(Zawgyi/Unicode)
ကမ္ဘာတဝှမ်း ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ကူးစက်မှုပေါင်း ၃ သန်းကျော် ရှိလာနေတာမှာ ဒီအထဲက ၁၀ % လောက်ဟာ ဒီရောဂါတိုက်ဖျက်ရေးနဲ့ ကာကွယ်ကုသရေး လုပ်ငန်းတွေမှာ ရှေ့တန်းကနေပါဝင်နေကြတဲ့ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေ ဖြစ်ပြီး၊ ဒီအထဲမှာ အမျိုးသမီးတွေ အများအပြား ပါပါတယ်။ ကာကွယ်ဆေးရော ကုထုံးပါမရှိသေးတဲ့ ဒီရောဂါဆိုးကြီး ကိုယ့်ဆီအချိန်မရွေး ကူးစက်လာနိုင်တဲ့ အန္တရာယ်ကြားကပဲ လူနာတွေနဲ့ နေ့စဉ်ထိတွေ့ပြီး လူ့အသက်တွေကို ကယ်တင်နိုင်ဖို့ အမျိုးသမီး ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေ ရှေ့တန်းနေရာကနေ ပါဝင်တာဝန်ထမ်းနေကြတာပါ။ ဒီလို ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်း အမျိုးသမီးတွေ ပြောပြတဲ့ သူတို့ရဲ့ အတွေ့အကြုံတေ၊ အခက်အခဲတွေ၊ ဘယ်လိုခံယူချက်တွေနဲ့ ဒီရောဂါဆိုးကြီးကို ကာကွယ် တိုက်ဖျက်ဖို့ ကြိုးစားနေကြသလဲ ဆိုတာတွေကို ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍမှာ မခင်ဖြူထွေးက စုစည်း တင်ပြထားပါတယ်။
ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအသီးသီးမှာရှိတဲ့ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ၇၀ % လောက်ဟာ အမျိုးသမီးတွေ ဖြစ်တယ်လို့ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ WHO ရဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ် ကျန်းမာရေး လုပ်ငန်းခွင်ဆိုင်ရာ အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်မှုတွေ စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ တရုတ်နိုင်ငံမှာဆိုရင်တော့ ကျန်းမာရေးဝန်းထမ်းတွရဲ့ ၉ ၀ % က အမျိုးသမီးတွေဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအချက်တွေကိုကြည့်ရင် လက်ရှိ ကမ္ဘာတဝှမ်း ရင်ဆိုင်နေရတဲ့ COVID-19 ရောဂါဆိုးကြီးကို တိုက်ဖျက်ရာမှာ အမျိုးသမီးကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေ အများအပြား ရှေ့တန်းကနေ ပါဝင်နေတယ်ဆိုတာ ထင်ရှားပါတယ်။
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ကူးစက်ခံထားရတဲ့ လူနာတွေကို စောင့်ရှောက် ကုသ ပေးရတာဟာ တခြား ရောဂါဝေဒနာသည်တွေကို ကုသပေးရတာနဲ့ မတူပါဘူး။ ကူးစက်ဖို့ လွယ်ကူလွန်းတာမို့ လူနာတွေထံကနေ အချိန်မရွေး ကူးစက်ခံရနိုင်တဲ့ အန္တရာယ်ရှိသလို၊ ကိုယ်ကနေတဆင့် မိသားစုတွေကိုလည်း ရောဂါပိုးပြန့်သွားနိုင်တာပါ။ ဒါကြောင့် ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေ အနေနဲ့ ခုလိုအချိန်မှာ စိတ်ရောကိုယ်ပါ ပင်ပင်ပန်းပန်း အလုပ် လုပ်ကြရသလို၊ မိသားစုတွေနဲ့ သီးခြား ခွဲနေ နေကြရတဲ့ ဆေးဝန်ထမ်းတွေလည်း ရှိပါတယ်။ ဒီအထဲမှာ မေရီလန်းပြည်နယ် Frederick Memorial ဆေးရုံမှာ လူနာတွေကို ကုသပေးနေတဲ့ Infectious Disease Care Center က ကူးစက်ရောဂါဆိုင်ရာ အထူးကုဆရာဝန် ဒေါက်တာ ခိုင်ဇင်ဆန်းလည်း ပါ ပါတယ်။
