထောကျတှကေ ငွိတယျဆိုတဲ့ ပုံစံမြိုး ပွောထားတော့ တောျတောျကို စိုးရိမျစရာကောငျးတဲ့ အနအေထားပါ။"
ဒါအပွငျ မွနျမာနိုငျငံမှာ သတငျးရယူခှင့ျ နဲ့ ပတျသကျတာ၊ သတငျးသမားတှကေို အကာအကှယျ ပေးတာ စတဲ့ ဥပဒတှေကေို အသအေခြာ ပွဌာနျးသင့ျကွောငျး၊ မွနျမာသတငျးကောငျစီ လို အဖှဲ့အနနေဲ့ တကယ့ျကို လှတျလပျတဲ့ အဖှဲ့အစညျးမြိုး ဖွဈသင့ျကွောငျး၊ ပုဂ်ဂလိက သတငျးအဂေငြျစီတှရေဲ့ အခနျးကဏ်ဍကို ပိုပွီး တိုးခြဲ့ပေးသင့ျကွောငျး ဦးနမြေိုးလငျးက ပွောပါတယျ။
ကမ်ဘာ့ ကပျရောဂါ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှု အရေးပေါျအခွအေနကောလမှာ ဆိုရငျ သတငျးသမားတှအေတှကျ ရောဂါဆိုငျရာ သတငျးတှယေူရေးမှာ အခကျအခဲအလှနျရှိနသေလို၊ သကျဆိုငျရာ ဝနျကွီးဌာနဘကျက သတငျးထုတျပွနျခကြျတှအေတှကျ အတညျပွု ဖွကွေားမယ့ျ သူ မရှိတဲ့ အခွအေနကေလညျး အတောျလေး ဆိုးကွောငျး ပွညျတှငျး ဗှီဒီယိုသတငျးထောကျ ကိုစညျသူက ဗှီအိုအကေို ပွောပါတယျ။
" လကျရှိ ရငျဆိုငျနရေတဲ့ အခကျအခဲကတော့ ကနြောျတို့ COVID-19 နဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ မွနျမာနိုငျငံမှာ ဆကျသှယျမေးမွနျးရမယ့ျ ပုဂ်ဂိုလျတှကေ နညျးနညျး ခကျနတေော့ ကနြျးမာရေးဝနျကွီးဌာနရဲ့ ထုတျပွနျခကြျကိုပဲ ပွနျတငျနရေတာမြိုးရှိတာ တှေ့ရတာပေါ့လေ။ သူတို့ကို ဆကျသှယျတဲ့အခါမှာလညျး ခကျခဲပါတယျ။ ပွီးတော့ ဝနျကွီးဌာနတှဘေကျက ထုတျပွနျခကြျတှေ မှာလညျး အားနညျးတာမြိုးတှေ တှေ့ရပါတယျ။ သတငျးထောကျတှအေနနေဲ့ လကျရှိအခွအေနမှော အပွငျလညျး မထှကျရဘူး။ ဖုနျးနဲ့ပဲ ဆကျသှယျအတညျပွုပွီး မေးရတဲ့အခြိနျမှာ တောျတောျလညျး ခကျခဲနပေါတယျ။"
ပွငျသဈအခွစေိုကျ RSF နညျးစညျးမခွားသတငျးထောကျမြားအဖှဲ့က မလေ (၄)ရကျနေ့ ရကျစှဲနဲ့ ထုတျပွနျတဲ့ ကွညောခကြျမှာ ပဋိပက်ခတှထေဲက စာနယျဇငျးတှရေဲ့ အခွအေနေ အကွောငျး သူတို့ ပွုလုပျတဲ့ ဗှီဒီယိုကှနျဖရင့ျ အစညျးအဝေးကို ဖေါျပွထားပွီး စာနယျဇငျးလောကကို အကာအကှယျမပေးနိုငျဘူးဆိုရငျ အခွခေံလူ့အခှင့ျအရေးဖွဈတဲ့ လှတျလပျခှင့ျဆိုတဲ့ ဆုံးရှုံးမှုကို ပေးဆပျရလိမ့ျမယျဆိုတဲ့အကွောငျး သတိပေးထားပါတယျ။
ဧပွီလနှောငျးပိုငျးက ထုတျပွနျတဲ့ RSF အဖှဲ့ရဲ့ ၂၀၂၀ ပွည့ျ အစီရငျခံစာအရဆိုရငျ နိုငျငံပေါငျး ၁၈၀ ထဲမှာ မွနျမာနိုငျငံအဆင့ျကို ၁၃၉ အဖွဈ ဖေါျပွထားပါတယျ။ ဒါဟာ ၂၀၁၉ ခုနှဈက အဆင့ျ ၁၃၈ ကနေ တဆင့ျ ထပျမံ ကဆြငျးသှားတာဖွဈပါတယျ။
