မြန်မာ့သမိုင်းက အကြီးဆုံး ထောင်တွင်းသပိတ်တိုက်ပွဲလို့ ခေါ်ဆိုလို့ရနိုင်တဲ့ ၁၉၉၀ ခုနှစ်က နိုင်ငံရေး အကျဉ်းသားဟောင်း တွေရဲ့ အင်းစိန်ထောင်တွင်း သပိတ်ကြောင့် အာဏာရှင်တွေရဲ့ ကိုင်တွယ်ထိန်းချုပ်တဲ့ပုံစံ ပြောင်းလဲသွားခဲ့တယ်လို့ အဲဒီ သပိတ်တိုက်ပွဲမှာ ကိုယ်တိုင် ပါဝင်ခဲ့သူတွေက ပြောပါတယ်။ ဒါ့အပြင် ဒီကိစ္စကို ဖြစ်ရပ်မှန် ရုပ်ရှင်ရိုက်နိုင်ဖို့ စီစဉ်နေကြောင်း ဒီသပိတ်တိုက်ပွဲ ၂၉ နှစ်ပြည့်မှာ နိုင်ငံရေး အကျဉ်းသားဟောင်း တွေက ပြောလိုက်ပါတယ်။ ဒီအကြောင်းကိုတော့ အခမ်းအနားမှာ ကိုယ်တိုင်သွားရောက် သတင်းယူခဲ့တဲ့ ကိုဇော်ထက်က ပြောပြပေးမှာပါ။
လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၉ နှစ် အင်းစိန်ထောင်တွင်းမှာ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားတွေက အချက် ၅ချက်ကို တောင်းဆိုပြီး ထောင်တွင်းသပိတ် ဆင်နွဲခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီထဲမှာ ၁၉၉၀ အနိုင်ရပါတီ ခေါင်းဆောင်တွေကို နေအိမ်အကျယ်ချုပ်ကနေ လွှတ်ပေးဖို့၊ နိုင်ငံရေးကြောင့် မှားယွင်း အကျဉ်းချ ခံရတဲ့သူတွေ ပြင်ဆင်လျှောက်ထားခွင့်ရဖို့၊ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားတွေကို အခြား အကျဉ်းသားတွေနဲ့ သီးခြားထားပေးဖို့၊ သတင်းစာနဲ့ စာစောင် ဖတ်ခွင့်ရဖို့၊ ပုံစံထိုင်ပြီး ထောင်အရာရှိတွေကို ဦးညွှတ်ရတာ ပယ်ဖျက်ပေးဖို့ တောင်းဆိုခဲ့ကြတာပါ။
မြန်မာနိုင်ငံ စစ်အာဏာရှင်စနစ်အောက်က လွတ်မြောက်ရေး ဒီမိုကရေစီ အရေးတော်ပုံကာလအတွင်း ဒီအင်းစိန်အကျဉ်းထောင် တိုက်ပွဲဟာ အထင်ရှားဆုံး လှုပ်ရှားမှုအဖြစ် ထင်ကျန်ရစ်ခဲ့တယ်လို့ အဲဒီဖြစ်ရပ်မှာ ကိုယ်တိုင်ပါဝင်ခဲ့တဲ့ ဇာဂနာ ခေါ် ဦးသူရက ပြောပါတယ်။