'' ဘယ်လူနာက positive ဖြစ်မယ်။ ဘယ်လူနာက negative ဖြစ်မယ် မသိနိုင်တဲ့အခါကျတော့ အဓိက ကတော့ ကိုယ်က လူနာတွေကို ဂရုစိုက်ရတာက ဒါ လုပ်နေကျအလုပ်မိုလို့၊ ကိုယ်က လုပ်ချင်ပေမဲ့လည်း ကိုယ်ကနေတဆင့် အိမ်ကိုပြန်သယ်ပြီးတော့ ကိုယ့်ရဲ့မိသားစုကို ကူးသွားမှာကို စစချင်းမှာတော့ စိတ်အရမ်းပူခဲ့ရပါတယ်။ အဲ့ဒီလိုဖြစ်လာတဲ့အခါမှာ အိမ်မှာပဲ ဆက်နေမလား။ အိမ်မှာကျတော့လည်း အဖေ အမေ လည်း ရှိတယ်။ အဖေကလည်း အဆုတ်မကောင်းဘူးပေါ့နော်။ ကလေးတွေကလည်း ငယ်သေးတယ်။ အငယ်လေးဆိုရင် ၁ နှစ်ပေါ့။ အကြီးလေးဆိုရင် ၂ နှစ်ခွဲပဲ ရှိသေးတယ်။ ဆိုတော့ အဘက်ဘက်က စဉ်းစားပြီးတော့ ဒီအချိန်မှာတော့ နည်းနည်း ခနခွဲနေလိုက်ရင် ကောင်းမယ်လို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တာပေါ့နော်။ ''
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်ခံထားရတဲ့ လူနာအများအပြားကို ကုသမှုပေးနေတဲ့ ဗြိတိန်နိုင်ငံတောင်ပိုင်း Bournemouth မြို့ ၊ Royal Bournemouth ဆေးရုံက သူနာပြုဝန်ထမ်း Ami Curtis ဆိုရင်လည်း ကိုယ်တိုင်က အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါ ရှိတဲ့သူပါ။ ဒါပေမဲ့လည်း ခုလိုအချိန်မျိုးမှာ ကိုယ့်ကိုယ်ကို ပိုဂရုစိုက်ပြီး လူနာတွေအတွက် အကောင်းဆုံး တာဝန်ကျေချင်တယ်လို့ သူက ပြောပါတယ်။
"ကျမမှာ ပန်းနာရင်ကျပ် ရောဂါ ရှိတော့ ဒီအချိန်မှာ ကြောက်ရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ လူနာတွေကို ပြုစုစောင့်ရှောက်ဖို့ ကျမတို့မှာ တာဝန်ရှိပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကိုယ့်ကျန်းမာရေးအတွက်လည်း ဂရုစိုက်ရင်း လူနာတွေကို ပြုစု စောင့်ရှောက်နိုင်အောင် လုပ်ရပါတယ်။ ခုချိန်မှာ မကြောက်ပါဘူးလို့တော့ ကျမ လိမ်ညာ ပြောပါဘူး။ ကျမ ကြောက်ပါတယ်။''
Ami Curtis လိုပဲ လူနာတွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကို အဓိကဦးစားပေး တာဝန်ထမ်းနေကြတဲ့ အမျိုးသမီးဆေးဝန်ထမ်းတွေ အများအပြား ရှိပါတယ်။ ကျန်းမာရေး ဆေးဝန်ထမ်းတွေ အနေနဲ့ကတော့ ခုလိုအချိန်မျိုးမှာ ကိုယ့်ကိုကူးစက်နိုင်တဲ့အန္တရာယ်ကို သိပေမဲ့လို့ လူနာတွေ သက်သာပျောက်ကင်းရေးကိုသာ အဓိက အာရုံထား လုပ်ကြသူတွေဖြစ်တယ်လို့ မေရီလန်းပြည်နယ် Montgomery Hospice ပြုစုစောင့်ရှောက်ရေးဂေဟာမှာ အလုပ်လုပ်နေတဲ့ အကြီးတန်း သူနာပြု မဝါဝါမော်က ပြောပါတယ်။
“ သူနာပြုဆိုတဲ့အခါကျတော့ နာကျင်နေတဲ့လူနာတွေကို ပြုစုစောင့်ရှောက်ဖို့ ဆိုတဲ့ ခံယူချက်ကို အဓိက ထားလိုက်တဲ့အခါကျတော့ - ကိုယ့်ကို ကူးနိုင်မှာလည်း သိတယ်။ ကိုယ့်ကို အချိန်မရွေး ဖြစ်လာနိုင်တယ်။ ဒီရောဂါ ပိုးတွေက လေထဲမှာ ရှိနေတယ်။ ကူးစက်နိုင်တယ် ဆိုတဲ့ဟာတွေကို အဓိက မထားတော့ဘဲနဲ့ နာကျင်နေတဲ့လူနာတွေကို ပြုစုစောင့်ရှောက်ဖို့ ဆိုတဲ့ဟာကိုသာလျင် အဓိက ထားပြီးတော့ လုပ်ဖြစ်တာပေါ့နော်။ ”
ကူးစက်သူ လူနာတွေများလွန်းလှတဲ့ အခုချိန်မှာ ဆေးဝန်ထမ်းတွေအတွက် ကုသရာမှာသုံးတဲ့ ဆေးဝါးထောက်ကူပစ္စည်း ကိရိယာတွေ အလုံအလောက် မရှိတာ၊ လူနာတွေ များလွန်းလာတဲ့အခါ ဝန်ထမ်းအင်နား မနိုင်မနင်းဖြစ်လာရတာတွေအပြင် ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေအတွက် ရောဂါကူးစက်မှုကနေ ကာကွယ်ပေးနိုင်တဲ့ PPE ဝတ်စုံ မလုံလောက်မှုတွေ ကြားမှာ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေ ပင်ပင်ပန်းပန်း တာဝန်ထမ်းနေကြတာပါ။ ဒါကြောင့် ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေဟာ ဒီရောဂါကူးစက်ခံရဖို့ အလွယ်ကူဆုံးလူတွေ ဖြစ်တယ် ဆိုတာကို ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ WHO ရဲ့ ဥရောပဒေသဆိုင်ရာ ညွှန်ကြားရေးမှူး ဒေါက်တာ Hans Kluge က မကြာခင်က WHO ရဲ့ သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲတခုမှာ ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
