(Zawgyi/Unicode)
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် အဆိုးရွားဆုံးကူးစက်ခံရတဲ့ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက ပြည်နယ်တချို့မှာ ကန့်သတ်ထားတဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေ နဲ့ အသွားအလာတွေကို ပြန်ဖွင့်ပေးဖို့ လွန်ခဲ့တဲ့ ရက်ပိုင်းတွေက တောင်းဆိုဆန္ဒပြပွဲတွေအပေါ် မြန်မာ အမေရိကန်တွေရဲ့ အမြင်တွေဘယ်လိုရှိသလဲ။
မအင်ကြင်းနိုင်က စုစည်းတင်ပြထားပါတယ်။
အမေရိကန်တဝှမ်း ပြည်နယ်ပေါင်း ၁၂ ပြည်နယ်ကျော်က မြို့ကြီးတွေမှာ လွန်ခဲ့တဲ့ ရက်အနည်းငယ် အတွင်း လူတွေ လမ်းပေါ်ထွက်၊ ကားဟွန်းတွေ တီး၊ လမ်းတွေ ပိတ်ပြီးဆန္ဒပြခဲ့ကြပါတယ်။ COVID-19 ရောဂါကူးစက်မှုကာကွယ် ထိန်းချုပ်ဖို့ ယာယီပိတ်ထားတဲ့ ပန်းခြံတွေ၊ အပန်းဖြေ ကမ်းခြေတွေနဲ့ အသေးစားလုပ်ငန်းတချို့ ပြန်ဖွင့်ပေးဖို့ သူတို့က တောင်းဆိုဆန္ဒပြခဲ့ကြပါတယ်။
ဆန္ဒပြတဲ့မြို့တွေထဲမှာ ပါဝင်တဲ့ နယူးရောက်ပြည်နယ် Buffalo မြို့မှာ နေထိုင်သူ အသေးစားလုပ်ငန်းရှင် ဦးမင်းနိုင်ကတော့ ကိုယ့်ဆန္ဒအပေါ်မူတည်ပြီး တောင်းဆိုတဲ့ လှုပ်ရှားမှုတွေဟာ အစွန်းရောက်တယ်လို့ မြင်ကြောင်း ဗွီအိုအေကို အခုလိုပြောပါတယ်။
"သူတို့တွေရဲ့ ဆန္ဒတွေကို ရှေ့တန်းတင်ပြီး လုပ်ပေမယ့် တကယ့် လက်တွေ့အခြေအနေမှာ ကျနော်တို့ နေတဲ့ နယူးရောက်ပြည်နယ် ဘက်တွေမှာ အခြေအနေက ဆိုးရွားဆဲလို့ ပြောလို့ရတယ်။ နေ့စဉ် ကူးစက်ခံရသူ အရေအတွက် သိသိသာသာလျော့နည်းသွားတာမရှိဘူး။ အရမ်းကို စိုးရိမ်ရတဲ့ အဆင့်မှာပဲ ရှိနေသေးတဲ့အတွက်ကြောင့် ဆက်ပြီးတော့ သည်းခံကြမယ်၊ စောင့်ဆိုင်းကြမယ်ဆိုရင် ဒီထက် အခြေအနေကောင်းတဲ့ ပြောင်းလဲသွားတာမျိုးတွေ ကြုံရမယ်။ ဒီဟာတွေကလည်း အားလုံးနဲ့ သက်ဆိုင်တာတွေ ဖြစ်တော့ အခုလို တဦးချင်းဆန္ဒတွေနဲ့ စုပေါင်းပြီးတော့ ဆန္ဒတူတဲ့သူတွေစုပြီး lock down လုပ်ထားတဲ့ကိစ္စ လက်မခံနိုင်ဘူး၊ နှာခေါင်းစည်းတွေ မတပ်နိုင်ဘူးဆိုတာကို အစွန်းရောက်တယ် လို့ မြင်တယ်။"