“ထောင်သမိုင်းမှာတော့ အကြမ်းတမ်းဆုံးကိစ္စတခုပေါ့ သေတဲ့သူတွေလည်း သေ ဒဏ်ရာရတဲ့ သူလည်းရပေါ့။ သေရာပါ အမှတ်တွေနဲ့ စသဖြင့်ပေါ့ အများကြီးပါ။ အသက်နဲ့ရင်းပြီး ရင်ဆိုင်ရတယ် ဆိုတော့ အဲဒီအဖြစ်အပျက်ကြီးက ကျနော်တို့ တိုင်းပြည်မှာ တော်တော် ရုပ်ဆိုးတဲ့ အဖြစ်အပျက်ပါ။ အဲဒီအဖြစ်အပျက်က ရုပ်ဆိုးပေမဲ့ ဟိုဘက်က စစ်အစိုးရဘက်ကလည်း သင်ခန်းစာရသွားတယ်။ ဘာရသွားလဲဆိုတော့ ငါတို့ဒီလို ကိုင်တွယ်လို့မရတော့ဘူး ဖြစ်လာတယ်။ အဲလိုအပြောင်းအလဲ နှစ်ခုကြားထဲမှာ ဒါတွေကို ကျနော်တို့ ရုပ်ရှင်ရိုက်တယ် ဆိုတာလည်း နာကျည်းချင်လို့မဟုတ်ဘူး မှတ်တမ်းတင်ချင်လို့။”
အာဏာရှင်စနစ်ကို တွန်းလှန်တဲ့ လှုပ်ရှားမှုတိုင်းမှာ အမျိုးသမီးတွေလည်း တက်ကြွစွာ ပါဝင်ခဲ့ကြတာပါ။ အဲဒီ အင်းစိန်အကျဉ်းထောင် တိုက်ပွဲအတွင်းမှာလည်း အမျိုးသမီးတွေ ဟာ အမျိုးသားတွေနဲ့တန်းတူ ညှဉ်းပန်း၊ နှိပ်စက်ခံခဲ့ကြရတယ်ဆိုတာကို ဦးသူရက အခုလို ပြောပြပါတယ်။
“မိန်းကလေးတွေပါတယ် အဲဒီတုန်းကမိန်းကလေးတွေက ၂၀၊ ၂၁ တွေပဲ ရှိတယ်။ ဒီမှာ တွေ့နေရတယ်။ သူတို့တွေ အကုန်လုံးသည် အဲဒီတုန်းက အကြီးအကျယ် အရိုက် အနှက်ခံပြီး၊ တော်ရုံတန်ရုံ အရိုက်ခံရတာကို ကျနော်မပြောဘူး အချက် သုံးလေးဆယ် ချုပ်ရတယ်။ မြေကြီးမှာ ဒီလို ဒရွတ်တိုက် ဆွဲခေါ်သွားပြီးတော့ TE ကားပေါ် အဲဒီလို ပစ်တင်လိုက်တယ်။ အဲဒီကားကြီးတွေနဲ့ သာယာဝတီထောင်တို့၊ သရက်ထောင်တို့ ကိုရွှေ့ခိုင်းတယ်။”
လက်ရှိအရပ်သားအစိုးရတက်လာတဲ့ အချိန်အထိ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားတွေဆိုတာ ရှိနေဆဲဖြစ်ပြီး ၂၀၁၉ သြဂုတ်လ ၁လတည်းမှာတင် နိုင်ငံရေးလှုပ်ရှားသူ ၁၀၀ ကျော် အမှုဖွင့် တရားစွဲခံထားရပါတယ်။ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားတွေရဲ့ အခွင့်အရေးနဲ့ ရပိုင်ခွင့်ကို စဉ်ဆက်မပြတ် လုပ်သွားဖို့လိုကြောင်း အင်းစိန်အကျဉ်းထောင် နိုင်ငံရေး အကျဉ်းသားဟောင်း ဖြစ်တဲ့ ရန်ကုန်တိုင်း လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ် ဦးလှဌေးက ဗွီအိုအေကို ပြောပါတယ်။