''လက်ရှိ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်ခံရသူ ၁၀ ယောက်မှာ ၁ ယောက်က ကျန်းမာရေး ဝန်ထမ်းတွေ ဖြစ်တယ်ဆိုတာ အစီရင်ခံစာတွေကနေ ကျနော်တို့ သိရပါတယ်။ ခုချိန်မှာ သီးခြားခွဲပြီး ရောဂါအခြေအနေ စောင့်ကြည့်နေရတဲ့ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေလည်း အတော်များများ ရှိနေတာကြောင့် ရောဂါ ကာကွယ်ကုသရေးလုပ်ငန်းတွေမှာ ဝန်ထမ်းအင်အား ထိခိုက်မှုတွေ ဖြစ်လာရပါတယ်။ ဒီအခြေအနေက ကျေနော်တို့ အားလုံးအတွက် စိုးရိမ်စရာပါ။''
ဒါကြောင့် ခုလိုအချိန်မှာ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေကို ကာကွယ်ပေးဖို့ အရေးကြီးတယ် ဆိုတာကိုလည်း ဒေါက်တာ Hans Kluge က အလေးအနက်ထား ပြောခဲ့ပါတယ်။ ေ သမိန့်ကျထားပြီးသား လူတွေလိုဖြစ်နေတဲ့ နောက်ဆုံးအဆင့် သက်ကြီးလူနာတွေကို ပြုစုစောင့်ရှောက်ပေး နေတဲ့ မဝါဝါမော်ကတော့ တကယ်လို့ အလုပ် လုပ်ရင်း သူ့ကို ဒီရောဂါကူးစက်လာခဲ့ရင်တောင် ဒီရောဂါကို ကြံ့ကြံ့ခံနိုင်ဖို့ ပြင်ဆင်ထားသလို၊ ရောဂါ ကူးစက်ပြီး ပျောက်ကင်းသွားသူ တယောက်ရဲ့ သွေးရည်ကြည်နဲ့ တခြားလူနာတွေကို ကုသပေးနေတဲ့ အခုနောက်ဆုံးကုထုံးနဲ့ ကုသမှုမှာ သူလည်း ပါဝင် ကူညီနိုင်တဲ့သူ ဖြစ်ချင်ပါတယ်လို့ ပြောပါတယ်။
“ အကယ်၍ ကိုယ်က ဖြစ်မယ်ဆိုရင်တောင်မှ ဖြစ်လိုက်မယ်။ ဒါပေမဲ့ ပြန်ကောင်းဖို့ ဆုတောင်းတာပေါ့နော်။ ဖြစ်မယ်ဆိုရင်တောင်ဖြစ်။ ဒါပေမဲ့ အဲ့ဒီဖြစ်တာကို ပြန်ပြီးတော့ ကောင်းလာချင်တယ်။ ပြန်ကောင်းလာပြီ ဆိုလို့ရှိရင် အခုနောက်ပိုင်းမှာ Treatment တခု (ကုသနည်းတခု) ရှိတာက Antibody ပေါ့နော်။ ဒီဗိုင်းရပ်စ်က ခန္ဓာကိုယ်ထဲရောက်တယ်ဆိုလို့ရှိရင် သူက Foreign Object အနေနဲ့၊ Antigens အနေနဲ့ ရှိတယ် ဆိုလို့ရှိရင် ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ ကိုယ်ခံစစ်သားတွေ Antibody တွေက ထွက်လာပြီးတော့ သူတို့ကို တိုက်ပေးတယ်။ အဲ့ဒီလိုတိုက်ပေးတဲ့အခါကျတော့ ဒီရောဂါဖြစ်ထား ပြီးပြီဆိုလို့ရှိရင် ဒီရောဂါဖြစ်ပြီးတဲ့သူတွေမှာ ဒီ Antibody ဆိုတဲ့ဟာ ရှိထားပြီးပြီ။ အဲ့ဒါရှိထားပြီးပြီ ဆိုရင် သွေးထဲမှာ အဲ့ဒီ Antibody တွေ ရှိတဲ့အတွက် အခုနောက်ပိုင်းမှာ Convalescent Plasma ဆိုတာက နာလန်ထတွေရဲ့ သွေးရည်ကြည်နဲ့ ကုတာပေါ့နော်။ အဲ့ဒါကို ကိုယ်က ပြန်ပြီးတော့ လှူဒါန်းလို့ ရတယ်။ အဲ့ဒီလိုလှူဒါန်းပြီးတော့ အခု ရောဂါဖြစ်နေတဲ့လူတွေကို ကုသမှုအပိုင်းမှာ လုပ်ပေးရင်းနဲ့ ကိုယ်ကနေပြီးတော့တဆင့် ပြန်ပြီးတော့ ကူညီနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။ ”
ဒီလို ခံယူချက်တွေနဲ့ လူနာတွေကို ပြုစုစောင့်ရှောက်ပေးနေတဲ့ ဆေးဝန်ထမ်းတွေကြောင့်ပဲ ရောဂါကူးစက်ခံရပြီး ပြန်လည် ကောင်းမွန်လာသူတွေ အများအပြား ရှိပါတယ်။ ဒီ ရောဂါ ကူးစက်ခံရသူ အတော်များများဟာ ဆိုးရွားတဲ့ ရောဂါလက္ခဏာဆိုးတွေကို ခံစားရတဲ့တပြိုင်တည်းမှာ မိသားစု ဆွေမျိုး မိတ်ဆွေေတွေလည်း အနားမှာရှိခွင့် မရကြပါဘူး။ ဒီလိုအချိန်မှာ သူနာပြု၊ ဆရာဝန် ဆေးဝန်ထမ်းတွေအားလုံးရဲ့ အားပေးကူညီမှုတွေက လူနာတွေအတွက် စိတ်ရောကိုယ်ပါ သက်သာရ ရစေဖို့ အဓိက ကျလှပါတယ်။ ခုလိုအချိန်မျိုးမှာ အမျိုးသမီးတွေ အများစုပါဝင်တဲ့ ကျန်းမာရေး ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ အခန်းကဏ္ဍက သိပ်ကို အရေးပါလှတယ်လို့ မဝါဝါမော်က ပြောပါတယ်။
