(Zawgyi / Unicode)
ကခ်င္ျပည္နယ္တြင္းက ေက်းရြာအုပ္စု ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ေရြးေကာက္ပြဲ မက်င္းပေတာ့ဘူးဆိုတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေကာ္မရွင္ရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ဟာ ႏုိင္ငံသားေတြရဲ႕ အေျခခံရပိုင္ခြင့္ မဲေပးပိုင္ခြင့္ဆိုတဲ့ ႏုိင္ငံသား အခြင့္အေရးတရပ္ကို ခ်ိဳးေဖာက္တာသက္သက္ ျဖစ္တယ္လို႔ ကခ်င္အေရး လႈပ္ရွားသူေတြ၊ ကခ်င္လႊတ္ေတာ္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းနဲ႔ ကခ်င္ႏိုင္ငံေရးပါတီဘက္က ေဝဖန္ေျပာဆိုလိုက္ပါတယ္။ အျပည့္အစုံကို မဆုမြန္ စုစည္း တင္ျပထားပါတယ္။
လာမယ့္ ၂၀၂၀ ျပည့္ႏွစ္ ပါတီစံုဒီမိုကေရစီ အေထြေထြေရြးေကာက္ပြဲႀကီး က်င္းပဖို႔ ရက္ပိုင္းပဲ လိုေတာ့ခ်ိန္မွာ ကခ်င္ျပည္နယ္ အပါအဝင္ တိုင္းရင္းေဒသတခ်ိဳ႕မွာ ‘လြတ္လပ္ၿပီး တရားမွ်တမႈရွိတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပရန္ အေျခအေနမရွိ’ ဆိုတဲ့ အေၾကာင္းျပခ်က္နဲ႔ ျပည္ေထာင္စုေရြးေကာက္ပြဲ ေကာ္မရွင္က ေအာက္တိုဘာ ၁၆ ရက္က ႏိုင္ငံကို ေၾကညာလိုက္တာပါ။
ကခ်င္ျပည္နယ္တြင္းက ေရြးေကာက္ပြဲ မက်င္းပႏုိင္ေတာ့မယ့္ ေနရာေတြကေတာ့ ေခါင္လန္ဖူး၊ ဆြမ္ပရာဘြမ္၊ မခ်မ္းေဘာ၊ မံစီ၊ မိုးေမာက္၊ ေရႊကူ၊ ခ်ီေဖြ၊ ေဆာ့ေလာ္၊ တႏုိင္း၊ ဝိုင္းေမာ္နဲ႔ အင္ဂ်န္းယန္ ၿမိဳ႕နယ္ေတြထဲက ေက်းရြာအုပ္စု ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ပါဝင္ပါတယ္။
အခုလို ကခ်င္လြတ္ေျမာက္ေရးအဖြဲ႔ (KIO) နဲ႔ အစိုးရတပ္တို႔ၾကား ႏွစ္နဲ႔ခ်ီ စစ္ေရးပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ခဲ့တဲ့ ကခ်င္ျပည္နယ္တြင္းက ကခ်င္ေဒသခံ ေက်းရြာသူ ေက်းရြာသားေတြဟာ စစ္ဒဏ္ကို ခါးစည္းခံေနရသလို သူတို႔ရဲ႕ျပႆနာေတြကို ေျဖရွင္းေပးမယ့္ ကိုယ္စားလွယ္ေတြကို ေရြးခ်ယ္တင္ေျမႇာက္ခြင့္ အေျခခံႏုိင္ငံသား အခြင့္အေရးကိုပါ ဆံုး႐ႈံးရတဲ့ အေနအထား ျဖစ္ေနတယ္လို႔ ၂၀၂၀ ျပည့္ႏွစ္ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ ကခ်င္ျပည္နယ္ ျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႕နယ္ ကိုယ္စား ဝင္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္မယ့္ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ကို္ယ္စားလွယ္ေလာင္း ဆိုင္းႏုပန္ (Seng Nu Pan) က ေဝဖန္ေျပာဆိုလုိက္ပါတယ္။
