မြန်မာနိုင်ငံမှာ စစ်မှန်တဲ့ ဖယ်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုကို မဖော်ဆောင်နိုင်ဘူးဆိုရင် အခြေအနေ ပိုမိုဆိုးဝါးလာနိုင်တယ်လို့ မြန်မာ့အရေးကို နှစ်ပေါင်းများစွာ လေ့လာခဲ့သူ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု Johns Hopkins တက္ကသိုလ် အာရှရေးရာ အငြိမ်းစား ညွှန်ကြားရေးမှူး၊ ပါမောက္ခ John Badgley က ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ ပါမောက္ခ Badgley ဟာ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ စာအုပ်စာတမ်းများစွာကို ပြုစုခဲ့ပြီး နာဂစ်ဆိုင်ကလုံးနောက်ပိုင်း မြန်မာနိုင်ငံအနှံအပြားမှာ စာကြည့်တိုက်များ ထူထောင်ရေး လုပ်ငန်းများကို ဆောင်ရွက်ခဲ့တာ ကွယ်လွန်ချိန်ထိပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့ မတ်လ (၁)ရက်နေ့က အသက် ၉၂ နှစ် အရွယ်မှာ ကွယ်လွန်သွားတဲ့ ပါမောက္ခ John Herbert Badgley ကို ၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲ မတိုင်ခင်လေးတင် ဦးကျော်ဇံသာ ဆက်သွယ်မေးမြန်းခဲ့တာကို ပြန်လည်တင်ဆက်လိုက်ပါတယ်။
မေး ။ ။ ပထမဦးဆုံးမေးချင်တာကတော့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဒီမိုကရေစီ အသွင်ကူးပြောင်းဖို့ ကြိုးပမ်းနေပေမယ့် အခက်အခဲတွေ အင်မတန်များပြားနေပါတယ်။ ဒါက မြန်မာနိုင်ငံမှာ ထူးခြားတဲ့ အခြေအနေ ရှိနေလို့ ဒီလိုဖြစ်နေရတယ်လို့ သုံးသပ်သူတချို့ ရှိပါတယ်။ တကမ္ဘာလုံးမှာ ဒီမိုကရေစီ အသွင်ကူးပြောင်းသွားတဲ့ နိုင်ငံတွေမှာ အခက်အခဲတွေနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ အခြေအနေဟာ ပိုမိုများပြားနေတယ်လို့ ဆရာကြီး ယူဆမိပါသလား။
ဖြေ ။ ။ မြန်မာနိုင်ငံဟာ တိုင်းရင်းသားမျိုးစုံ နေထိုင်လာခဲ့တဲ့ မတူကွဲပြားတဲ့ အစဉ်အလာတွေ၊ ရှည်ရှည်လျားလျား တည်ရှိလာတဲ့အတွက် ဒီမိုကရေစီ ထူထောင်ရေးအတွက် အခက်အခဲတွေ များပြားတယ်လို့ ကြိုတင်ခန့်မှန်းနိုင်တဲ့ ကိစ္စလို့ ထင်ပါတယ်။ ကျနော် မြန်မာနိုင်ငံကို ပထမဦးဆုံး သွားလာခဲ့တဲ့ ၁၉၅၀ ပြည့်လွန်တုန်းက ဦးဘဆွေတို့က (၅) နှစ် (သို့မဟုတ်) (၄) နှစ် စီမံကိန်းတွေကို အကောင်းဆုံးဖြစ်မယ်ဆိုတဲ့ ရည်မှန်းချက်နဲ့ လုပ်နေခဲ့ဲကြတာပါ။ မတူကွဲပြားတဲ့ လူမျိုးပေါင်းစုံအတွက် တစ်ခုတည်းသော လူ့အဖွဲ့အစည်း၊ တစ်ခုတည်းသောနိုင်ငံ၊ တစ်ခုတည်းသော အစိုးရဖြစ်စေရမယ်ဆိုတဲ့ စိတ်ကူးယဉ် ရည်မှန်းချက်တွေနဲ့ လုပ်ခဲ့ကြတာပါ။ ကမ္ဘာတလွှာမှာ ကျနော်တို့ တွေ့လာရတာက ဒီလိုနိုင်ငံတွေမှာ ပြဿနာတွေ ရှိနေတယ်ဆိုတာပါပဲ။ သိပ်အင်အားကြီးမားတဲ့ USSR ခေါ် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုကို စတာလင်က လူမျိုးကွဲများစွာကို အင်အားနဲ့ ထူထောင်ခဲ့ပြီးတော့ လူမျိုးစုလိုက် ပြည်နယ်တွေ ဖွဲ့စည်းဆွဲဆောင် သိမ်းသွင်းမှုနဲ့ အောင်မြင်အောင် လုပ်နိုင်တယ်လို့ ရည်ရွယ်ခဲ့ပေမယ့် နှစ်ပေါင်း (၆၀) ကျော်လာတော့ ကျဆုံးသွားတာပါပဲ။