“ တကမ္ဘာလုံးက လူသားအားလုံး ဒုက္ခရောက်နေတဲ့အချိန်မှာ အမျိုးသမီးတွေကလည်း နောက်တန်းကနေ မရှိပါဘူး။ အမျိုးသမီးတွေဟာ ရှေ့တန်းကနေပြီးတော့ ရဲရဲဝံ့ဝံ့နဲ့ ကိုယ်တွေကိုပင် ဖြစ်လင့်ကစား၊ ဖြစ်ရင်လည်း ဖြစ်ပါစေ ဆိုတဲ့ ခံယူချက်တွေနဲ့ ထားပြီးတော့ ရှေ့တန်းကနေ တိုက်နေပါတယ်။ ”
ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေး ဝန်ထမ်းဦးရေရဲ့ အများစုဟာ အမျိုးသမီးတွေ ဖြစ်တယ်ဆိုပေမဲ့လို့၊ ဒီအမျိုးသမီး အများစုဟာ အမျိုးသားတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ရင်တော့ ဦးဆောင်မှုကဏ္ဍမှာ ပါဝင်မှုနည်းနေဆဲဖြစ်ပြီး အများစုက ဝင်ငွေရရှိမှု နည်းတဲ့ လုပ်ငန်းနေရာတွေမှာ လုပ်ကိုင်ကြရတာ များပါတယ်။ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ အရေးပေါ် ကိုင်တွယ်ဆောင်ရွက်မှုတွေ၊ ဦးဆောင် မူဝါဒချမှတ်တဲ့နေရာတွေမှာ အမျိုးသားတွေသာ အဓိက နေရာ ရကြပြီး ကျား-မ ကွဲပြားမှုကြောင့် လုပ်ငန်းရာထူးနဲ့ လုပ်အားခလစာ ကွာခြားတာတွေကို ကြုံနေရဆဲပဲလို့ နိုင်ငံပေါင်း ၁၀၄ နိုင်ငံက ကျန်းမာရေးုလုပ်ငန်းခွင်ဆိုင်ရာ အခြေအနေေတွေကို လေ့လာသုံးသပ်ထားတဲ့ WHO ရဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှစ် အစီရင်ခံစာမှာ ထောက်ပြထားပါတယ်။
တကယ်တော့ လက်ရှိ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် တိုက်ဖျက်မှုတွေ အပါအဝင် ကမ္ဘာတဝှမ်းက ကျန်းမာရေးလုပ်ငန်းတွေမှာ အမျိုးသမီး ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေရဲ့ လုပ်အားက သိပ်ကို အရေးပါပြီး လေးစားဂုဏ်စရာ ကောင်းပါတယ်လို့ ဒေါက်တာခိုင်ဇင်ဆန်းကလည်း ပြောပါတယ်။
“ အဓိက ကတော့ ဥပမာ သူနာပြုတွေဆိုရင် အမျိုးသမီးတွေ များပါတယ်။ အရင်တုန်းကဆိုရင် ကျမ ထင်တာက ဒီလိုမျိုးဖြစ်လာရင် သူတို့တွေ ကြောက်ကြမလားပေါ့နော်။ ဒါပေမဲ့ သူနာပြုတွေက အဓိကပါပဲ။ သူတို့က လူနာတွေ ရှိလို့ရှိရင်၊ လူနာတွေ positive ပြလို့ရှိရင် သူတို့က အဓိက ဝင်ရတယ်။ သွားရတယ်။ အနီးကပ် ပြုစုရတယ်။ ဒါတွေကို သူတို့က မညည်းမညူ သေချာ လုပ်ပေးကြတယ်။ အဲ့ဒါကိုတော့ တော်တော်လေးကို respect လေးစားမိပါတယ်။ အခုနောက်ပိုင်းလည်း ကျန်းမာရေး ဆေးဝန်ထမ်းတွေ ကြားမှာ COVID-19 ကူးတာတွေက များတယ်။ အဲ့ထဲမှာမှ အထူးသဖြင့် အမျိုးသမီး ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေက ပိုများတဲ့အတွက်ကို ဒီရောဂါ ခံစားရတာလည်း အမျိုးသမီးတွေက ပိုများတယ်ပေါ့နော်။ ဒါပေမဲ့ ဒါတွေကို လစ်လျူရှုပြီးတော့ တကယ့်ကို COVID-19 လူနာတွေ အတွက် volunteer စေတနာ့ဝန်ထမ်း လုပ်နေကြတဲ့ အမျိုးသမီးတွေလည်း အများကြီး ရှိပါတယ်။ ”
ခုလို ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ရောဂါဘေး ကြုံရချိန်မှာ အမျိုးသမီး ကျန်းမာရေးဝန်းထမ်းတွေဟာ အမျိုးသားတွေနဲ့ တန်းတူ ရှေ့တန်းကနေ ပါဝင်နေတယ်ဆိုတာကတော့ ငြင်းနိုင်မယ်မထင်ပါဘူး။ လူနာတွေအပေါ်ထားတဲ့ သူတို့ရဲ့ စိတ်စေတနာနဲ့ တာဝန်ယူမှု တာဝန်သိမှုတွေက လေးစားအသိအမှတ် ပြုစရာပါ။ မြန်မာနိုင်ငံက COVID-19 ရောဂါ ကာကွယ်တားဆီးရေးနဲ့ တိုက်ဖျက်ရေးလုပ်ငန်းမှာလည်း အမျိုးသမီး ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေ အများအပြား ပါဝင်နေကြပါတယ်။ ဒီလို မြန်မာအမျိုးသမီး ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းတွေရဲ့ အတွေ့အကြုံတွေကိုတော့ နောက်သီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍမှာ စုစည်း တင်ပြပေးပါမယ်။ သောတရှင်တွေ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ရောဂါဘေးဆိုးကြီးကနေ ကင်းလွတ်နိုင်ကြပါ စေလို့ ဆုတောင်းရင်း ဒီသီတင်းပတ် အမျိုးသမီးကဏ္ဍကို ဒီမှာပဲရပ်နားခွင့် ပြုပါရှင်။ ကျမ ခင်ဖြူထွေးပါ။