“က်မတို႔အေနနဲ႔ ခံစားရတာကေတာ့ ျပည္သူလူထုရဲ႕ အခြင့္အေရး ဆံုး႐ႈံးတယ္လို႔ ခံစားရပါတယ္။ အခု ကခ်င္ျပည္နယ္က တခ်ိဳ႕ေနရာေတြက ၂၀၁၅ မွာကတည္းက ပိတ္ထားတဲ့ေနရာေတြ ျဖစ္တယ္။ က်မတို႔ ကခ်င္ျပည္နယ္မွာဆိုရင္ လုပ္လို႔ရတယ္။ ဒါေပမယ့္လည္း မလုပ္ဘူးဆိုတဲ့ အေနအထားမွာ က်မတို႔ႏိုင္ငံသားေတြရဲ႕ အခြင့္အေရး အမ်ားႀကီး ဆံုး႐ႈံးတယ္။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုရင္ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံမွာ ကိုယ့္ကို ၅ ႏွစ္အုပ္ခ်ဳပ္မယ့္ အစိုးရကို ကိုယ္ကိုယ္တုိင္ ေရြးခ်ယ္မယ့္ အခြင့္အေရးေတာ့ ရွိသင့္တယ္ေပါ့ေနာ္။ ဒါ ႏုိင္ငံသားျဖစ္တဲ့အတြက္ ႏုိင္ငံသားတေယာက္ရဲ႕ အခြင့္အေရးေတာ့ ရသင့္တယ္။ အခုေတာ့ မရဘူးဆိုေတာ့ က်မတို႔က စိတ္ေတာ့မေကာင္းဘူးေပါ့ေနာ္။ ဒီအေပၚမွာ UEC (The Union Election Commission) ဘက္ကေန ဒါ တခုခု တာဝန္ယူ တာဝန္ခံၿပီး လုပ္ေပးဖို႔အတြက္ေတာ့ က်မတို႔ဘက္က ေမွ်ာ္လင့္တယ္။ အခုက ႏုိင္ငံသားေတြရဲ႕ အခြင့္အေရးေတြ အမ်ားႀကီး ဆံုး႐ႈံးေနရတယ္ ဆုိတာကိုလည္း ပိုၿပီး အဓိကေျပာခ်င္ပါတယ္။”
၂၀၂၀ ေရြးေကာက္ပြဲ မက်င္းပျဖစ္မယ့္ ကခ်င္ျပည္နယ္တြင္းက ေက်းရြာအုပ္စု ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကေတာ့ အဲ့ဒီ့ေဒသက ကခ်င္စစ္ေရွာင္ေတြေနတဲ့ ေက်းရြာေတြ၊ IDP စစ္ေရွာင္စခန္းက ကခ်င္ျပည္သူေတြ မ်ားတယ္လို႔ ကခ်င္ IDP ေတြအေရး အဓိကေဆာင္ရြက္ေနတဲ့ ကခ်င္လူထုအလင္းအဖြဲ႔ အမႈေဆာင္ဒါ႐ုိက္တာ ေဒၚေမရီေတာမ္ (Mary Tawn) က ေျပာပါတယ္။
