(Zawgyi/Unicode)
မြန်မာနိုင်ငံမှာ ရွေးကောက်ပွဲ မတိုင်ခင် အင်တာနက် လူမှုကွန်ရက်တွေမှာ ပြဿနာပေါ်နိုင်မယ့် အမုန်းစကားတွေ လျှော့ချနိုင်အောင် ကြိုးပမ်းနေကြောင်း Facebook လူမှုကွန်ရက်က ကြေညာလိုက်ပေမဲ့ ဘယ်လောက်အထိ ထိရောက်မှု ရှိနိုင်မလဲ ဆိုတဲ့အပေါ်မှာ မေးခွန်းတွေ ထွက်ပေါ်နေတဲ့အကြောင်း ပြောပြပါမယ်။ ဗွီအိုအေမြန်မာပိုင်းသတင်းထောက် ကိုဇော်ထက်က ပြောပြပေးပါမယ်။
မကြာခင်ရွေးကောက်ပွဲတွေ ကျင်းပဖို့ ရှိနေတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ လူမှုကွန်ရက် သုံးသူတွေကြား ပြဿနာဖြစ်စေနိုင်တဲ့ အကြောင်းအရာတွေနဲ့ အကြမ်းဖက်မှုတွေကို လှုံ့ဆော်အားပေးတဲ့ အမုန်းစကားတွေ မပျံ့နှံ့အောင် နောက်ထပ် တင်းကြပ်တဲ့ အစီအမံတွေ ဖြည့်စွက်လိုက်ကြောင်း Facebook အင်တာနက် လူမှုကွန်ရက်က ကြေညာချက်ထုတ်ပြန် ပြောဆိုလိုက်တာပါ။ ပြဿနာဖြစ်စေမယ့် ရေးသားပြောဆိုမှုတွေကို နည်းပညာနဲ့ စိစစ်ဖော်ထုတ်ပြီး လိုအပ်ရင် ဖယ်ရှားသွားမှာ ဖြစ်ကြောင်းလည်း မနေ့တုန်းကထုတ်ပြန်တဲ့ ကြေညာချက်မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
Facebook က စိစစ်ဖော်ထုတ်တဲ့ လုပ်ငန်းတွေမှာ ပူးပေါင်းပါဝင်နေတဲ့ Fact Crescendo အဖွဲ့ရဲ့ မြန်မာပြည်ရုံးခွဲ ပြောခွင့်ရ ဦးဇော်ဝေကတော့ လူမှုကွန်ရက်ပေါ်က အချက်အလက်တွေကို အမှန်၊ အမှားပိုင်းခြားနိုင်အောင် ရည်ရွယ်ဆောင်ရွက်နေတာလို့ ပြောပါတယ်။
“ Facebook ကတော့ action ယူကောင်း ယူပါလိမ့်မယ်၊ သူက action ယူချင်တဲ့အတွက် ကျနော်တို့ကို လက်တွဲတာဖြစ်တယ်။ကျနော်တို့ အမေရိကမှာ အခြေစိုက်တဲ့ International Fact Checking Network ဆိုတာရှိပါတယ် NGO ပါပဲခင်ဗျ၊ ကျနော်တို့ ဒီ IFCN ရဲ့ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းနဲ့အညီ ဖော်ပြနေတာ ဖြစ်ပါတယ် ခင်ဗျ။ အဓိကတော့ ကျနော်တို့ ဘက်မလိုက်ဘူး၊ မျှမျှတတနဲ့လုပ်မယ်၊ အချက်အလက် မှားယွင်းရင် မှားယွင်းကြောင်း ကြေညာမယ်ပေါ့နော်၊ အဲဒီလုပ်ထုံးလုပ်နည်းအတိုင်း လုပ်ပါတယ်။ အခြားနည်းလမ်းကတော့ ကျနော်တို့ ဒီ journalism ရဲ့ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်တဲ့ လိုအပ်တဲ့သူတွေကို ကျနော်တို့ ဆက်သွယ် confirm လုပ်ခြင်းအားဖြင့် ဒီဟာတွေ မှားယွင်းကြောင်း ကျနော်တို့ သက်သေပြတာ ဖြစ်ပါတယ်။”