==========================
[Unicode Version]
ကမ်ဘာတဝှမျး ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈကူးစကျမှုပေါငျး ၃ သနျးကြောျ ရှိလာနတောမှာ ဒီအထဲက ၁၀ % လောကျဟာ ဒီရောဂါတိုကျဖကြျရေးနဲ့ ကာကှယျကုသရေး လုပျငနျးတှမှော ရှေ့တနျးကနပေါဝငျနကွေတဲ့ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှေ ဖွဈပွီး၊ ဒီအထဲမှာ အမြိုးသမီးတှေ အမြားအပွား ပါပါတယျ။ ကာကှယျဆေးရော ကုထုံးပါမရှိသေးတဲ့ ဒီရောဂါဆိုးကွီး ကိုယ့ျဆီအခြိနျမရှေး ကူးစကျလာနိုငျတဲ့ အန်တရာယျကွားကပဲ လူနာတှနေဲ့ နေ့စဉျထိတှေ့ပွီး လူ့အသကျတှကေို ကယျတငျနိုငျဖို့ အမြိုးသမီး ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှေ ရှေ့တနျးနရောကနေ ပါဝငျတာဝနျထမျးနကွေတာပါ။ ဒီလို ကနြျးမာရေးဝနျထမျး အမြိုးသမီးတှေ ပွောပွတဲ့ သူတို့ရဲ့ အတှေ့အကွုံတေ၊ အခကျအခဲတှေ၊ ဘယျလိုခံယူခကြျတှနေဲ့ ဒီရောဂါဆိုးကွီးကို ကာကှယျ တိုကျဖကြျဖို့ ကွိုးစားနကွေသလဲ ဆိုတာတှကေို ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍမှာ မခငျဖွူထှေးက စုစညျး တငျပွထားပါတယျ။
ကမ်ဘာ့နိုငျငံအသီးသီးမှာရှိတဲ့ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှရေဲ့ ၇၀ % လောကျဟာ အမြိုးသမီးတှေ ဖွဈတယျလို့ ကမ်ဘာ့ကနြျးမာရေးအဖှဲ့ WHO ရဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှဈ ကနြျးမာရေး လုပျငနျးခှငျဆိုငျရာ အစီရငျခံစာမှာ ဖောျပွထားပါတယျ။ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျမှုတှေ စတငျဖွဈပှားခဲ့တဲ့ တရုတျနိုငျငံမှာဆိုရငျတော့ ကနြျးမာရေးဝနျးထမျးတှရဲ့ ၉ ၀ % က အမြိုးသမီးတှဖွေဈပါတယျ။ ဒီအခကြျတှကေိုကွည့ျရငျ လကျရှိ ကမ်ဘာတဝှမျး ရငျဆိုငျနရေတဲ့ COVID-19 ရောဂါဆိုးကွီးကို တိုကျဖကြျရာမှာ အမြိုးသမီးကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှေ အမြားအပွား ရှေ့တနျးကနေ ပါဝငျနတေယျဆိုတာ ထငျရှားပါတယျ။
ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈပိုး ကူးစကျခံထားရတဲ့ လူနာတှကေို စောင့ျရှောကျ ကုသ ပေးရတာဟာ တခွား ရောဂါဝဒေနာသညျတှကေို ကုသပေးရတာနဲ့ မတူပါဘူး။ ကူးစကျဖို့ လှယျကူလှနျးတာမို့ လူနာတှထေံကနေ အခြိနျမရှေး ကူးစကျခံရနိုငျတဲ့ အန်တရာယျရှိသလို၊ ကိုယျကနတေဆင့ျ မိသားစုတှကေိုလညျး ရောဂါပိုးပွန့ျသှားနိုငျတာပါ။ ဒါကွောင့ျ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှေ အနနေဲ့ ခုလိုအခြိနျမှာ စိတျရောကိုယျပါ ပငျပငျပနျးပနျး အလုပျ လုပျကွရသလို၊ မိသားစုတှနေဲ့ သီးခွား ခှဲနေ နကွေရတဲ့ ဆေးဝနျထမျးတှလေညျး ရှိပါတယျ။ ဒီအထဲမှာ မရေီလနျးပွညျနယျ Frederick Memorial ဆေးရုံမှာ လူနာတှကေို ကုသပေးနတေဲ့ Infectious Disease Care Center က ကူးစကျရောဂါဆိုငျရာ အထူးကုဆရာဝနျ ဒေါကျတာ ခိုငျဇငျဆနျးလညျး ပါ ပါတယျ။