ရောဂါကူးစက်မှု အဆိုးရွားဆုံးခံခဲ့ရတဲ့ နယူးရောက်၊ နယူးဂျာစီ၊ လူဝီစီယားနား စတဲ့ ပြည်နယ်တွေလောက် မဆိုးတဲ့ Texas ပြည်နယ်မှာလည်း လူ တရာကျော် စုဝေးဆန္ဒပြခဲ့ကြရာမှာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ကို မကြောက်တဲ့အကြောင်း၊ ကျန်းမာရေးကောင်းမွန်သူတွေဖြစ်ကြောင်း၊ နှာခေါင်းစည်းမလိုကြောင်း၊ လူတွေ တဦးနဲ့တဦး အနီးကပ်မနေဖို့ ဆိုတာကို လက်မခံကြောင်း နဲ့ စီးပွားရေးလုပ်န်းတွေကို အမြန်ဆုံးပြန်ဖွင့်ဖို့ လိုအပ်ကြောင်း ဆန္ဒပြသူတချို့က ပြောဆိုခဲ့ကြပါတယ်။
Texas ပြည်နယ် Dallas မြို့မှာနေထိုင်တဲ့ ကချင်တိုင်းရင်းသူ Seng Raw Tsumhpawng ကတော့ ဆန္ဒပြပွဲတွေကိုကြည့်ပြီး ဗိုင်းရပ်စ်ကူးစက်မှုအန္တရာယ် ဘယ်လောက်ကြီးသလဲဆိုတာ ကျန်းမာရေးပညာပေးဖို့ ပြည်နယ်အစိုးရဘက်က လိုအပ်နေတာကို ပြသနေတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
" စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေကတော့ ဆုံးရှုံးနေတယ်။ နားလည်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ တဖက်မှာက ကျန်းမာရေးဘက်က ပြန်ကြည့်မယ်ဆိုရင်တော့ စီးပွားရေးက အခုချိန်မှာ ၅၀% ရှုံးနေတယ်။ ဒီဘက်မှာ ကောင်းကောင်းမထိန်းချုပ်နိုင်ပဲ၊ ပုံမှန်အတိုင်း ပြန်သွားရင် နောက်ထပ် ၅၀% ထပ်ရှုံးမယ်။ အဲတော့ အားလုံး အတွက် ၁၀၀% ရှုံးပြီး ဒုက္ခရောက်မယ့်ကိစ္စအတွက် ကျန်းမာရေးဘက်က အကြံပြုလမ်းညွန်ချက်တွေကို လိုက်နာသင့်တယ်လို့ မြင်တယ်။ ဒီအတွက်လည်း အစိုးရ ကျန်းမာရေးဌာနတွေဘက်က ပညာပေးဖို့ လိုအပ်နေတယ်။"
ပြည်နယ်ပေါင်း ၁၂ ပြည်နယ်ကျော်မှာ ဆန္ဒပြသမား အများစုကတော့ ပြည်နယ်အစိုးရတွေရဲ့ အိမ်မှာနေဖို့ ကန့်သတ် ညွန်ကြားချက်တွေဟာ ပိုလွန်းတယ်လို့ ပြောဆိုခဲ့ကြပါတယ်။ ဗိုင်းရပ်စ်ကူးစက်မှု အဆိုးဆုံးခံရတဲ့ နယူးရောက်မြို့မှာ ဒီလို ကန့်သတ်ချက်တွေ ထုတ်ပြန်တာ နောက်ကျခဲ့တဲ့အတွက် သူတို့မြို့မှာ လူပေါင်း ၁၀,၀၀၀ သောင်းကျော် သေဆုံးရတဲ့အခြေအနေကို ဒီဆန္ဒပြသမားတွေကိုယ်တိုင် လာကြည့်စေချင်ကြောင်း နယူးရောက်မြို့က ကူးစက်အထူးကု ဒေါက်တာဇေယျာသက်က ဗွီအိုအေကို အခုလိုပြောပါတယ်။