Facebook ရဲ့ လူမှုရေးစံသတ်မှတ်ချက်အရ အမုန်းစကားလို့ သတ်မှတ်နိုင်တဲ့ ဖော်ပြချက်တွေကို ဖယ်ရှားနေပြီး၊ ဒီလိုစိစစ်ဖော်ထုတ်တဲ့ နည်းပညာကိုလည်း ပိုမိုထိရောက်အောင် စီစဉ်ထားကြောင်းလည်း ထုတ်ပြန်ချက်မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဒါပေမဲ့လည်း Facebook ကုမ္ပဏီရဲ့ ဆောင်ရွက်ချက်တွေမှာ လွဲမှားတာတွေ ကြုံရလေ့ ရှိတယ်လို့ သတင်းစာဆရာ ကိုသီဟသွေးက ပြောပါတယ်။
“ Facebook ကကိုင်တွယ်နေတဲ့ အနေအထားကတော့လေ ကျနော့်အမြင်ပြောရရင် ခုတ်ရာတခြား၊ ရှရာတခြားဖြစ်တဲ့ကိစ္စ မျိုးတွေလည်း ရှိတာပေါ့နော်။ ဆိုတော့ ကျနော် ကိုယ်နှိုက်ကပဲ report တခုလုပ်ဖူးတယ် သူ့ရဲ့တုံ့ပြန်မှုက တမျိုးဖြစ်တာပေါ့နော်၊ မမှန်ဘူးလို့ ကျနော့်စိတ်ထဲ ထင်တာပေါ့နော်၊ မမှန်ဘူးဆိုတာ သူ့ဘက်က ထည့်သွင်းစဉ်းစားရမယ့် အချက်တွေမှာ လိုအပ်ချက်တွေရှိတယ်၊ အထူးသဖြင့် ကျနော်တို့ ပြည်တွင်းမှာ ဖြစ်နေတဲ့ အနေအထားတွေကို ဘက်ပေါင်းစုံကနေ မရှုမြင်နိုင်ဘူးပေါ့နော်၊ issue တိုင်းတော့ မပြောဘူး၊ တချို့ issue တွေလည်း မှန်ပါတယ်၊ တချို့ issue တွေမှာလည်း သူ့ဘက်က လိုအပ်တယ်ပေါ့နော်။”
အရင်ကလည်း လူမှုကွန်ရက်ပေါ်မှာ အမုန်းစကားတွေကို Facebook ကုမ္ပဏီက တုံ့ပြန်ဆောင်ရွက်မှုတွေ နှေးကွေးလေ့ရှိတာ တွေ့ရတယ်လို့လည်း ဦးသီဟသွေးက ပြောပါတယ်။ အမုန်းစကားတွေ ပျံ့နှံ့မှုကို တိုက်ဖျက်ရေး လှုပ်ရှားနေတဲ့ Synergy လူမှုသဟဇာတ ဖော်ဆောင်ရေးအဖွဲ့ အမှုဆောင်ညွှန်ကြားရေးမှူး ဦးသက်ဆွေဝင်းကလည်း Facebook ရဲ့ ဆောင်ရွက်ချက်တွေမှာ လွဲချော်တာတွေ တွေ့တယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ဘာသာရေး လူမျိုးရေး အခြေခံပြီး ပြဿနာဖြစ်စေနိုင်တဲ့ ရေးသားပြောဆိုချက်မျိုးတွေနဲ့ ပတ်သက်လို့ Facebook ကို အကြောင်းကြားတာမျိုးကိုတောင်မှ အရေးယူတာမတွေ့ခဲ့ရဘူးလို့လည်း ပြောပါတယ်။
“ ဒီ account ကို သူတို့ကြည့်ပြီးသွားပြီပေါ့ community standard နဲ့ ဘာမှ ပြဿနာ မရှိနေဘူးပေါ့၊ ကျနော်က ဆက်ပြီး complaint တက်တယ် ဘာသာရေးစော်တာမျိုး မဖြစ်နိုင်ဘူးလားပေါ့။ ( Facebook ကအကြောင်းပြန်တာက) သူတို့ရဲ့ လွတ်လပ်စွာ ယုံကြည်ကိုးကွယ်ခွင့် စံနှုန်းအရ ဘယ်ဘာသာ ကိုးကွယ်ရာဘုရားတွေက icon တွေသာဖြစ်တယ်ပေါ့ အဲဒီဘုရားတွေကို လူတွေအနေနဲ့ မယုံကြည်ပိုင်ခွင့်၊ criticize ( ဝေဖန်) လုပ်ပိုင်ခွင့် ရှိတယ်ပေါ့နော်။ ဒါလူတွေရဲ့ freedom of expression ထဲမှာ အကြုံးဝင်တဲ့အတွက်ကြောင့်မို့ မဖြုတ်ပေးနိုင်ဘူးဆိုတာ အကြောင်းပြန်တယ်။ Fake news တွေလုပ်နေတဲ့ အုပ်စုတွေဘက်မှာလည်း facebook community standard တွေ လေ့လာထားပုံ ရတယ်။ အဲဒီလိုဟာမျိုးတွေကို သူတို့က စနစ်တကျ လုပ်နေတာမျိုးတွေ တွေ့ရတယ်။”
မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဘာသာရေး၊ လူမျိုးရေး အခြေခံတဲ့ ပဋိပက္ခတွေ ကြုံခဲ့ရတဲ့ အတိတ်က ဖြစ်စဉ်တွေမှာ Facebook လူမှုကွန်ရက်က ပျံ့နှံ့တဲ့ အမုန်းစကားတွေရဲ့ တာဝန်မကင်းကြောင်း ကုလသမဂ္ဂ စုံစမ်းစစ်ဆေးရေးအဖွဲ့ကလည်း ဖော်ပြခဲ့ဖူးပါတယ်။ Facebook ကုမ္ပဏီကတော့ အွန်လိုင်းကနေ အမုန်းစကားတွေနဲ့ သွေးထိုးလှုံ့ဆော်တဲ့ လုပ်ရပ်တွေကို ဟန့်တားဖို့ ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်နေကြောင်း ပြောဆိုထားပြီး မြန်မာစစ်တပ်နဲ့ AA ရခိုင်လက်နက်ကိုင် အဖွဲ့တို့ အပါအဝင် အဖွဲ့အစည်းတချို့နဲ့ လူပုဂ္ဂိုလ်တွေရဲ့ စာမျက်နှာတွေ အကောင့်တွေကိုလည်း ဖယ်ရှားခဲ့ဖူးပါတယ်။ လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေးကွဲပြားမှုတွေကို အခြေခံတဲ့ အမုန်းစကားတွေကို ဖော်ပြနေတယ်လို့ဆိုတဲ့ ဖော်ပြချက်ပေါင်း ၂၈၀,၀၀၀ ကိုလည်း ၂၀၂၀ ပြည့် မေလ၊ ဇွန်လနဲ့ သြဂုတ်လတွေအတွင်းမှာ ဖယ်ရှားခဲ့ကြောင်းလည်း သြဂုတ်လနှောင်းပိုင်းက သတင်းထုတ်ပြန်ထားပါတယ်။
...................
(Unicode)
မွနျမာနိုငျငံမှာ ရှေးကောကျပှဲ မတိုငျခငျ အငျတာနကျ လူမှုကှနျရကျတှမှော ပွူနာပေါျနိုငျမယ့ျ အမုနျးစကားတှေ လြှော့ခနြိုငျအောငျ ကွိုးပမျးနကွေောငျး Facebook လူမှုကှနျရကျက ကွညောလိုကျပမေဲ့ ဘယျလောကျအထိ ထိရောကျမှု ရှိနိုငျမလဲ ဆိုတဲ့အပေါျမှာ မေးခှနျးတှေ ထှကျပေါျနတေဲ့အကွောငျး ပွောပွပါမယျ။ ဗှီအိုအမွေနျမာပိုငျးသတငျးထောကျ ကိုဇောျထကျက ပွောပွပေးပါမယျ။
မကွာခငျရှေးကောကျပှဲတှေ ကငြျးပဖို့ ရှိနတေဲ့ မွနျမာနိုငျငံမှာ လူမှုကှနျရကျ သုံးသူတှကွေား ပွူနာဖွဈစနေိုငျတဲ့ အကွောငျးအရာတှနေဲ့ အကွမျးဖကျမှုတှကေို လှုံ့ဆောျအားပေးတဲ့ အမုနျးစကားတှေ မပြံ့နှံ့အောငျ နောကျထပျ တငျးကွပျတဲ့ အစီအမံတှေ ဖွည့ျစှကျလိုကျကွောငျး Facebook အငျတာနကျ လူမှုကှနျရကျက ကွညောခကြျထုတျပွနျ ပွောဆိုလိုကျတာပါ။ ပွူနာဖွဈစမေယ့ျ ရေးသားပွောဆိုမှုတှကေို နညျးပညာနဲ့ စိစဈဖောျထုတျပွီး လိုအပျရငျ ဖယျရှားသှားမှာ ဖွဈကွောငျးလညျး မနေ့တုနျးကထုတျပွနျတဲ့ ကွညောခကြျမှာ ဖောျပွထားပါတယျ။