အလားတူစွာပါပဲ ယူဂိုဆလားဗီးယားကိုလည်း ကွန်မြူနစ်အစိုးရက အင်အားသုံး သိမ်းသွင်းထူထောင်ခဲ့ပေမယ့် ပြိုကွဲသွားခဲ့ပါတယ်။ ဆိုတော့က မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ပြဿနာအတွက်လည်း ကျနော်တော့ မအံ့သြပါဘူး။ မြန်မာပြည်သူလူထုအနေနဲ့ သူတို့ရဲ့ မတူကွဲပြားမှုကို နားလည်သဘောပေါက်ပြီး အသိအမှတ်ပြုပေးဖို့ ဖယ်ဒရယ်ပြည်ထောင်စု တည်ထောင်ကြမလား။ သီးခြားနိုင်ငံတွေ ဖြစ်သွားစေမလားဆိုတာကို စဉ်းစားဆင်ခြင်ကြဖို့ သိပ်အရေးကြီးပါတယ်။
မေး ။ ။ အခုမကြာခင် မြန်မာပြည်သူတွေဟာ မဲပေးကြတော့မယ် ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီရွေးကောက်ပွဲကနေ ဘယ်လိုများမျှော်လင့်နိုင်ပါသလဲ။ ဘာတွေများ မျှော်လင့်နိုင်ပါသလဲ။ ဆရာကြီး အခုနကပြောခဲ့တဲ့ အခက်အခဲ အခြေအနေမျိုးတွေကို ဒီရွေးကောက်ပွဲ ပြီးတဲ့အခါမှာ ပေါ်ပေါက်လာတဲ့ အခင်းအကျင်းတွေက ကျော်လွှာနိုင်မယ်လို့ ဆရာကြီး ထင်ပါသလား။
ဖြေ ။ ။ အခက်အခဲ ရှိနိုင်ပါတယ်။ အခုတော့ မြန်မာပြည်သူတွေမှာ တူညီတဲ့သဘောထား ရှိကြရဲ့လားဆိုတာ မသေချာပါဘူး။ ကျနော့်အသိမိတ်ဆွေအားလုံးနဲ့ ဆက်သွယ်ဆွေးနွေးကြည့်ချင်ပါတယ်။ အခြေအနေ နောက်တဆင့်ရှေ့တိုးအောင် နိုင်ငံရေးပါတီတစ်ခုတည်းက ဆောင်ကြဉ်နိုင်မယ် မဟုတ်ပါဘူး။ ဆိုတော့ တိုင်းပြည်ရင်ဆိုင်ကြုံတွေ့နေရတဲ့ အခြေခံပြဿနာတွေအတွက် များစွာခရီးရောက်နိုင်လိမ့်မယ်လို့ ကျနော် မမျှော်လင့်ပါဘူး။
မေး ။ ။ တချို့ကတော့ ဒီကိစ္စနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ ပြဿနာအတော်များများဟာ လက်ရှိ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ မကောင်းလို့ဆိုပြီး ပြောကြပါတယ်။ စစ်တပ်က ရေးဆွဲထားတဲ့ ဥပဒေ ဖြစ်နေတာကြောင့် ဒီဟာမသင့်လျော်တဲ့ ဥပဒေဆိုပြီးတော့ ဒီဖွဲ့စည်းပုံကို အဓိကထောက်ပြနေကြပါတယ်။ ဆရာကြီး ဘယ်လိုသဘောရပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ ပထမ ပြောခဲ့သလိုပါပဲ ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု၊ ယူဂိုဆလားဗီးယားတို့မှာလည်း ဖွဲ့စည်းပုံဥဒေတွေတော့ ရှိခဲ့ကြတာပဲ။ အဲဒီဖွဲ့စည်းပုံတွေလည်း ကျဆုံးပျက်ပြားခဲ့ကြပါတယ်။ အဲဒီအစား ဒီမိုကရေစီ ဦးတည်တဲ့ သမ္မတနိုင်ငံတွေ ဖြစ်ထွန်းလာခဲ့ပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံမှာလည်း ဖွဲ့စည်းပုံဟာ Single Governing Authority တစ်ခုတည်းသော အစိုးရအာဏာဆိုတဲ့ အယူအဆအပေါ် မူတည်ထားတာပါ။ ဒါဟာ ကျဆုံးရေးကို လုံးဝဦးတည်နေပါတယ်။ တိုင်းရင်းသားတွေကို ဖြန့်ကျက်ကိုယ်စားမပြုနိုင်ပါဘူး။ တချိန်တည်းမှာပဲ ရိုဟင်ဂျာပြဿနာကြောင့်ပဲ မြန်မာနိုင်ငံကို ကမ္ဘာက စောင့်ကြည့်နေတာပါ။ သူတို့ဟာလည်း အင်အားကြီးမားစွာ လှုပ်ရှားလာတဲ့ အသိုက်အဝန်းတစ်ရပ်ပါ။ အခြားသော ပဋိပက္ခတွေလည်း များပြားပြင်းထန်လာပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဖယ်ဒရယ်ပြည်ထောင်စု ဖွဲ့စည်းကြမလား။ သီးခြားစီ ဖြစ်သွားစေမလားဆိုတာ အလေးအနက် စဉ်းစားရမယ့် အချိန်ပါ။
မေး ။ ။ ဆိုတော့ ဆရာကြီး ပြောသွားသလို ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု၊ ယူဂိုဆလားဗီးယားပြည်ထောင်စုတို့လို ပြိုကွဲရတဲ့ အဖြစ်မျိုး ရောက်နိုင်တဲ့အထိ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ အခြေအနေက ဒီလောက်တောင် ဆိုးဝါးနေလို့လား။ တကယ်များ အဲဒီလိုပြိုကွဲတဲ့ အခြေအနေကို ရောက်နိုင်စရာအကြောင်း ရှိလို့လား။