“ကျနော်တို့ ဒီသမိုင်းတလျှောက်မှာကတော့ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားဆိုတာ ထဲထဲဝင်ဝင် လက်ခံဖို့၊ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားတွေရဲ့ အကျဉ်းသား ဟောင်းတွေရဲ့ အခွင့်အရေးတွေ ရရှိဖို့ အတွက်ကတော့ ကျနော်တို့က တောက်လျှောက် လုပ်ရမှာပဲ။ ဒါက ဘာလဲဆိုတော့ ကျနော်တို့ နိုင်ငံက အစိုးရတင် မဟုတ်ဘူး၊ နိုင်ငံတကာကပါ ကျနော်တို့ နိုင်ငံမှာရှိတဲ့ နိုင်ငံရေး အကျဉ်းသားဟောင်းတွေကို အသိအမှတ်ပြုဖို့ အတွက်ကတော့ ကျနော်တို့အားလုံး ဆက်ပြီး ကြိုးစားနေရမှာပါ။”
လက်ရှိမှာ အစိုးရက ၁၈၉၄ အကျဉ်းထောင်ဥပဒေ (အိန္ဒိယ ဥပဒေ)နဲ့ အကျဉ်းထောင်လက်စွဲကို ဆက်သုံးနေတုန်းဖြစ်ပြီး အကျဉ်းထောင်တွင်း ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတွေ လုပ်ပေးဖို့လည်း တောင်းဆိုနေကြပါတယ်။
နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားများ ကူညီစောင့်ရှောက်ရေးအသင်း AAPP ရဲ့ အချက်အလက်တွေ အရဆိုရင် မြန်မာပြည်တွင်းမှာ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသား ၆၃၀ ရှိပြီး အယောက် ၅၀ အကျဉ်းကျ ခံနေရပါတယ်။ ထောင်တွင်း အမှုရင်ဆိုင် နေရတဲ့သူက ၁၇၉ ဦးရှိပြီး၊ ပြင်ပမှာ တရားရင်ဆိုင်နေရသူက ၄၀၁ ဦးရှိပါတယ်။ နောက်ပိုင်းနိုင်ငံရေး လှုပ်ရှားသူအများစုက ငြိမ်းစုစီဥပဒေ၊ ရာဇသတ်ကြီးဥပဒေနဲ့ ဆက်သွယ်ရေး ဥပဒေတွေနဲ့ တရားစွဲခံထားရတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။
......................
{Unicode}
မွနျမာ့သမိုငျးက အကွီးဆုံး ထောငျတှငျးသပိတျတိုကျပှဲလို့ ခေါျဆိုလို့ရနိုငျတဲ့ ၁၉၉၀ ခုနှဈက နိုငျငံရေး အကဉြျးသားဟောငျး တှရေဲ့ အငျးစိနျထောငျတှငျး သပိတျကွောင့ျ အာဏာရှငျတှရေဲ့ ကိုငျတှယျထိနျးခြုပျတဲ့ပုံစံ ပွောငျးလဲသှားခဲ့တယျလို့ အဲဒီ သပိတျတိုကျပှဲမှာ ကိုယျတိုငျ ပါဝငျခဲ့သူတှကေ ပွောပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ ဒီကိစ်စကို ဖွဈရပျမှနျ ရုပျရှငျရိုကျနိုငျဖို့ စီစဉျနကွေောငျး ဒီသပိတျတိုကျပှဲ ၂၉ နှဈပွည့ျမှာ နိုငျငံရေး အကဉြျးသားဟောငျး တှကေ ပွောလိုကျပါတယျ။ ဒီအကွောငျးကိုတော့ အခမျးအနားမှာ ကိုယျတိုငျသှားရောကျ သတငျးယူခဲ့တဲ့ ကိုဇောျထကျက ပွောပွပေးမှာပါ။