Facebook က စိစဈဖောျထုတျတဲ့ လုပျငနျးတှမှော ပူးပေါငျးပါဝငျနတေဲ့ Fact Crescendo အဖှဲ့ရဲ့ မွနျမာပွညျရုံးခှဲ ပွောခှင့ျရ ဦးဇောျဝကေတော့ လူမှုကှနျရကျပေါျက အခကြျအလကျတှကေို အမှနျ၊ အမှားပိုငျးခွားနိုငျအောငျ ရညျရှယျဆောငျရှကျနတောလို့ ပွောပါတယျ။
“ Facebook ကတော့ action ယူကောငျး ယူပါလိမ့ျမယျ၊ သူက action ယူခငြျတဲ့အတှကျ ကနြောျတို့ကို လကျတှဲတာဖွဈတယျ။ကနြောျတို့ အမရေိကမှာ အခွစေိုကျတဲ့ International Fact Checking Network ဆိုတာရှိပါတယျ NGO ပါပဲခငျဗြ၊ ကနြောျတို့ ဒီ IFCN ရဲ့ လုပျထုံးလုပျနညျးနဲ့အညီ ဖောျပွနတော ဖွဈပါတယျ ခငျဗြ။ အဓိကတော့ ကနြောျတို့ ဘကျမလိုကျဘူး၊ မြှမြှတတနဲ့လုပျမယျ၊ အခကြျအလကျ မှားယှငျးရငျ မှားယှငျးကွောငျး ကွညောမယျပေါ့နောျ၊ အဲဒီလုပျထုံးလုပျနညျးအတိုငျး လုပျပါတယျ။ အခွားနညျးလမျးကတော့ ကနြောျတို့ ဒီ journalism ရဲ့ အစိတျအပိုငျးဖွဈတဲ့ လိုအပျတဲ့သူတှကေို ကနြောျတို့ ဆကျသှယျ confirm လုပျခွငျးအားဖွင့ျ ဒီဟာတှေ မှားယှငျးကွောငျး ကနြောျတို့ သကျသပွေတာ ဖွဈပါတယျ။”
Facebook ရဲ့ လူမှုရေးစံသတျမှတျခကြျအရ အမုနျးစကားလို့ သတျမှတျနိုငျတဲ့ ဖောျပွခကြျတှကေို ဖယျရှားနပွေီး၊ ဒီလိုစိစဈဖောျထုတျတဲ့ နညျးပညာကိုလညျး ပိုမိုထိရောကျအောငျ စီစဉျထားကွောငျးလညျး ထုတျပွနျခကြျမှာ ဖောျပွထားပါတယျ။ ဒါပမေဲ့လညျး Facebook ကုမ်ပဏီရဲ့ ဆောငျရှကျခကြျတှမှော လှဲမှားတာတှေ ကွုံရလေ့ ရှိတယျလို့ သတငျးစာဆရာ ကိုသီဟသှေးက ပွောပါတယျ။
“ Facebook ကကိုငျတှယျနတေဲ့ အနအေထားကတော့လေ ကနြော့ျအမွငျပွောရရငျ ခုတျရာတခွား၊ ရှရာတခွားဖွဈတဲ့ကိစ်စ မြိုးတှလေညျး ရှိတာပေါ့နောျ။ ဆိုတော့ ကနြောျ ကိုယျနှိုကျကပဲ report တခုလုပျဖူးတယျ သူ့ရဲ့တုံ့ပွနျမှုက တမြိုးဖွဈတာပေါ့နောျ၊ မမှနျဘူးလို့ ကနြော့ျစိတျထဲ ထငျတာပေါ့နောျ၊ မမှနျဘူးဆိုတာ သူ့ဘကျက ထည့ျသှငျးစဉျးစားရမယ့ျ အခကြျတှမှော လိုအပျခကြျတှရှေိတယျ၊ အထူးသဖွင့ျ ကနြောျတို့ ပွညျတှငျးမှာ ဖွဈနတေဲ့ အနအေထားတှကေို ဘကျပေါငျးစုံကနေ မရှုမွငျနိုငျဘူးပေါ့နောျ၊ issue တိုငျးတော့ မပွောဘူး၊ တခြို့ issue တှလေညျး မှနျပါတယျ၊ တခြို့ issue တှမှောလညျး သူ့ဘကျက လိုအပျတယျပေါ့နောျ။”