"Social Distancing နဲ့ Lock down မလုပ်လိုက်တဲ့အတွက် ပေးလိုက်ရတဲ့ ဆုံးရှုံးမှု ပမာဏကို ကြည့်ချင်ရင် နယူးရောက်ကို တကယ်လာကြည့်လိုက်ပါ။ ဒီနေ့ဒီအချိန်တော့ မဟုတ်ဘူးပေါ့။ လွန်ခဲ့တဲ့ သုံးပတ်က နယူးရောက်ကို လာကြည့်လိုက်လို့ရှိရင် တကယ်အဖြစ်မှန်ကို သိရမှာပါ။ အခုဆေးရုံတွေမှာ data တွေ စပြီးထွက်လာပြီပေါ့နော်။ သေဆုံးတဲ့နှုန်းပေါ့။ ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် လွန်ခဲ့တဲ့သုံးပတ်အတွင်း လူ အယောက် ၁၀၀ ဆေးရုံတင်လို့ရှိရင် ဆေးရုံအများစုမှာ သေဆုံးတဲ့နှုန်းက ၁၀ နဲ့ ၁၅% နှုန်းကြားရှိပါတယ်။ တချို့ဆေးရုံတွေမှာ ၂၅% ထိရှိခဲ့ပါတယ်။ နောက်ထပ် Social Distancing နှစ်ပတ်လုပ် လိုက်လို့ ကူးစက်မှုနှုန်း တန့်သွားမယ်ဆိုရင် အသက်သာဆုံးနည်းလမ်းနဲ့ ဒီရောဂါကို ထိန်းချုပ်တဲ့နည်းလမ်းလို့ပဲ ကျနော်မြင်ပါတယ်။ သူတို့အခုဆန္ဒပြကြတဲ့လူတွေ နယူးရောက်မှာ တကယ် နဖူးတွေ့၊ ဒူးတွေ့ လာနေကြည့်လိုက်၊ သိလာပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တောင် အိမ်ထဲကနေ အိမ်ပြင်ထွက်ရဲမှာ မဟုတ်ပါဘူး။"
လူတဦးနဲ့တဦး အကွာအဝေးနဲ့နေဖို့၊ အိမ်ပြင်မထွက်ဖို့ ကန့်သတ်ချက်တွေကို နယူးရောက်မြို့မှာ ဖေဖေါ်ဝါရီလကတည်းက စတင်ထုတ်ပြန်ခဲ့မယ်ဆိုရင် အခုလောက်ထိ အခြေအနေဆိုးဖို့ မရှိကြောင်း ဒေါက်တာဇေယျာသက်ကဆိုပါတယ်။
ကိုလိုရာဒိုပြည်နယ်မှာတော့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ရောဂါ ကပ်ဘေး ကြောင့် ကန့်သတ်ပိတ်ပင်မှုတွေ ရုပ်သိမ်းဖို့ ဆန္ဒပြသူတွေကို ပြန်ပြီးကန့်ကွက်တဲ့ ဖြစ်ရပ်တွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီမှာ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေက လမ်းပေါ်ထွက်ပြီး ဆန္ဒပြသူတွေရဲ့ ကားတန်းတွေရှေ့မှာ ပိတ်ပြီး ကန့်ကွက်ခဲ့ကြပါတယ်။
တနင်္လာနေ့က အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာ ဆန္ဒပြခဲ့ကြတဲ့ ပြည်နယ် ၁၂ ပြည်ကျော်မှာ တချို့က သေနတ်ကိုင်ဆိုင်ခွင့်ဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားနေတဲ့ အဖွဲ့တွေနဲ့ ဆက်စပ်မှုတွေရှိပြီး ဆန္ဒပြပွဲကို ဦးဆောင်စီစဉ်ခဲ့သူတွေလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါအပြင် COVID-19 ရောဂါအတွက် ကုထုံးဟာ ရောဂါထက်ပိုမဆိုးနိုင်ဘူးဆိုတဲ့သမ္မတ ထရမ့်ရဲ့ ပြောဆိုချက်ကို ဆန္ဒပြသူအများစုက သံယောင်လိုက်ပြောဆိုခဲ့ကြပါတယ်။
..........
ကိုဗဈ ကန့ျသတျခကြျတှေ ပွနျရုပျသိမျးပေးဖို့ ကနျ ပွညျနယျတခြို့မှာ ဆန်ဒပွတောငျးဆို
(Unicode)
ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ အဆိုးရှားဆုံးကူးစကျခံရတဲ့ အမရေိကနျပွညျထောငျစုက ပွညျနယျတခြို့မှာ ကန့ျသတျထားတဲ့ စီးပှားရေးလုပျငနျးတှေ နဲ့ အသှားအလာတှကေို ပွနျဖှင့ျပေးဖို့ လှနျခဲ့တဲ့ ရကျပိုငျးတှကေ တောငျးဆိုဆန်ဒပွပှဲတှအေပေါျ မွနျမာ အမရေိကနျတှရေဲ့ အမွငျတှဘေယျလိုရှိသလဲ။
မအငျကွငျးနိုငျက စုစညျးတငျပွထားပါတယျ။
အမရေိကနျတဝှမျး ပွညျနယျပေါငျး ၁၂ ပွညျနယျကြောျက မွို့ကွီးတှမှော လှနျခဲ့တဲ့ ရကျအနညျးငယျ အတှငျး လူတှေ လမျးပေါျထှကျ၊ ကားဟှနျးတှေ တီး၊ လမျးတှေ ပိတျပွီးဆန်ဒပွခဲ့ကွပါတယျ။ COVID-19 ရောဂါကူးစကျမှုကာကှယျ ထိနျးခြုပျဖို့ ယာယီပိတျထားတဲ့ ပနျးခွံတှေ၊ အပနျးဖွေ ကမျးခွတှေနေဲ့ အသေးစားလုပျငနျးတခြို့ ပွနျဖှင့ျပေးဖို့ သူတို့က တောငျးဆိုဆန်ဒပွခဲ့ကွပါတယျ။
ဆန်ဒပွတဲ့မွို့တှထေဲမှာ ပါဝငျတဲ့ နယူးရောကျပွညျနယျ Buffalo မွို့မှာ နထေိုငျသူ အသေးစားလုပျငနျးရှငျ ဦးမငျးနိုငျကတော့ ကိုယ့ျဆန်ဒအပေါျမူတညျပွီး တောငျးဆိုတဲ့ လှုပျရှားမှုတှဟော အစှနျးရောကျတယျလို့ မွငျကွောငျး ဗှီအိုအကေို အခုလိုပွောပါတယျ။
"သူတို့တှရေဲ့ ဆန်ဒတှကေို ရှေ့တနျးတငျပွီး လုပျပမေယ့ျ တကယ့ျ လကျတှေ့အခွအေနမှော ကနြောျတို့ နတေဲ့ နယူးရောကျပွညျနယျ ဘကျတှမှော အခွအေနကေ ဆိုးရှားဆဲလို့ ပွောလို့ရတယျ။ နေ့စဉျ ကူးစကျခံရသူ အရအေတှကျ သိသိသာသာလြော့နညျးသှားတာမရှိဘူး။ အရမျးကို စိုးရိမျရတဲ့ အဆင့ျမှာပဲ ရှိနသေေးတဲ့အတှကျကွောင့ျ ဆကျပွီးတော့ သညျးခံကွမယျ၊ စောင့ျဆိုငျးကွမယျဆိုရငျ ဒီထကျ အခွအေနကေောငျးတဲ့ ပွောငျးလဲသှားတာမြိုးတှေ ကွုံရမယျ။ ဒီဟာတှကေလညျး အားလုံးနဲ့ သကျဆိုငျတာတှေ ဖွဈတော့ အခုလို တဦးခငြျးဆန်ဒတှနေဲ့ စုပေါငျးပွီးတော့ ဆန်ဒတူတဲ့သူတှစေုပွီး lock down လုပျထားတဲ့ကိစ်စ လကျမခံနိုငျဘူး၊ နှာခေါငျးစညျးတှေ မတပျနိုငျဘူးဆိုတာကို အစှနျးရောကျတယျ လို့ မွငျတယျ။"