'' ဘယျလူနာက positive ဖွဈမယျ။ ဘယျလူနာက negative ဖွဈမယျ မသိနိုငျတဲ့အခါကတြော့ အဓိက ကတော့ ကိုယျက လူနာတှကေို ဂရုစိုကျရတာက ဒါ လုပျနကေအြလုပျမိုလို့၊ ကိုယျက လုပျခငြျပမေဲ့လညျး ကိုယျကနတေဆင့ျ အိမျကိုပွနျသယျပွီးတော့ ကိုယ့ျရဲ့မိသားစုကို ကူးသှားမှာကို စစခငြျးမှာတော့ စိတျအရမျးပူခဲ့ရပါတယျ။ အဲ့ဒီလိုဖွဈလာတဲ့အခါမှာ အိမျမှာပဲ ဆကျနမေလား။ အိမျမှာကတြော့လညျး အဖေ အမေ လညျး ရှိတယျ။ အဖကေလညျး အဆုတျမကောငျးဘူးပေါ့နောျ။ ကလေးတှကေလညျး ငယျသေးတယျ။ အငယျလေးဆိုရငျ ၁ နှဈပေါ့။ အကွီးလေးဆိုရငျ ၂ နှဈခှဲပဲ ရှိသေးတယျ။ ဆိုတော့ အဘကျဘကျက စဉျးစားပွီးတော့ ဒီအခြိနျမှာတော့ နညျးနညျး ခနခှဲနလေိုကျရငျ ကောငျးမယျလို့ ဆုံးဖွတျလိုကျတာပေါ့နောျ။ ''
ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျခံထားရတဲ့ လူနာအမြားအပွားကို ကုသမှုပေးနတေဲ့ ဗွိတိနျနိုငျငံတောငျပိုငျး Bournemouth မွို့ ၊ Royal Bournemouth ဆေးရုံက သူနာပွုဝနျထမျး Ami Curtis ဆိုရငျလညျး ကိုယျတိုငျက အသကျရှူလမျးကွောငျးဆိုငျရာ ရောဂါ ရှိတဲ့သူပါ။ ဒါပမေဲ့လညျး ခုလိုအခြိနျမြိုးမှာ ကိုယ့ျကိုယျကို ပိုဂရုစိုကျပွီး လူနာတှအေတှကျ အကောငျးဆုံး တာဝနျကြခေငြျတယျလို့ သူက ပွောပါတယျ။
"ကမြမှာ ပနျးနာရငျကပြျ ရောဂါ ရှိတော့ ဒီအခြိနျမှာ ကွောကျရပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ လူနာတှကေို ပွုစုစောင့ျရှောကျဖို့ ကမြတို့မှာ တာဝနျရှိပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ကိုယ့ျကနြျးမာရေးအတှကျလညျး ဂရုစိုကျရငျး လူနာတှကေို ပွုစု စောင့ျရှောကျနိုငျအောငျ လုပျရပါတယျ။ ခုခြိနျမှာ မကွောကျပါဘူးလို့တော့ ကမြ လိမျညာ ပွောပါဘူး။ ကမြ ကွောကျပါတယျ။''
Ami Curtis လိုပဲ လူနာတှရေဲ့ ကနြျးမာရေးကို အဓိကဦးစားပေး တာဝနျထမျးနကွေတဲ့ အမြိုးသမီးဆေးဝနျထမျးတှေ အမြားအပွား ရှိပါတယျ။ ကနြျးမာရေး ဆေးဝနျထမျးတှေ အနနေဲ့ကတော့ ခုလိုအခြိနျမြိုးမှာ ကိုယ့ျကိုကူးစကျနိုငျတဲ့အန်တရာယျကို သိပမေဲ့လို့ လူနာတှေ သကျသာပြောကျကငျးရေးကိုသာ အဓိက အာရုံထား လုပျကွသူတှဖွေဈတယျလို့ မရေီလနျးပွညျနယျ Montgomery Hospice ပွုစုစောင့ျရှောကျရေးဂဟောမှာ အလုပျလုပျနတေဲ့ အကွီးတနျး သူနာပွု မဝါဝါမောျက ပွောပါတယျ။
“ သူနာပွုဆိုတဲ့အခါကတြော့ နာကငြျနတေဲ့လူနာတှကေို ပွုစုစောင့ျရှောကျဖို့ ဆိုတဲ့ ခံယူခကြျကို အဓိက ထားလိုကျတဲ့အခါကတြော့ - ကိုယ့ျကို ကူးနိုငျမှာလညျး သိတယျ။ ကိုယ့ျကို အခြိနျမရှေး ဖွဈလာနိုငျတယျ။ ဒီရောဂါ ပိုးတှကေ လထေဲမှာ ရှိနတေယျ။ ကူးစကျနိုငျတယျ ဆိုတဲ့ဟာတှကေို အဓိက မထားတော့ဘဲနဲ့ နာကငြျနတေဲ့လူနာတှကေို ပွုစုစောင့ျရှောကျဖို့ ဆိုတဲ့ဟာကိုသာလငြျ အဓိက ထားပွီးတော့ လုပျဖွဈတာပေါ့နောျ။ ”
ကူးစကျသူ လူနာတှမြေားလှနျးလှတဲ့ အခုခြိနျမှာ ဆေးဝနျထမျးတှအေတှကျ ကုသရာမှာသုံးတဲ့ ဆေးဝါးထောကျကူပစ်စညျး ကိရိယာတှေ အလုံအလောကျ မရှိတာ၊ လူနာတှေ မြားလှနျးလာတဲ့အခါ ဝနျထမျးအငျနား မနိုငျမနငျးဖွဈလာရတာတှအေပွငျ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှအေတှကျ ရောဂါကူးစကျမှုကနေ ကာကှယျပေးနိုငျတဲ့ PPE ဝတျစုံ မလုံလောကျမှုတှေ ကွားမှာ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှေ ပငျပငျပနျးပနျး တာဝနျထမျးနကွေတာပါ။ ဒါကွောင့ျ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှဟော ဒီရောဂါကူးစကျခံရဖို့ အလှယျကူဆုံးလူတှေ ဖွဈတယျ ဆိုတာကို ကမ်ဘာ့ကနြျးမာရေးအဖှဲ့ WHO ရဲ့ ဥရောပဒသေဆိုငျရာ ညှှနျကွားရေးမှူး ဒေါကျတာ Hans Kluge က မကွာခငျက WHO ရဲ့ သတငျးစာရှငျးလငျးပှဲတခုမှာ ပွောကွားခဲ့ပါတယျ။