ဖြေ ။ ။ ဖြစ်လာနိုင်စရာ ရှိပါတယ်။ စစ်တပ်က သူ့အင်အားတစ်ခုတည်းနဲ့ ဘယ်လောက်အထိ ထိန်းနိုင်မလဲဆိုတဲ့အပေါ် မူတည်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ လူ့သဘာဝဆိုတာက အားပြိုင်တဲ့သဘော ရှိပါတယ်။ ဒီသဘောကြောင့် တချိန်ချိန်မှာ အကွဲအပြဲဖြစ်လာပြီး အကျိုးရှိတဲ့ဘက်ကိုလည်း ဦိးတည်နိုင်ပါတယ်။ နောက်ပြီး အထက်လူကြီးတွေ ကြီးပွားချမ်းသာသလောက် သာမန်အောက်ခြေ ရဲဘော်တွေဘဝကလည်း ဆိုးဝါးလှပါတယ်။ ဒါက တပ်မတော်အတွင်း နှစ်ပေါင်းများစွာ ရှိလာတဲ့ပြဿနာပါ။
မေး ။ ။ တဆက်တည်း မေးချင်တာကတော့ ဆရာကြီးက တပ်မတော်အကြောင်းကိုပြောတယ်။ စစ်တပ်အကြောင်းကိုပြောတော့ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နဲ့ သူ့ရဲ့ပါတီ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်ရဲ့ စွမ်းဆောင်ချက်၊ လုပ်ဆောင်ချက်တွေကိုတော့ ဆရာကြီး ဘယ်လိုအကဲဖြတ်လိုပါလဲ။
ဖြေ ။ ။ ပြည်တွင်းကလူတွေ အများအပြား NLD အပေါ် စိတ်ပျက်နေကြတယ်ဆိုတာ သေချာပါတယ်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အပေါ်လည်း အလားတူ စိတ်ပျက်ကောင်း စိတ်ပျက်နေကြပါလိမ့်မယ်။ ကျနော်ကတော့ သူဟာ အင်မတန်စိတ်ရှည်သည်းခံတဲ့ ခေါင်းဆောင်တစ်ယောက်လို့ ထင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်လဲ တစ်တိုင်းပြည်လုံး မပြိုမကွဲ တပေါင်းစည်းတည်း ရှိနိုင်အောင်လို့ အစွမ်းကုန်လိုက်လျောပြီး ညှိနှိုင်းလက်ခံခဲ့တယ်လို့ မြင်ပါတယ်။ ဖယ်ဒရယ်ပြည်ထောင်စု ဖွဲ့စည်းပုံစစ်စစ်ကို ဖော်ဆောင်ကြပါ။ တစ်ပြည်ထောင်စနစ် Unitary ပုံစံ လုပ်ရင်တော့ ကျဆုံးလိမ့်မယ်လို့ အကြံပေးချင်ပါတယ်။
မေး ။ ။ ဖယ်ဒရယ်ဆိုလို့ အခုလက်ရှိ ဖွဲ့စည်းပုံကလည်း ဖယ်ဒရယ်ပုံစံမျိုးတော့ လုပ်ထားတာပဲ။ ၁၉၄၇ ဖွဲ့စည်းပုံကိုလည်း အဲဒီလိုမျိုး ပြောခဲ့တာ ရှိပါတယ်။ ပြည်နယ်တွေ၊ ဒေသန္တရ အာဏာပိုင်အဖွဲ့အစည်းတွေ ဖွဲ့စည်းထားတယ်ဆိုတော့ တကယ်တော့ ဖယ်ဒရယ် ဖြစ်စေချင်ရင် ဒီဖွဲ့စည်းပုံကိုပဲ အခြေခံပြီးတော့ အဲဒီတိုင်းရင်းသားဒေသဖြစ်တဲ့ ပြည်နယ်တွေကို လုပ်ပိုင်ခွင့် ပိုပေးလိုက်ရင် အာဏာပိုပေးလိုက်ရင် ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ ပြောကြပါတယ်။ အဲဒီလိုကော မဖြစ်နိုင်ဘူးလား။
ဖြေ ။ ။ အချုပ်အခြာအာဏာ အတော်အသင့်ရှိတဲ့ သမ္မတနိုင်ငံတွေကို စုပေါင်းထားတဲ့ ပုံစံမျိုးကလွဲပြီး ပိုမိုသာလွန်ကောင်းမွန်တဲ့ ဖယ်ဒရယ်စနစ်ဆိုတာ မရှိဘူးလို့ ကျနော် လုံးဝယုံကြည်ပါတယ်။ ကျနော့်ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်အတွေ့အကြုံအရ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု နမူနာကို ပြောပါရစေ။ ဥရောပတိုက်သားတွေ အမေရိကမှာ စတင်ပြောင်းရွှေ့အခြေချစဉ်တုန်းက Political Unit နိုင်ငံရေးအစုအဝေးပေါင်း ခုနှစ်ရာလောက် ရှိခဲ့ပါတယ်။ ဌာနေတိုင်းရင်းသားတွေကလွဲလို့ မတူကွဲပြားတဲ့အားလုံးကို တပေါင်းတစည်းတည်း လုပ်ချင်ခဲ့တဲ့ လူတွေဟာ မအောင်မြင်ခဲ့ပါဘူး။ သူတို့ဘာသာစကား normative behavior လို့ခေါ်တဲ့ စံစနစ်အပြုအမှုတွေ ရှိနေခဲ့တာပါ။ အခုနှစ်ပေါင်း နှစ်ရာ၊ သုံးရာ ကြိုးပမ်းတည်ဆောက်လာတာတောင် လူမျိုးစုတချို့ဟာ အချုပ်အခြာ အာဏာပြန်လည်ထူထောင်ချင်ကြပါသေးတယ်။ ဒါဟာ ကျန်ကမ္ဘာ့နိုင်ငံတွေအတွက် ဆိုးဝါးတဲ့ နမူနာတစ်ရပ်ပါ။ မြန်မာနိုင်ငံအတွက်လည်း ဗမာလူမျိုးဟာ ကျန်တဲ့တိုင်းရင်းသားဒေသတွေကို ကိုလိုနီလို သိမ်းပိုက်ပြီး တစ်နိုင်ငံတည်းအဖြစ် အုပ်ချုပ်ဖို့ မကြိုးစားဘဲ၊ ရခိုင်၊ မွန်၊ ရှမ်း၊ ကချင်၊ ကရင်၊ ကယား၊ ချင်း စသည်ဖြင့် တိုင်းရင်းသားတွေကို အာဏာခွဲဝေပေးမယ်လို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။ သူတို့မှာ အနာဂတ်ကိုယ်စီ၊ ဆန္ဒကိုယ်စီနဲ့ ရှိနေကြပါတယ်။ လောလောဆယ်မှာတော့ အားလုံးအတွက် ဝမ်းနည်းဖွယ်ကောင်းတဲ့ အခြေအနေ ရှိနေပါတယ်။
မေး ။ ။ ဒီလိုအခြေအနေမျိုးကနေ လွတ်မြောက်နိုင်မယ့် အပြုသဘောဆောင်တဲ့ အသွင်လက္ခဏာ တစုံတရာကော မတွေ့မိဘူးလား။ အခုအချိန်မှာ တိုင်းပြည်က အရင်ထက်စာရင် ပိုမိုပွင့်လင်းလာပြီးလို့ ထင်ပါတယ်။
ဖြေ ။ ။ သိပ်ကိုအပြုသဘောဆောင်တဲ့ အချက်တချို့လည်း ရှိပါတယ်။ လွန်ခဲ့တဲ့ ဆယ်စုနှစ်အတွင်း ကျနော်ဟာ မြန်မာနိုင်ငံအနံှ စာကြည့်တိုက်တွေ ထူထောင်ရေးအတွက် သွားရောက်ခဲ့ပါတယ်။ ကျနော့်ရဲ့ ဒီစီမံကိန်းဟာ ဆက်ရှိနေဆဲပါ။ ကျနော့်အတွက် အားတက်စရာ အကောင်းဆုံးကတော့ လူအများအပြားဟာ လေ့လာသင်ယူလိုစိတ်တွေ ပြင်းပြနေချင်ပါ။ သူတို့ဟာ များသောအားဖြင့် ပညာရှင်အသိုင်းအဝိုင်းက လာကြသူတွေ မဟုတ်ပါဘူး။ သာမန်အရောင်းအဝယ် လုပ်နေတဲ့ ကုန်သည်တွေပါ။ သူတို့ဟာ လူငယ်တွေအတွက် သင်ကြားရေးအထောက်အကူတွေ၊ စာကြည့်တိုက်တွေ ထူထောင်ဖို့ အထူးကို စိတ်အားထက်သန်နေကြပါတယ်။ ကမ္ဘာနဲ့ တပြေညီ ဗဟုသုတတွေ လိုချင်နေကြပါတယ်။ ဒါဟာ တနိုင်ငံလုံးအနံှ တိုင်းရင်းသားတွေအားလုံးကြားမှာ တွေ့မြင်ခဲ့ရတာပါ။
မေး ။ ။ လက်ရှိ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ အခြေအနေတွေကို အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေနဲ့ ဆက်စပ်ပြီးတော့ နောက်ဆုံးပြောပြပါ။ ဆရာကြီး ဘယ်လိုမြင်ပါသလဲ။
ဖြေ ။ ။ မြန်မာ့အိမ်နီးချင်း ထိုင်းနဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နှစ်နိုင်ငံစလုံးဟာ သူတို့နိုင်ငံအတွင်းက တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုတွေကို အသိအမှတ်ပြုမှု သိပ်ကိုအားနည်းကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ သူတို့ဟာ မြန်မာနိုင်ငံထက် တိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးမှုတွေ ရှိနေပါတယ်။ အိန္ဒိယနဲ့ တရုတ်တို့မှာတော့ ပိုပြီးတော့ တိုးတက်နေခဲ့တယ်။ မြန်မာနိုင်ငံကြတော့ နိုင်ငံသား သုံးလေးသန်းဟာ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်ပြီး ဘဝရပ်တည်ရေးအတွက် အလုပ်အကိုင် သွားလုပ်နေကြရပါတယ်။ မြန်မာခေါင်းဆောင်တွေအနေနဲ့ အိမ်နီးချင်းတွေကိုလည်း အတုယူပြီး အနာဂတ်ကို ဘယ်လိုထိန်းကျောင်းရမလဲဆိုတာကို စဉ်းစားသင့်ပါတယ်။ အခုလက်ရှိအတိုင်းသာဆိုရင်တော့ မြန်မာနိုင်ငံဟာ တရုတ်၊ အိန္ဒိယတို့သာမက ထိုင်း၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်တို့ရဲ့ ချုပ်ကိုင်မှုအောက်ကိုပါ တနည်းနည်းဖြင့် ရောက်ရှိသွားနိုင်ပါတယ်။ တခါတခါ မြန်မာနိုင်ငံပြည်သူလူထု ခံစားလာရတဲ့ ဒုက္ခတွေကိုကြည့်ပြီး ကျနော် အထူးကိုစိတ်မကောင်း ဖြစ်မိပါတယ်။ ၁၉၄၈ ကစပြီး မြန်မာခေါင်းဆောင်အဆက်ဆက်ဟာ ပြည်သူလူထုအကျိုးကို အမှန်တကယ် မဆောင်ကြဉ်းပေးခဲ့ကြပါဘူး။ အင်္ဂလိပ်နဲ့ ဂျပန်တို့လည်း မြန်မာပြည်သူလူထုရဲ့ အကျိုးကို လုံးဝဖော်ဆောင်ခဲ့ကြတာ မဟုတ်ပါဘူး။
==Unicode==
မွနျမာနိုငျငံမှာ စဈမှနျတဲ့ ဖယျဒရယျပွညျထောငျစုကို မဖောျဆောငျနိုငျဘူးဆိုရငျ အခွအေနေ ပိုမိုဆိုးဝါးလာနိုငျတယျလို့ မွနျမာ့အရေးကို နှဈပေါငျးမြားစှာ လေ့လာခဲ့သူ အမရေိကနျပွညျထောငျစု Johns Hopkins တက်ကသိုလျ အာရှရေးရာ အငွိမျးစား ညှှနျကွားရေးမှူး၊ ပါမောက်ခ John Badgley က ပွောကွားခဲ့ပါတယျ။ ပါမောက်ခ Badgley ဟာ မွနျမာနိုငျငံဆိုငျရာ စာအုပျစာတမျးမြားစှာကို ပွုစုခဲ့ပွီး နာဂဈဆိုငျကလုံးနောကျပိုငျး မွနျမာနိုငျငံအနှံအပွားမှာ စာကွည့ျတိုကျမြား ထူထောငျရေး လုပျငနျးမြားကို ဆောငျရှကျခဲ့တာ ကှယျလှနျခြိနျထိပဲ ဖွဈပါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့ မတျလ (၁)ရကျနေ့က အသကျ ၉၂ နှဈ အရှယျမှာ ကှယျလှနျသှားတဲ့ ပါမောက်ခ John Herbert Badgley ကို ၂၀၂၀ ရှေးကောကျပှဲ မတိုငျခငျလေးတငျ ဦးကြောျဇံသာ ဆကျသှယျမေးမွနျးခဲ့တာကို ပွနျလညျတငျဆကျလိုကျပါတယျ။
မေး ။ ။ ပထမဦးဆုံးမေးခငြျတာကတော့ မွနျမာနိုငျငံမှာ ဒီမိုကရစေီ အသှငျကူးပွောငျးဖို့ ကွိုးပမျးနပေမေယ့ျ အခကျအခဲတှေ အငျမတနျမြားပွားနပေါတယျ။ ဒါက မွနျမာနိုငျငံမှာ ထူးခွားတဲ့ အခွအေနေ ရှိနလေို့ ဒီလိုဖွဈနရေတယျလို့ သုံးသပျသူတခြို့ ရှိပါတယျ။ တကမ်ဘာလုံးမှာ ဒီမိုကရစေီ အသှငျကူးပွောငျးသှားတဲ့ နိုငျငံတှမှော အခကျအခဲတှနေဲ့ မွနျမာနိုငျငံရဲ့ အခွအေနဟော ပိုမိုမြားပွားနတေယျလို့ ဆရာကွီး ယူဆမိပါသလား။
ဖွေ ။ ။ မွနျမာနိုငျငံဟာ တိုငျးရငျးသားမြိုးစုံ နထေိုငျလာခဲ့တဲ့ မတူကှဲပွားတဲ့ အစဉျအလာတှေ၊ ရှညျရှညျလြားလြား တညျရှိလာတဲ့အတှကျ ဒီမိုကရစေီ ထူထောငျရေးအတှကျ အခကျအခဲတှေ မြားပွားတယျလို့ ကွိုတငျခန့ျမှနျးနိုငျတဲ့ ကိစ်စလို့ ထငျပါတယျ။ ကနြောျ မွနျမာနိုငျငံကို ပထမဦးဆုံး သှားလာခဲ့တဲ့ ၁၉၅၀ ပွည့ျလှနျတုနျးက ဦးဘဆှတေို့က (၅) နှဈ (သို့မဟုတျ) (၄) နှဈ စီမံကိနျးတှကေို အကောငျးဆုံးဖွဈမယျဆိုတဲ့ ရညျမှနျးခကြျနဲ့ လုပျနခေဲ့ဲကွတာပါ။ မတူကှဲပွားတဲ့ လူမြိုးပေါငျးစုံအတှကျ တဈခုတညျးသော လူ့အဖှဲ့အစညျး၊ တဈခုတညျးသောနိုငျငံ၊ တဈခုတညျးသော အစိုးရဖွဈစရေမယျဆိုတဲ့ စိတျကူးယဉျ ရညျမှနျးခကြျတှနေဲ့ လုပျခဲ့ကွတာပါ။ ကမ်ဘာတလှှာမှာ ကနြောျတို့ တှေ့လာရတာက ဒီလိုနိုငျငံတှမှော ပွူနာတှေ ရှိနတေယျဆိုတာပါပဲ။ သိပျအငျအားကွီးမားတဲ့ USSR ခေါျ ဆိုဗီယကျပွညျထောငျစုကို စတာလငျက လူမြိုးကှဲမြားစှာကို အငျအားနဲ့ ထူထောငျခဲ့ပွီးတော့ လူမြိုးစုလိုကျ ပွညျနယျတှေ ဖှဲ့စညျးဆှဲဆောငျ သိမျးသှငျးမှုနဲ့ အောငျမွငျအောငျ လုပျနိုငျတယျလို့ ရညျရှယျခဲ့ပမေယ့ျ နှဈပေါငျး (၆၀) ကြောျလာတော့ ကဆြုံးသှားတာပါပဲ။