“ဟုတ္ပါတယ္။ အခု ေရြးေကာက္ပြဲေကာ္မရွင္က ေၾကညာတဲ့ ရြာေတြ ၿမိဳ႕နယ္ေတြေပါ့ အဲ့ဒီ့မွာရွိတဲ့သူေတြက မ်ားေသာအားျဖင့္က က်မတို႔ IDPs (Internally displaced people) စခန္းကသူေတြ ျဖစ္တယ္။ ၂၀၁၅ တုန္းကလည္း ဒီ IDP ဒုကၡသည္စခန္းမွာ ရွိေနတဲ့သူေတြက မဲေပးခြင့္ မရွိခဲ့ဘူးေလ။ အခုလည္း အဲ့သလိုပဲေပါ့။ ဥပမာ မန္စီၿမိဳ႕နယ္တို႔ မိုင္းေခါင္တို႔ မုန္ဒိန္ပါ အခုေၾကညာထားတဲ့ ေနရာေတြအားလံုး အဲ့ဒီ့ထဲက အဓိက ေဒသခံေတြ အားလံုးဟာဆိုရင္ အစိုးရထိန္းခ်ဳပ္တဲ့ IDP စခန္းေတြ၊ ၿပီးေတာ့ KIO ထိန္းခ်ဳပ္တဲ့ IDP ဒုကၡသည္စခန္းေတြမွာ ရွိေနတဲ့ ဒုကၡသည္ေတြျဖစ္တယ္။
“ေျပာရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ဒုကၡသည္ေပါင္း ၈၀,၀၀၀ ပတ္ဝန္းက်င္က မဲေပးလို႔မရဘူး ျဖစ္ေနတယ္လို႔ က်မတို႔ ေျပာလို႔ရတာေပါ့။ ၿပီးေတာ့ အခု ကုိဗစ္ေၾကာင့္မို႔လို႔ သြားလာေရးေတြကလည္း အရမ္းခက္၊ ေနာက္ ေရြးေကာက္ပြဲကလည္း လံုးဝ က်င္းပခြင့္လည္း မရွိဘူးဆိုေတာ့ တကယ္က IDP ဆိုေပမယ့္ သူလည္း ႏုိင္ငံသားတေယာက္ပဲေလ။ ဒါေပမယ့္ မဲေပးခြင့္ အဲ့အခြင့္အေရးကို သူဆံုး႐ႈံးခဲ့ရတာကေတာ့ ၂၀၁၅ ကတည္းကပဲ။ အခုလည္း ဒီလိုပဲေလ အစိုးရအဆက္ဆက္ သက္တမ္းသာ ေျပာင္းသြားတယ္။ IDP ေတြရဲ႕ဘဝကေတာ့ မေျပာင္းဘူး၊ ဒီအတုိင္းပဲေပါ့ေလ။ အဲ့လိုျဖစ္ေနတယ္။”
ကခ်င္ေက်းရြာအုပ္စုေတြက ေဒသခံ ကခ်င္ျပည္သူေတြ မဲေပးပိုင္ခြင့္ မဆံုး႐ႈံးေစေရး ျပည္ေထာင္စုေရြးေကာက္ပြဲ ေကာ္မရွင္ အေနနဲ႔ ခ႐ုိင္၊ တုိင္း၊ ၿမိဳ႕နယ္အဆင့္ ေရြးေကာက္ပြဲေကာ္မရွင္ေတြ ဌာနေေဒသခံ ကခ်င္ႏုိင္ငံေရး ပါတီေတြနဲ႔ ေဆြးေႏြးၿပီး စနစ္တက် စိစစ္သင့္တယ္လို႔ ကခ်င္ျပည္နယ္ ျပည္သူ႔ပါတီ ဒုဥကၠ႒ (၁) ေဒၚဒြဲဘူ (Daw Doi Bu) က ေျပာပါတယ္။
“အခု ကခ်င္ျပည္နယ္ထဲမွာ လက္ရွိ ေရြးေကာက္ပြဲ မက်င္းပတဲ့ ေနရာေတြကေတာ့ ေက်းရြာေတြေပါ့ေနာ္။ ေက်းရြာေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ေရြးေကာက္ပြဲ မက်င္းပတာ က်မတို႔ ေတြ႔ရတယ္။ အဲ့ေတာ့ ဒီ အင္ဂ်န္းယန္တို႔ဆို ေက်းရြာေပါင္း ၆၁ အုပ္စုဆို ရြာေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက KIO (The Kachin Independence Organization) ထိန္းခ်ဳပ္ဧရိယာဘက္မွာ ရွိတယ္။ ေနာက္ ေခါင္လန္ဖူးတို႔ဆိုရင္လည္း အရင္တုန္းက မက်င္းပႏိုင္ခဲ့တဲ့ ေနရာေတြ ရွိတယ္။ ကခ်င္နယ္ေျမေတြအေနနဲ႔က အဲ့ဒီ့ေဒသေတြကို