''လကျရှိ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျခံရသူ ၁၀ ယောကျမှာ ၁ ယောကျက ကနြျးမာရေး ဝနျထမျးတှေ ဖွဈတယျဆိုတာ အစီရငျခံစာတှကေနေ ကနြောျတို့ သိရပါတယျ။ ခုခြိနျမှာ သီးခွားခှဲပွီး ရောဂါအခွအေနေ စောင့ျကွည့ျနရေတဲ့ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှလေညျး အတောျမြားမြား ရှိနတောကွောင့ျ ရောဂါ ကာကှယျကုသရေးလုပျငနျးတှမှော ဝနျထမျးအငျအား ထိခိုကျမှုတှေ ဖွဈလာရပါတယျ။ ဒီအခွအေနကေ ကြနေောျတို့ အားလုံးအတှကျ စိုးရိမျစရာပါ။''
ဒါကွောင့ျ ခုလိုအခြိနျမှာ ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှကေို ကာကှယျပေးဖို့ အရေးကွီးတယျ ဆိုတာကိုလညျး ဒေါကျတာ Hans Kluge က အလေးအနကျထား ပွောခဲ့ပါတယျ။ ေ သမိန့ျကထြားပွီးသား လူတှလေိုဖွဈနတေဲ့ နောကျဆုံးအဆင့ျ သကျကွီးလူနာတှကေို ပွုစုစောင့ျရှောကျပေး နတေဲ့ မဝါဝါမောျကတော့ တကယျလို့ အလုပျ လုပျရငျး သူ့ကို ဒီရောဂါကူးစကျလာခဲ့ရငျတောငျ ဒီရောဂါကို ကွံ့ကွံ့ခံနိုငျဖို့ ပွငျဆငျထားသလို၊ ရောဂါ ကူးစကျပွီး ပြောကျကငျးသှားသူ တယောကျရဲ့ သှေးရညျကွညျနဲ့ တခွားလူနာတှကေို ကုသပေးနတေဲ့ အခုနောကျဆုံးကုထုံးနဲ့ ကုသမှုမှာ သူလညျး ပါဝငျ ကူညီနိုငျတဲ့သူ ဖွဈခငြျပါတယျလို့ ပွောပါတယျ။
“ အကယျ၍ ကိုယျက ဖွဈမယျဆိုရငျတောငျမှ ဖွဈလိုကျမယျ။ ဒါပမေဲ့ ပွနျကောငျးဖို့ ဆုတောငျးတာပေါ့နောျ။ ဖွဈမယျဆိုရငျတောငျဖွဈ။ ဒါပမေဲ့ အဲ့ဒီဖွဈတာကို ပွနျပွီးတော့ ကောငျးလာခငြျတယျ။ ပွနျကောငျးလာပွီ ဆိုလို့ရှိရငျ အခုနောကျပိုငျးမှာ Treatment တခု (ကုသနညျးတခု) ရှိတာက Antibody ပေါ့နောျ။ ဒီဗိုငျးရပျဈက ခန်ဓာကိုယျထဲရောကျတယျဆိုလို့ရှိရငျ သူက Foreign Object အနနေဲ့၊ Antigens အနနေဲ့ ရှိတယျ ဆိုလို့ရှိရငျ ခန်ဓာကိုယျရဲ့ ကိုယျခံစဈသားတှေ Antibody တှကေ ထှကျလာပွီးတော့ သူတို့ကို တိုကျပေးတယျ။ အဲ့ဒီလိုတိုကျပေးတဲ့အခါကတြော့ ဒီရောဂါဖွဈထား ပွီးပွီဆိုလို့ရှိရငျ ဒီရောဂါဖွဈပွီးတဲ့သူတှမှော ဒီ Antibody ဆိုတဲ့ဟာ ရှိထားပွီးပွီ။ အဲ့ဒါရှိထားပွီးပွီ ဆိုရငျ သှေးထဲမှာ အဲ့ဒီ Antibody တှေ ရှိတဲ့အတှကျ အခုနောကျပိုငျးမှာ Convalescent Plasma ဆိုတာက နာလနျထတှရေဲ့ သှေးရညျကွညျနဲ့ ကုတာပေါ့နောျ။ အဲ့ဒါကို ကိုယျက ပွနျပွီးတော့ လှူဒါနျးလို့ ရတယျ။ အဲ့ဒီလိုလှူဒါနျးပွီးတော့ အခု ရောဂါဖွဈနတေဲ့လူတှကေို ကုသမှုအပိုငျးမှာ လုပျပေးရငျးနဲ့ ကိုယျကနပွေီးတော့တဆင့ျ ပွနျပွီးတော့ ကူညီနိုငျမှာဖွဈပါတယျ။ ”
ဒီလို ခံယူခကြျတှနေဲ့ လူနာတှကေို ပွုစုစောင့ျရှောကျပေးနတေဲ့ ဆေးဝနျထမျးတှကွေောင့ျပဲ ရောဂါကူးစကျခံရပွီး ပွနျလညျ ကောငျးမှနျလာသူတှေ အမြားအပွား ရှိပါတယျ။ ဒီ ရောဂါ ကူးစကျခံရသူ အတောျမြားမြားဟာ ဆိုးရှားတဲ့ ရောဂါလက်ခဏာဆိုးတှကေို ခံစားရတဲ့တပွိုငျတညျးမှာ မိသားစု ဆှမြေိုး မိတျဆှေတှေလေညျး အနားမှာရှိခှင့ျ မရကွပါဘူး။ ဒီလိုအခြိနျမှာ သူနာပွု၊ ဆရာဝနျ ဆေးဝနျထမျးတှအေားလုံးရဲ့ အားပေးကူညီမှုတှကေ လူနာတှအေတှကျ စိတျရောကိုယျပါ သကျသာရ ရစဖေို့ အဓိက ကလြှပါတယျ။ ခုလိုအခြိနျမြိုးမှာ အမြိုးသမီးတှေ အမြားစုပါဝငျတဲ့ ကနြျးမာရေး ဝနျထမျးတှရေဲ့ အခနျးကဏ်ဍက သိပျကို အရေးပါလှတယျလို့ မဝါဝါမောျက ပွောပါတယျ။