အလားတူစှာပါပဲ ယူဂိုဆလားဗီးယားကိုလညျး ကှနျမွူနဈအစိုးရက အငျအားသုံး သိမျးသှငျးထူထောငျခဲ့ပမေယ့ျ ပွိုကှဲသှားခဲ့ပါတယျ။ ဆိုတော့က မွနျမာနိုငျငံရဲ့ ပွူနာအတှကျလညျး ကနြောျတော့ မအံ့သွပါဘူး။ မွနျမာပွညျသူလူထုအနနေဲ့ သူတို့ရဲ့ မတူကှဲပွားမှုကို နားလညျသဘောပေါကျပွီး အသိအမှတျပွုပေးဖို့ ဖယျဒရယျပွညျထောငျစု တညျထောငျကွမလား။ သီးခွားနိုငျငံတှေ ဖွဈသှားစမေလားဆိုတာကို စဉျးစားဆငျခွငျကွဖို့ သိပျအရေးကွီးပါတယျ။
မေး ။ ။ အခုမကွာခငျ မွနျမာပွညျသူတှဟော မဲပေးကွတော့မယျ ဖွဈပါတယျ။ ဒီရှေးကောကျပှဲကနေ ဘယျလိုမြားမြှောျလင့ျနိုငျပါသလဲ။ ဘာတှမြေား မြှောျလင့ျနိုငျပါသလဲ။ ဆရာကွီး အခုနကပွောခဲ့တဲ့ အခကျအခဲ အခွအေနမြေိုးတှကေို ဒီရှေးကောကျပှဲ ပွီးတဲ့အခါမှာ ပေါျပေါကျလာတဲ့ အခငျးအကငြျးတှကေ ကြောျလှှာနိုငျမယျလို့ ဆရာကွီး ထငျပါသလား။
ဖွေ ။ ။ အခကျအခဲ ရှိနိုငျပါတယျ။ အခုတော့ မွနျမာပွညျသူတှမှော တူညီတဲ့သဘောထား ရှိကွရဲ့လားဆိုတာ မသခြောပါဘူး။ ကနြော့ျအသိမိတျဆှအေားလုံးနဲ့ ဆကျသှယျဆှေးနှေးကွည့ျခငြျပါတယျ။ အခွအေနေ နောကျတဆင့ျရှေ့တိုးအောငျ နိုငျငံရေးပါတီတဈခုတညျးက ဆောငျကွဉျနိုငျမယျ မဟုတျပါဘူး။ ဆိုတော့ တိုငျးပွညျရငျဆိုငျကွုံတှေ့နရေတဲ့ အခွခေံပွူနာတှအေတှကျ မြားစှာခရီးရောကျနိုငျလိမ့ျမယျလို့ ကနြောျ မမြှောျလင့ျပါဘူး။
မေး ။ ။ တခြို့ကတော့ ဒီကိစ်စနဲ့ ပတျသကျတဲ့ ပွူနာအတောျမြားမြားဟာ လကျရှိ ၂၀၀၈ ဖှဲ့စညျးပုံအခွခေံဥပဒေ မကောငျးလို့ဆိုပွီး ပွောကွပါတယျ။ စဈတပျက ရေးဆှဲထားတဲ့ ဥပဒေ ဖွဈနတောကွောင့ျ ဒီဟာမသင့ျလြောျတဲ့ ဥပဒဆေိုပွီးတော့ ဒီဖှဲ့စညျးပုံကို အဓိကထောကျပွနကွေပါတယျ။ ဆရာကွီး ဘယျလိုသဘောရပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ ပထမ ပွောခဲ့သလိုပါပဲ ဆိုဗီယကျပွညျထောငျစု၊ ယူဂိုဆလားဗီးယားတို့မှာလညျး ဖှဲ့စညျးပုံဥဒတှေတေော့ ရှိခဲ့ကွတာပဲ။ အဲဒီဖှဲ့စညျးပုံတှလေညျး ကဆြုံးပကြျပွားခဲ့ကွပါတယျ။ အဲဒီအစား ဒီမိုကရစေီ ဦးတညျတဲ့ သမ်မတနိုငျငံတှေ ဖွဈထှနျးလာခဲ့ပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံမှာလညျး ဖှဲ့စညျးပုံဟာ Single Governing Authority တဈခုတညျးသော အစိုးရအာဏာဆိုတဲ့ အယူအဆအပေါျ မူတညျထားတာပါ။ ဒါဟာ ကဆြုံးရေးကို လုံးဝဦးတညျနပေါတယျ။ တိုငျးရငျးသားတှကေို ဖွန့ျကကြျကိုယျစားမပွုနိုငျပါဘူး။ တခြိနျတညျးမှာပဲ ရိုဟငျဂြာပွူနာကွောင့ျပဲ မွနျမာနိုငျငံကို ကမ်ဘာက စောင့ျကွည့ျနတောပါ။ သူတို့ဟာလညျး အငျအားကွီးမားစှာ လှုပျရှားလာတဲ့ အသိုကျအဝနျးတဈရပျပါ။ အခွားသော ပဋိပက်ခတှလေညျး မြားပွားပွငျးထနျလာပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ဖယျဒရယျပွညျထောငျစု ဖှဲ့စညျးကွမလား။ သီးခွားစီ ဖွဈသှားစမေလားဆိုတာ အလေးအနကျ စဉျးစားရမယ့ျ အခြိနျပါ။
မေး ။ ။ ဆိုတော့ ဆရာကွီး ပွောသှားသလို ဆိုဗီယကျပွညျထောငျစု၊ ယူဂိုဆလားဗီးယားပွညျထောငျစုတို့လို ပွိုကှဲရတဲ့ အဖွဈမြိုး ရောကျနိုငျတဲ့အထိ မွနျမာနိုငျငံရဲ့ အခွအေနကေ ဒီလောကျတောငျ ဆိုးဝါးနလေို့လား။ တကယျမြား အဲဒီလိုပွိုကှဲတဲ့ အခွအေနကေို ရောကျနိုငျစရာအကွောငျး ရှိလို့လား။