ျပန္စိစစ္ရမွာျဖစ္တယ္။ တကယ္လို႔ အဲ့ဒီ့ေနရာေတြမွာ တုိက္ပြဲလည္းမျဖစ္ဘူး၊ KIA Control ထိန္းခ်ဳပ္ဧရိယာလည္း မဟုတ္ဘူးဆိုရင္ မဲေပးခြင့္ရဖို႔ လိုတာေပါ့။ က်မတို႔ အဲ့ဒီ့ေဒသမွာရွိေနတဲ့ လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ေတြနဲ႔ ျပန္ေမးမွရမယ္။ လြတ္လပ္ၿပီး တရားမွ်တမႈ ရွိဖို႔ကေတာ့ ျပည္ေထာင္စုေရြးေကာက္ပြဲ ေကာ္မရွင္ဘက္က သူတို႔ ျပည္နယ္ကေရာ ခ႐ုိင္ကေရာေပါ့ေနာ္၊ အဓိက မဲေပးႏုိင္ဖို႔က အခုက ကိုဗစ္ကာလလည္း ျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ အခါက်ေတာ့ အားလံုးမဲေပးႏုိင္ေအာင္ေတာ့ စီစဥ္ေပးဖို႔လိုတယ္။”
အဲ့ဒီေဒသေတြက ကခ်င္ျပည္သူေတြဟာ မဲေပးရမယ့္ ႏုိင္ငံသားအခြင့္အေရး ဆံုး႐ႈံးရသလို သူတို႔မွာ ဒီလို ႏုိင္ငံသားအခြင့္အေရးနဲ႔အညီ မဲေပးပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရး ရွိေနတယ္ ဆိုတာကိုေတာင္ မသိၾကေတာ့တဲ့ အေနအထား ျဖစ္ေနၾကတယ္လို႔ ေဒၚေမရီေတာမ္က ေျပာပါတယ္။
“IDP ေတြဟာ ကိုယ့္ေနရပ္ရင္းကို ျပန္ေရာက္ၿပီးမွ ကိုယ့္ရဲ႕ ႏုိင္ငံသားတေယာက္ရဲ႕ အခြင့္အေရးနဲ႔အညီ မဲေပးပိုင္ခြင့္ကို ရဖို႔က အရမ္းအေရးႀကီးပါတယ္။ အခုဆိုရင္ ပိုၿပီးေတာ့ ဆုိးတာက အခုလို အရမ္းခက္ခဲေနတဲ့အခ်ိန္ ကိုဗစ္ကာလမွာ Lockdown ဆိုၿပီး အသြားအလာ အကန္႔အသတ္ ပိတ္ပင္ထားတဲ့အခ်ိန္ ဒုကၡသည္စခန္းကသူေတြက အစားအေသာက္ကအစ အကုန္ဆံုး႐ႈံး နစ္နာမႈေတြ ရွိၿပီးသား။ ဒီလို ေရြးေကာက္ပြဲေတြ လုပ္ၿပီးေတာ့ မဲေပးတယ္ဆိုတာ သူတို႔က မသိေတာ့ဘူးလို႔ ေျပာလို႔ရတယ္။ လူငယ္ေတြဆိုရင္ မဲေပးတယ္ဆိုတာ ဘာလဲ၊ ႏုိင္ငံသားအခြင့္အေရးဆိုတာ ဘာလဲေပါ့၊ ယံုၾကည္မႈေတြ အားနည္းလာတယ္လို႔ ေျပာလို႔ရပါတယ္။ ဘယ္အစိုးရတက္လာလာ အခုဆို အစိုးရ ၂ ဆက္ရွိသြားၿပီ။ IDP ေတြရဲ႕ ဘဝက ကမ့္ပ္ထဲမွာပဲ ဒံုရင္းက ဒံုရင္းပဲ ဘာမွမထူးျခားဘူး။ ဒါေၾကာင့္ တက္လာတဲ့အစိုးရ ဘယ္သူပဲျဖစ္ျဖစ္ IDP အေရး ဦးစားေပးလုပ္ေပးဖို႔ လိုအပ္တယ္လို႔ပဲ က်မက ျမင္တယ္ေပါ့ေလေနာ္။”