ရောဂါကူးစကျမှု အဆိုးရှားဆုံးခံခဲ့ရတဲ့ နယူးရောကျ၊ နယူးဂြာစီ၊ လူဝီစီယားနား စတဲ့ ပွညျနယျတှလေောကျ မဆိုးတဲ့ Texas ပွညျနယျမှာလညျး လူ တရာကြောျ စုဝေးဆန်ဒပွခဲ့ကွရာမှာ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈကို မကွောကျတဲ့အကွောငျး၊ ကနြျးမာရေးကောငျးမှနျသူတှဖွေဈကွောငျး၊ နှာခေါငျးစညျးမလိုကွောငျး၊ လူတှေ တဦးနဲ့တဦး အနီးကပျမနဖေို့ ဆိုတာကို လကျမခံကွောငျး နဲ့ စီးပှားရေးလုပျနျးတှကေို အမွနျဆုံးပွနျဖှင့ျဖို့ လိုအပျကွောငျး ဆန်ဒပွသူတခြို့က ပွောဆိုခဲ့ကွပါတယျ။
Texas ပွညျနယျ Dallas မွို့မှာနထေိုငျတဲ့ ကခငြျတိုငျးရငျးသူ Seng Raw Tsumhpawng ကတော့ ဆန်ဒပွပှဲတှကေိုကွည့ျပွီး ဗိုငျးရပျဈကူးစကျမှုအန်တရာယျ ဘယျလောကျကွီးသလဲဆိုတာ ကနြျးမာရေးပညာပေးဖို့ ပွညျနယျအစိုးရဘကျက လိုအပျနတောကို ပွသနတေယျလို့ ဆိုပါတယျ။
" စီးပှားရေးလုပျငနျးတှကေတော့ ဆုံးရှုံးနတေယျ။ နားလညျပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ တဖကျမှာက ကနြျးမာရေးဘကျက ပွနျကွည့ျမယျဆိုရငျတော့ စီးပှားရေးက အခုခြိနျမှာ ၅၀% ရှုံးနတေယျ။ ဒီဘကျမှာ ကောငျးကောငျးမထိနျးခြုပျနိုငျပဲ၊ ပုံမှနျအတိုငျး ပွနျသှားရငျ နောကျထပျ ၅၀% ထပျရှုံးမယျ။ အဲတော့ အားလုံး အတှကျ ၁၀၀% ရှုံးပွီး ဒုက်ခရောကျမယ့ျကိစ်စအတှကျ ကနြျးမာရေးဘကျက အကွံပွုလမျးညှနျခကြျတှကေို လိုကျနာသင့ျတယျလို့ မွငျတယျ။ ဒီအတှကျလညျး အစိုးရ ကနြျးမာရေးဌာနတှဘေကျက ပညာပေးဖို့ လိုအပျနတေယျ။"
ပွညျနယျပေါငျး ၁၂ ပွညျနယျကြောျမှာ ဆန်ဒပွသမား အမြားစုကတော့ ပွညျနယျအစိုးရတှရေဲ့ အိမျမှာနဖေို့ ကန့ျသတျ ညှနျကွားခကြျတှဟော ပိုလှနျးတယျလို့ ပွောဆိုခဲ့ကွပါတယျ။ ဗိုငျးရပျဈကူးစကျမှု အဆိုးဆုံးခံရတဲ့ နယူးရောကျမွို့မှာ ဒီလို ကန့ျသတျခကြျတှေ ထုတျပွနျတာ နောကျကခြဲ့တဲ့အတှကျ သူတို့မွို့မှာ လူပေါငျး ၁၀,၀၀၀ သောငျးကြောျ သဆေုံးရတဲ့အခွအေနကေို ဒီဆန်ဒပွသမားတှကေိုယျတိုငျ လာကွည့ျစခေငြျကွောငျး နယူးရောကျမွို့က ကူးစကျအထူးကု ဒေါကျတာဇယြောသကျက ဗှီအိုအကေို အခုလိုပွောပါတယျ။