အရငျကလညျး လူမှုကှနျရကျပေါျမှာ အမုနျးစကားတှကေို Facebook ကုမ်ပဏီက တုံ့ပွနျဆောငျရှကျမှုတှေ နှေးကှေးလေ့ရှိတာ တှေ့ရတယျလို့လညျး ဦးသီဟသှေးက ပွောပါတယျ။ အမုနျးစကားတှေ ပြံ့နှံ့မှုကို တိုကျဖကြျရေး လှုပျရှားနတေဲ့ Synergy လူမှုသဟဇာတ ဖောျဆောငျရေးအဖှဲ့ အမှုဆောငျညှှနျကွားရေးမှူး ဦးသကျဆှဝေငျးကလညျး Facebook ရဲ့ ဆောငျရှကျခကြျတှမှော လှဲခြောျတာတှေ တှေ့တယျလို့ ပွောပါတယျ။ ဘာသာရေး လူမြိုးရေး အခွခေံပွီး ပွူနာဖွဈစနေိုငျတဲ့ ရေးသားပွောဆိုခကြျမြိုးတှနေဲ့ ပတျသကျလို့ Facebook ကို အကွောငျးကွားတာမြိုးကိုတောငျမှ အရေးယူတာမတှေ့ခဲ့ရဘူးလို့လညျး ပွောပါတယျ။
“ ဒီ account ကို သူတို့ကွည့ျပွီးသှားပွီပေါ့ community standard နဲ့ ဘာမှ ပွူနာ မရှိနဘေူးပေါ့၊ ကနြောျက ဆကျပွီး complaint တကျတယျ ဘာသာရေးစောျတာမြိုး မဖွဈနိုငျဘူးလားပေါ့။ ( Facebook ကအကွောငျးပွနျတာက) သူတို့ရဲ့ လှတျလပျစှာ ယုံကွညျကိုးကှယျခှင့ျ စံနှုနျးအရ ဘယျဘာသာ ကိုးကှယျရာဘုရားတှကေ icon တှသောဖွဈတယျပေါ့ အဲဒီဘုရားတှကေို လူတှအေနနေဲ့ မယုံကွညျပိုငျခှင့ျ၊ criticize ( ဝဖေနျ) လုပျပိုငျခှင့ျ ရှိတယျပေါ့နောျ။ ဒါလူတှရေဲ့ freedom of expression ထဲမှာ အကွုံးဝငျတဲ့အတှကျကွောင့ျမို့ မဖွုတျပေးနိုငျဘူးဆိုတာ အကွောငျးပွနျတယျ။ Fake news တှလေုပျနတေဲ့ အုပျစုတှဘေကျမှာလညျး facebook community standard တှေ လေ့လာထားပုံ ရတယျ။ အဲဒီလိုဟာမြိုးတှကေို သူတို့က စနဈတကြ လုပျနတောမြိုးတှေ တှေ့ရတယျ။”
မွနျမာနိုငျငံမှာ ဘာသာရေး၊ လူမြိုးရေး အခွခေံတဲ့ ပဋိပက်ခတှေ ကွုံခဲ့ရတဲ့ အတိတျက ဖွဈစဉျတှမှော Facebook လူမှုကှနျရကျက ပြံ့နှံ့တဲ့ အမုနျးစကားတှရေဲ့ တာဝနျမကငျးကွောငျး ကုလသမဂ်ဂ စုံစမျးစဈဆေးရေးအဖှဲ့ကလညျး ဖောျပွခဲ့ဖူးပါတယျ။ Facebook ကုမ်ပဏီကတော့ အှနျလိုငျးကနေ အမုနျးစကားတှနေဲ့ သှေးထိုးလှုံ့ဆောျတဲ့ လုပျရပျတှကေို ဟန့ျတားဖို့ ကွိုးပမျးဆောငျရှကျနကွေောငျး ပွောဆိုထားပွီး မွနျမာစဈတပျနဲ့ AA ရခိုငျလကျနကျကိုငျ အဖှဲ့တို့ အပါအဝငျ အဖှဲ့အစညျးတခြို့နဲ့ လူပုဂ်ဂိုလျတှရေဲ့ စာမကြျနှာတှေ အကောင့ျတှကေိုလညျး ဖယျရှားခဲ့ဖူးပါတယျ။ လူမြိုးရေး၊ ဘာသာရေးကှဲပွားမှုတှကေို အခွခေံတဲ့ အမုနျးစကားတှကေို ဖောျပွနတေယျလို့ဆိုတဲ့ ဖောျပွခကြျပေါငျး ၂၈၀,၀၀၀ ကိုလညျး ၂၀၂၀ ပွည့ျ မလေ၊ ဇှနျလနဲ့ သွဂုတျလတှအေတှငျးမှာ ဖယျရှားခဲ့ကွောငျးလညျး သွဂုတျလနှောငျးပိုငျးက သတငျးထုတျပွနျထားပါတယျ။