လှနျခဲ့တဲ့ ၂၉ နှဈ အငျးစိနျထောငျတှငျးမှာ နိုငျငံရေးအကဉြျးသားတှကေ အခကြျ ၅ခကြျကို တောငျးဆိုပွီး ထောငျတှငျးသပိတျ ဆငျနှဲခဲ့ပါတယျ။ အဲဒီထဲမှာ ၁၉၉၀ အနိုငျရပါတီ ခေါငျးဆောငျတှကေို နအေိမျအကယြျခြုပျကနေ လှှတျပေးဖို့၊ နိုငျငံရေးကွောင့ျ မှားယှငျး အကဉြျးခြ ခံရတဲ့သူတှေ ပွငျဆငျလြှောကျထားခှင့ျရဖို့၊ နိုငျငံရေးအကဉြျးသားတှကေို အခွား အကဉြျးသားတှနေဲ့ သီးခွားထားပေးဖို့၊ သတငျးစာနဲ့ စာစောငျ ဖတျခှင့ျရဖို့၊ ပုံစံထိုငျပွီး ထောငျအရာရှိတှကေို ဦးညှှတျရတာ ပယျဖကြျပေးဖို့ တောငျးဆိုခဲ့ကွတာပါ။
မွနျမာနိုငျငံ စဈအာဏာရှငျစနဈအောကျက လှတျမွောကျရေး ဒီမိုကရစေီ အရေးတောျပုံကာလအတှငျး ဒီအငျးစိနျအကဉြျးထောငျ တိုကျပှဲဟာ အထငျရှားဆုံး လှုပျရှားမှုအဖွဈ ထငျကနြျရဈခဲ့တယျလို့ အဲဒီဖွဈရပျမှာ ကိုယျတိုငျပါဝငျခဲ့တဲ့ ဇာဂနာ ခေါျ ဦးသူရက ပွောပါတယျ။
“ထောငျသမိုငျးမှာတော့ အကွမျးတမျးဆုံးကိစ်စတခုပေါ့ သတေဲ့သူတှလေညျး သေ ဒဏျရာရတဲ့ သူလညျးရပေါ့။ သရောပါ အမှတျတှနေဲ့ စသဖွင့ျပေါ့ အမြားကွီးပါ။ အသကျနဲ့ရငျးပွီး ရငျဆိုငျရတယျ ဆိုတော့ အဲဒီအဖွဈအပကြျကွီးက ကနြောျတို့ တိုငျးပွညျမှာ တောျတောျ ရုပျဆိုးတဲ့ အဖွဈအပကြျပါ။ အဲဒီအဖွဈအပကြျက ရုပျဆိုးပမေဲ့ ဟိုဘကျက စဈအစိုးရဘကျကလညျး သငျခနျးစာရသှားတယျ။ ဘာရသှားလဲဆိုတော့ ငါတို့ဒီလို ကိုငျတှယျလို့မရတော့ဘူး ဖွဈလာတယျ။ အဲလိုအပွောငျးအလဲ နှဈခုကွားထဲမှာ ဒါတှကေို ကနြောျတို့ ရုပျရှငျရိုကျတယျ ဆိုတာလညျး နာကညြျးခငြျလို့မဟုတျဘူး မှတျတမျးတငျခငြျလို့။”
အာဏာရှငျစနဈကို တှနျးလှနျတဲ့ လှုပျရှားမှုတိုငျးမှာ အမြိုးသမီးတှလေညျး တကျကွှစှာ ပါဝငျခဲ့ကွတာပါ။ အဲဒီ အငျးစိနျအကဉြျးထောငျ တိုကျပှဲအတှငျးမှာလညျး အမြိုးသမီးတှေ ဟာ အမြိုးသားတှနေဲ့တနျးတူ ညှဉျးပနျး၊ နှိပျစကျခံခဲ့ကွရတယျဆိုတာကို ဦးသူရက အခုလို ပွောပွပါတယျ။