"Social Distancing နဲ့ Lock down မလုပျလိုကျတဲ့အတှကျ ပေးလိုကျရတဲ့ ဆုံးရှုံးမှု ပမာဏကို ကွည့ျခငြျရငျ နယူးရောကျကို တကယျလာကွည့ျလိုကျပါ။ ဒီနေ့ဒီအခြိနျတော့ မဟုတျဘူးပေါ့။ လှနျခဲ့တဲ့ သုံးပတျက နယူးရောကျကို လာကွည့ျလိုကျလို့ရှိရငျ တကယျအဖွဈမှနျကို သိရမှာပါ။ အခုဆေးရုံတှမှော data တှေ စပွီးထှကျလာပွီပေါ့နောျ။ သဆေုံးတဲ့နှုနျးပေါ့။ ခန့ျမှနျးခွအေားဖွင့ျ လှနျခဲ့တဲ့သုံးပတျအတှငျး လူ အယောကျ ၁၀၀ ဆေးရုံတငျလို့ရှိရငျ ဆေးရုံအမြားစုမှာ သဆေုံးတဲ့နှုနျးက ၁၀ နဲ့ ၁၅% နှုနျးကွားရှိပါတယျ။ တခြို့ဆေးရုံတှမှော ၂၅% ထိရှိခဲ့ပါတယျ။ နောကျထပျ Social Distancing နှဈပတျလုပျ လိုကျလို့ ကူးစကျမှုနှုနျး တန့ျသှားမယျဆိုရငျ အသကျသာဆုံးနညျးလမျးနဲ့ ဒီရောဂါကို ထိနျးခြုပျတဲ့နညျးလမျးလို့ပဲ ကနြောျမွငျပါတယျ။ သူတို့အခုဆန်ဒပွကွတဲ့လူတှေ နယူးရောကျမှာ တကယျ နဖူးတှေ့၊ ဒူးတှေ့ လာနကွေည့ျလိုကျ၊ သိလာပါလိမ့ျမယျ။ သူတို့တောငျ အိမျထဲကနေ အိမျပွငျထှကျရဲမှာ မဟုတျပါဘူး။"
လူတဦးနဲ့တဦး အကှာအဝေးနဲ့နဖေို့၊ အိမျပွငျမထှကျဖို့ ကန့ျသတျခကြျတှကေို နယူးရောကျမွို့မှာ ဖဖေေါျဝါရီလကတညျးက စတငျထုတျပွနျခဲ့မယျဆိုရငျ အခုလောကျထိ အခွအေနဆေိုးဖို့ မရှိကွောငျး ဒေါကျတာဇယြောသကျကဆိုပါတယျ။
ကိုလိုရာဒိုပွညျနယျမှာတော့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ရောဂါ ကပျဘေး ကွောင့ျ ကန့ျသတျပိတျပငျမှုတှေ ရုပျသိမျးဖို့ ဆန်ဒပွသူတှကေို ပွနျပွီးကန့ျကှကျတဲ့ ဖွဈရပျတှေ ရှိခဲ့ပါတယျ။ အဲဒီမှာ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှကေ လမျးပေါျထှကျပွီး ဆန်ဒပွသူတှရေဲ့ ကားတနျးတှရှေေ့မှာ ပိတျပွီး ကန့ျကှကျခဲ့ကွပါတယျ။
တနငျ်လာနေ့က အမရေိကနျပွညျထောငျစုမှာ ဆန်ဒပွခဲ့ကွတဲ့ ပွညျနယျ ၁၂ ပွညျကြောျမှာ တခြို့က သနေတျကိုငျဆိုငျခှင့ျဆိုငျရာ လှုပျရှားနတေဲ့ အဖှဲ့တှနေဲ့ ဆကျစပျမှုတှရှေိပွီး ဆန်ဒပွပှဲကို ဦးဆောငျစီစဉျခဲ့သူတှလေညျး ဖွဈပါတယျ။ ဒါအပွငျ COVID-19 ရောဂါအတှကျ ကုထုံးဟာ ရောဂါထကျပိုမဆိုးနိုငျဘူးဆိုတဲ့သမ်မတ ထရမ့ျရဲ့ ပွောဆိုခကြျကို ဆန်ဒပွသူအမြားစုက သံယောငျလိုကျပွောဆိုခဲ့ကွပါတယျ။