ဖွေ ။ ။ ဖွဈလာနိုငျစရာ ရှိပါတယျ။ စဈတပျက သူ့အငျအားတဈခုတညျးနဲ့ ဘယျလောကျအထိ ထိနျးနိုငျမလဲဆိုတဲ့အပေါျ မူတညျပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ လူ့သဘာဝဆိုတာက အားပွိုငျတဲ့သဘော ရှိပါတယျ။ ဒီသဘောကွောင့ျ တခြိနျခြိနျမှာ အကှဲအပွဲဖွဈလာပွီး အကြိုးရှိတဲ့ဘကျကိုလညျး ဦိးတညျနိုငျပါတယျ။ နောကျပွီး အထကျလူကွီးတှေ ကွီးပှားခမြျးသာသလောကျ သာမနျအောကျခွေ ရဲဘောျတှဘေဝကလညျး ဆိုးဝါးလှပါတယျ။ ဒါက တပျမတောျအတှငျး နှဈပေါငျးမြားစှာ ရှိလာတဲ့ပွူနာပါ။
မေး ။ ။ တဆကျတညျး မေးခငြျတာကတော့ ဆရာကွီးက တပျမတောျအကွောငျးကိုပွောတယျ။ စဈတပျအကွောငျးကိုပွောတော့ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျနဲ့ သူ့ရဲ့ပါတီ အမြိုးသားဒီမိုကရစေီအဖှဲ့ခြုပျရဲ့ စှမျးဆောငျခကြျ၊ လုပျဆောငျခကြျတှကေိုတော့ ဆရာကွီး ဘယျလိုအကဲဖွတျလိုပါလဲ။
ဖွေ ။ ။ ပွညျတှငျးကလူတှေ အမြားအပွား NLD အပေါျ စိတျပကြျနကွေတယျဆိုတာ သခြောပါတယျ။ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျအပေါျလညျး အလားတူ စိတျပကြျကောငျး စိတျပကြျနကွေပါလိမ့ျမယျ။ ကနြောျကတော့ သူဟာ အငျမတနျစိတျရှညျသညျးခံတဲ့ ခေါငျးဆောငျတဈယောကျလို့ ထငျပါတယျ။ ဒါကွောင့ျလဲ တဈတိုငျးပွညျလုံး မပွိုမကှဲ တပေါငျးစညျးတညျး ရှိနိုငျအောငျလို့ အစှမျးကုနျလိုကျလြောပွီး ညှိနှိုငျးလကျခံခဲ့တယျလို့ မွငျပါတယျ။ ဖယျဒရယျပွညျထောငျစု ဖှဲ့စညျးပုံစဈစဈကို ဖောျဆောငျကွပါ။ တဈပွညျထောငျစနဈ Unitary ပုံစံလုပျရငျတော့ ကဆြုံးလိမ့ျမယျလို့ အကွံပေးခငြျပါတယျ။
မေး ။ ။ ဖယျဒရယျဆိုလို့ အခုလကျရှိ ဖှဲ့စညျးပုံကလညျး ဖယျဒရယျပုံစံမြိုးတော့ လုပျထားတာပဲ။ ၁၉၄၇ ဖှဲ့စညျးပုံကိုလညျး အဲဒီလိုမြိုး ပွောခဲ့တာ ရှိပါတယျ။ ပွညျနယျတှေ၊ ဒသေန်တရ အာဏာပိုငျအဖှဲ့အစညျးတှေ ဖှဲ့စညျးထားတယျဆိုတော့ တကယျတော့ ဖယျဒရယျ ဖွဈစခေငြျရငျ ဒီဖှဲ့စညျးပုံကိုပဲ အခွခေံပွီးတော့ အဲဒီတိုငျးရငျးသားဒသေဖွဈတဲ့ ပွညျနယျတှကေို လုပျပိုငျခှင့ျ ပိုပေးလိုကျရငျ အာဏာပိုပေးလိုကျရငျ ဖွဈနိုငျတယျလို့ ပွောကွပါတယျ။ အဲဒီလိုကော မဖွဈနိုငျဘူးလား။
ဖွေ ။ ။ အခြုပျအခွာအာဏာ အတောျအသင့ျရှိတဲ့ သမ်မတနိုငျငံတှကေို စုပေါငျးထားတဲ့ ပုံစံမြိုးကလှဲပွီး ပိုမိုသာလှနျကောငျးမှနျတဲ့ ဖယျဒရယျစနဈဆိုတာ မရှိဘူးလို့ ကနြောျ လုံးဝယုံကွညျပါတယျ။ ကနြော့ျရဲ့ ကိုယျပိုငျအတှေ့အကွုံအရ အမရေိကနျပွညျထောငျစု နမူနာကို ပွောပါရစေ။ ဥရောပတိုကျသားတှေ အမရေိကမှာ စတငျပွောငျးရှှေ့အခွခေစြဉျတုနျးက Political Unit နိုငျငံရေးအစုအဝေးပေါငျး ခုနှဈရာလောကျ ရှိခဲ့ပါတယျ။ ဌာနတေိုငျးရငျးသားတှကေလှဲလို့ မတူကှဲပွားတဲ့အားလုံးကို တပေါငျးတစညျးတညျး လုပျခငြျခဲ့တဲ့ လူတှဟော မအောငျမွငျခဲ့ပါဘူး။ သူတို့ဘာသာစကား normative behavior လို့ခေါျတဲ့ စံစနဈအပွုအမှုတှေ ရှိနခေဲ့တာပါ။ အခုနှဈပေါငျး နှဈရာ၊ သုံးရာ ကွိုးပမျးတညျဆောကျလာတာတောငျ လူမြိုးစုတခြို့ဟာ အခြုပျအခွာ အာဏာပွနျလညျထူထောငျခငြျကွပါသေးတယျ။ ဒါဟာ ကနြျကမ်ဘာ့နိုငျငံတှအေတှကျ ဆိုးဝါးတဲ့ နမူနာတဈရပျပါ။ မွနျမာနိုငျငံအတှကျလညျး ဗမာလူမြိုးဟာ ကနြျတဲ့တိုငျးရငျးသားဒသေတှကေို ကိုလိုနီလို သိမျးပိုကျပွီး တဈနိုငျငံတညျးအဖွဈ အုပျခြုပျဖို့ မကွိုးစားဘဲ၊ ရခိုငျ၊ မှနျ၊ ရှမျး၊ ကခငြျ၊ ကရငျ၊ ကယား၊ ခငြျး စသညျဖွင့ျ တိုငျးရငျးသားတှကေို အာဏာခှဲဝပေေးမယျလို့ မြှောျလင့ျပါတယျ။ သူတို့မှာ အနာဂတျကိုယျစီ၊ ဆန်ဒကိုယျစီနဲ့ ရှိနကွေပါတယျ။ လောလောဆယျမှာတော့ အားလုံးအတှကျ ဝမျးနညျးဖှယျကောငျးတဲ့ အခွအေနေ ရှိနပေါတယျ။
မေး ။ ။ ဒီလိုအခွအေနမြေိုးကနေ လှတျမွောကျနိုငျမယ့ျ အပွုသဘောဆောငျတဲ့ အသှငျလက်ခဏာ တစုံတရာကော မတှေ့မိဘူးလား။ အခုအခြိနျမှာ တိုငျးပွညျက အရငျထကျစာရငျ ပိုမိုပှင့ျလငျးလာပွီးလို့ ထငျပါတယျ။
ဖွေ ။ ။ သိပျကိုအပွုသဘောဆောငျတဲ့ အခကြျတခြို့လညျး ရှိပါတယျ။ လှနျခဲ့တဲ့ ဆယျစုနှဈအတှငျး ကနြောျဟာ မွနျမာနိုငျငံအနံှ စာကွည့ျတိုကျတှေ ထူထောငျရေးအတှကျ သှားရောကျခဲ့ပါတယျ။ ကနြော့ျရဲ့ ဒီစီမံကိနျးဟာ ဆကျရှိနဆေဲပါ။ ကနြော့ျအတှကျ အားတကျစရာ အကောငျးဆုံးကတော့ လူအမြားအပွားဟာ လေ့လာသငျယူလိုစိတျတှေ ပွငျးပွနခေငြျပါ။ သူတို့ဟာ မြားသောအားဖွင့ျ ပညာရှငျအသိုငျးအဝိုငျးက လာကွသူတှေ မဟုတျပါဘူး။ သာမနျအရောငျးအဝယျ လုပျနတေဲ့ ကုနျသညျတှပေါ။ သူတို့ဟာ လူငယျတှအေတှကျ သငျကွားရေးအထောကျအကူတှေ၊ စာကွည့ျတိုကျတှေ ထူထောငျဖို့ အထူးကို စိတျအားထကျသနျနကွေပါတယျ။ ကမ်ဘာနဲ့ တပွညေီ ဗဟုသုတတှေ လိုခငြျနကွေပါတယျ။ ဒါဟာ တနိုငျငံလုံးအနံှ တိုငျးရငျးသားတှအေားလုံးကွားမှာ တှေ့မွငျခဲ့ရတာပါ။
မေး ။ ။ လကျရှိ မွနျမာနိုငျငံရဲ့ အခွအေနတှေကေို အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတှနေဲ့ ဆကျစပျပွီးတော့ နောကျဆုံးပွောပွပါ။ ဆရာကွီး ဘယျလိုမွငျပါသလဲ။
ဖွေ ။ ။ မွနျမာ့အိမျနီးခငြျး ထိုငျးနဲ့ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှ နှဈနိုငျငံစလုံးဟာ သူတို့နိုငျငံအတှငျးက တိုငျးရငျးသားလူမြိုးစုတှကေို အသိအမှတျပွုမှု သိပျကိုအားနညျးကွပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ သူတို့ဟာ မွနျမာနိုငျငံထကျ တိုးတကျဖှံ့ဖွိုးမှုတှေ ရှိနပေါတယျ။ အိန်ဒိယနဲ့ တရုတျတို့မှာတော့ ပိုပွီးတော့ တိုးတကျနခေဲ့တယျ။ မွနျမာနိုငျငံကွတော့ နိုငျငံသား သုံးလေးသနျးဟာ နယျစပျဖွတျကြောျပွီး ဘဝရပျတညျရေးအတှကျ အလုပျအကိုငျ သှားလုပျနကွေရပါတယျ။ မွနျမာခေါငျးဆောငျတှအေနနေဲ့ အိမျနီးခငြျးတှကေိုလညျး အတုယူပွီး အနာဂတျကို ဘယျလိုထိနျးကြောငျးရမလဲဆိုတာကို စဉျးစားသင့ျပါတယျ။ အခုလကျရှိအတိုငျးသာဆိုရငျတော့ မွနျမာနိုငျငံဟာ တရုတျ၊ အိန်ဒိယတို့သာမက ထိုငျး၊ ဘငျ်ဂလားဒေ့ရျှတို့ရဲ့ ခြုပျကိုငျမှုအောကျကိုပါ တနညျးနညျးဖွင့ျ ရောကျရှိသှားနိုငျပါတယျ။ တခါတခါ မွနျမာနိုငျငံပွညျသူလူထု ခံစားလာရတဲ့ ဒုက်ခတှကေိုကွည့ျပွီး ကနြောျ အထူးကိုစိတျမကောငျး ဖွဈမိပါတယျ။ ၁၉၄၈ ကစပွီး မွနျမာခေါငျးဆောငျအဆကျဆကျဟာ ပွညျသူလူထုအကြိုးကို အမှနျတကယျ မဆောငျကွဉျးပေးခဲ့ကွပါဘူး။ အငျ်ဂလိပျနဲ့ ဂပြနျတို့လညျး မွနျမာပွညျသူလူထုရဲ့ အကြိုးကို လုံးဝဖောျဆောငျခဲ့ကွတာ မဟုတျပါဘူး။