“ တကမ်ဘာလုံးက လူသားအားလုံး ဒုက်ခရောကျနတေဲ့အခြိနျမှာ အမြိုးသမီးတှကေလညျး နောကျတနျးကနေ မရှိပါဘူး။ အမြိုးသမီးတှဟော ရှေ့တနျးကနပွေီးတော့ ရဲရဲဝံ့ဝံ့နဲ့ ကိုယျတှကေိုပငျ ဖွဈလင့ျကစား၊ ဖွဈရငျလညျး ဖွဈပါစေ ဆိုတဲ့ ခံယူခကြျတှနေဲ့ ထားပွီးတော့ ရှေ့တနျးကနေ တိုကျနပေါတယျ။ ”
ကမ်ဘာ့ကနြျးမာရေး ဝနျထမျးဦးရရေဲ့ အမြားစုဟာ အမြိုးသမီးတှေ ဖွဈတယျဆိုပမေဲ့လို့၊ ဒီအမြိုးသမီး အမြားစုဟာ အမြိုးသားတှနေဲ့ နှိုငျးယှဉျရငျတော့ ဦးဆောငျမှုကဏ်ဍမှာ ပါဝငျမှုနညျးနဆေဲဖွဈပွီး အမြားစုက ဝငျငှရေရှိမှု နညျးတဲ့ လုပျငနျးနရောတှမှော လုပျကိုငျကွရတာ မြားပါတယျ။ ကနြျးမာရေးဆိုငျရာ အရေးပေါျ ကိုငျတှယျဆောငျရှကျမှုတှေ၊ ဦးဆောငျ မူဝါဒခမြှတျတဲ့နရောတှမှော အမြိုးသားတှသော အဓိက နရော ရကွပွီး ကြား-မ ကှဲပွားမှုကွောင့ျ လုပျငနျးရာထူးနဲ့ လုပျအားခလစာ ကှာခွားတာတှကေို ကွုံနရေဆဲပဲလို့ နိုငျငံပေါငျး ၁၀၄ နိုငျငံက ကနြျးမာရေးုလုပျငနျးခှငျဆိုငျရာ အခွအေနေတှေကေို လေ့လာသုံးသပျထားတဲ့ WHO ရဲ့ ၂၀၁၉ ခုနှဈ အစီရငျခံစာမှာ ထောကျပွထားပါတယျ။
တကယျတော့ လကျရှိ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ တိုကျဖကြျမှုတှေ အပါအဝငျ ကမ်ဘာတဝှမျးက ကနြျးမာရေးလုပျငနျးတှမှော အမြိုးသမီး ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှရေဲ့ လုပျအားက သိပျကို အရေးပါပွီး လေးစားဂုဏျစရာ ကောငျးပါတယျလို့ ဒေါကျတာခိုငျဇငျဆနျးကလညျး ပွောပါတယျ။
“ အဓိက ကတော့ ဥပမာ သူနာပွုတှဆေိုရငျ အမြိုးသမီးတှေ မြားပါတယျ။ အရငျတုနျးကဆိုရငျ ကမြ ထငျတာက ဒီလိုမြိုးဖွဈလာရငျ သူတို့တှေ ကွောကျကွမလားပေါ့နောျ။ ဒါပမေဲ့ သူနာပွုတှကေ အဓိကပါပဲ။ သူတို့က လူနာတှေ ရှိလို့ရှိရငျ၊ လူနာတှေ positive ပွလို့ရှိရငျ သူတို့က အဓိက ဝငျရတယျ။ သှားရတယျ။ အနီးကပျ ပွုစုရတယျ။ ဒါတှကေို သူတို့က မညညျးမညူ သခြော လုပျပေးကွတယျ။ အဲ့ဒါကိုတော့ တောျတောျလေးကို respect လေးစားမိပါတယျ။ အခုနောကျပိုငျးလညျး ကနြျးမာရေး ဆေးဝနျထမျးတှေ ကွားမှာ COVID-19 ကူးတာတှကေ မြားတယျ။ အဲ့ထဲမှာမှ အထူးသဖွင့ျ အမြိုးသမီး ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှကေ ပိုမြားတဲ့အတှကျကို ဒီရောဂါ ခံစားရတာလညျး အမြိုးသမီးတှကေ ပိုမြားတယျပေါ့နောျ။ ဒါပမေဲ့ ဒါတှကေို လဈလြူရှုပွီးတော့ တကယ့ျကို COVID-19 လူနာတှေ အတှကျ volunteer စတေနာ့ဝနျထမျး လုပျနကွေတဲ့ အမြိုးသမီးတှလေညျး အမြားကွီး ရှိပါတယျ။ ”
ခုလို ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ရောဂါဘေး ကွုံရခြိနျမှာ အမြိုးသမီး ကနြျးမာရေးဝနျးထမျးတှဟော အမြိုးသားတှနေဲ့ တနျးတူ ရှေ့တနျးကနေ ပါဝငျနတေယျဆိုတာကတော့ ငွငျးနိုငျမယျမထငျပါဘူး။ လူနာတှအေပေါျထားတဲ့ သူတို့ရဲ့ စိတျစတေနာနဲ့ တာဝနျယူမှု တာဝနျသိမှုတှကေ လေးစားအသိအမှတျ ပွုစရာပါ။ မွနျမာနိုငျငံက COVID-19 ရောဂါ ကာကှယျတားဆီးရေးနဲ့ တိုကျဖကြျရေးလုပျငနျးမှာလညျး အမြိုးသမီး ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှေ အမြားအပွား ပါဝငျနကွေပါတယျ။ ဒီလို မွနျမာအမြိုးသမီး ကနြျးမာရေးဝနျထမျးတှရေဲ့ အတှေ့အကွုံတှကေိုတော့ နောကျသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍမှာ စုစညျး တငျပွပေးပါမယျ။ သောတရှငျတှေ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ရောဂါဘေးဆိုးကွီးကနေ ကငျးလှတျနိုငျကွပါ စလေို့ ဆုတောငျးရငျး ဒီသီတငျးပတျ အမြိုးသမီးကဏ်ဍကို ဒီမှာပဲရပျနားခှင့ျ ပွုပါရှငျ။ ကမြ ခငျဖွူထှေးပါ။