“မိနျးကလေးတှပေါတယျ အဲဒီတုနျးကမိနျးကလေးတှကေ ၂၀၊ ၂၁ တှပေဲ ရှိတယျ။ ဒီမှာ တှေ့နရေတယျ။ သူတို့တှေ အကုနျလုံးသညျ အဲဒီတုနျးက အကွီးအကယြျ အရိုကျ အနှကျခံပွီး၊ တောျရုံတနျရုံ အရိုကျခံရတာကို ကနြောျမပွောဘူး အခကြျ သုံးလေးဆယျ ခြုပျရတယျ။ မွကွေီးမှာ ဒီလို ဒရှတျတိုကျ ဆှဲခေါျသှားပွီးတော့ TE ကားပေါျ အဲဒီလို ပဈတငျလိုကျတယျ။ အဲဒီကားကွီးတှနေဲ့ သာယာဝတီထောငျတို့၊ သရကျထောငျတို့ ကိုရှှေ့ခိုငျးတယျ။”
လကျရှိအရပျသားအစိုးရတကျလာတဲ့ အခြိနျအထိ နိုငျငံရေးအကဉြျးသားတှဆေိုတာ ရှိနဆေဲဖွဈပွီး ၂၀၁၉ သွဂုတျလ ၁လတညျးမှာတငျ နိုငျငံရေးလှုပျရှားသူ ၁၀၀ ကြောျ အမှုဖှင့ျ တရားစှဲခံထားရပါတယျ။ နိုငျငံရေးအကဉြျးသားတှရေဲ့ အခှင့ျအရေးနဲ့ ရပိုငျခှင့ျကို စဉျဆကျမပွတျ လုပျသှားဖို့လိုကွောငျး အငျးစိနျအကဉြျးထောငျ နိုငျငံရေး အကဉြျးသားဟောငျး ဖွဈတဲ့ ရနျကုနျတိုငျး လှှတျတောျကိုယျစားလှယျ ဦးလှဌေးက ဗှီအိုအကေို ပွောပါတယျ။
“ကနြောျတို့ ဒီသမိုငျးတလြှောကျမှာကတော့ နိုငျငံရေးအကဉြျးသားဆိုတာ ထဲထဲဝငျဝငျ လကျခံဖို့၊ နိုငျငံရေးအကဉြျးသားတှရေဲ့ အကဉြျးသား ဟောငျးတှရေဲ့ အခှင့ျအရေးတှေ ရရှိဖို့ အတှကျကတော့ ကနြောျတို့က တောကျလြှောကျ လုပျရမှာပဲ။ ဒါက ဘာလဲဆိုတော့ ကနြောျတို့ နိုငျငံက အစိုးရတငျ မဟုတျဘူး၊ နိုငျငံတကာကပါ ကနြောျတို့ နိုငျငံမှာရှိတဲ့ နိုငျငံရေး အကဉြျးသားဟောငျးတှကေို အသိအမှတျပွုဖို့ အတှကျကတော့ ကနြောျတို့အားလုံး ဆကျပွီး ကွိုးစားနရေမှာပါ။”
လကျရှိမှာ အစိုးရက ၁၈၉၄ အကဉြျးထောငျဥပဒေ (အိန်ဒိယ ဥပဒေ)နဲ့ အကဉြျးထောငျလကျစှဲကို ဆကျသုံးနတေုနျးဖွဈပွီး အကဉြျးထောငျတှငျး ပွုပွငျပွောငျးလဲမှုတှေ လုပျပေးဖို့လညျး တောငျးဆိုနကွေပါတယျ။
နိုငျငံရေးအကဉြျးသားမြား ကူညီစောင့ျရှောကျရေးအသငျး AAPP ရဲ့ အခကြျအလကျတှေ အရဆိုရငျ မွနျမာပွညျတှငျးမှာ နိုငျငံရေးအကဉြျးသား ၆၃၀ ရှိပွီး အယောကျ ၅၀ အကဉြျးကြ ခံနရေပါတယျ။ ထောငျတှငျး အမှုရငျဆိုငျ နရေတဲ့သူက ၁၇၉ ဦးရှိပွီး၊ ပွငျပမှာ တရားရငျဆိုငျနရေသူက ၄၀၁ ဦးရှိပါတယျ။ နောကျပိုငျးနိုငျငံရေး လှုပျရှားသူအမြားစုက ငွိမျးစုစီဥပဒေ၊ ရာဇသတျကွီးဥပဒနေဲ့ ဆကျသှယျရေး ဥပဒတှေနေဲ့ တရားစှဲခံထားရတာလညျး ဖွဈပါတယျ။