အခုဆိုရင္ေတာ့ ကခ်င္ျပည္နယ္ထဲ တေက်ာ့ျပန္ စစ္ျပန္ျဖစ္ခဲ့တာ ၉ ႏွစ္တိုင္တိုင္ ရွိခဲ့ပါၿပီ။ ဒါေပမယ့္လည္း စစ္ေရးပဋိပကၡေတြ တင္းမာေနဆဲမို႔ သိန္းခ်ီတဲ့ ကခ်င္ျပည္သူေတြဟာ အခုအခ်ိန္အထိ သူတို႔ေနရပ္ရင္းေတြကို မျပန္ႏုိင္ၾကေသးသလို ကိုယ့္ေနရပ္ ကုိယ့္ေဒသမွာ မဲေပးခြင့္လို ႏုိင္ငံသားအခြင့္အေရးနဲ႔အညီ လုပ္ပိုင္ခြင့္ေတြလည္း ဆံုး႐ႈံးေနရဆဲ အေနအထား ျဖစ္ေနတယ္လို႔ ကခ်င္အေရး လႈပ္ရွားသူေတြက ေျပာပါတယ္။
----------------------------
(Unicode)
ကချင်လူထု မဲပေးခွင့် အခွင့်အရေး ဆုံးရှုံးဟု ဒေသခံပါတီတွေ ဝေဖန်
ကချင်ပြည်နယ်တွင်းက ကျေးရွာအုပ်စု တော်တော်များများမှာ ရွေးကောက်ပွဲ မကျင်းပတော့ဘူးဆိုတဲ့ ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်ရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ဟာ နိုင်ငံသားတွေရဲ့ အခြေခံရပိုင်ခွင့် မဲပေးပိုင်ခွင့်ဆိုတဲ့ နိုင်ငံသား အခွင့်အရေးတရပ်ကို ချိုးဖောက်တာသက်သက် ဖြစ်တယ်လို့ ကချင်အရေး လှုပ်ရှားသူတွေ၊ ကချင်လွှတ်တော် ကိုယ်စားလှယ်လောင်းနဲ့ ကချင်နိုင်ငံရေးပါတီဘက်က ဝေဖန်ပြောဆိုလိုက်ပါတယ်။ အပြည့်အစုံကို မဆုမွန် စုစည်း တင်ပြထားပါတယ်။
လာမယ့် ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် ပါတီစုံဒီမိုကရေစီ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲကြီး ကျင်းပဖို့ ရက်ပိုင်းပဲ လိုတော့ချိန်မှာ ကချင်ပြည်နယ် အပါအဝင် တိုင်းရင်းဒေသတချို့မှာ ‘လွတ်လပ်ပြီး တရားမျှတမှုရှိတဲ့ ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပရန် အခြေအနေမရှိ’ ဆိုတဲ့ အကြောင်းပြချက်နဲ့ ပြည်ထောင်စုရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင်က အောက်တိုဘာ ၁၆ ရက်က နိုင်ငံကို ကြေညာလိုက်တာပါ။
ကချင်ပြည်နယ်တွင်းက ရွေးကောက်ပွဲ မကျင်းပနိုင်တော့မယ့် နေရာတွေကတော့ ခေါင်လန်ဖူး၊ ဆွမ်ပရာဘွမ်၊ မချမ်းဘော၊ မံစီ၊ မိုးမောက်၊ ရွှေကူ၊ ချီဖွေ၊ ဆော့လော်၊ တနိုင်း၊ ဝိုင်းမော်နဲ့ အင်ဂျန်းယန် မြို့နယ်တွေထဲက ကျေးရွာအုပ်စု တော်တော်များများ ပါဝင်ပါတယ်။
အခုလို ကချင်လွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့ (KIO) နဲ့ အစိုးရတပ်တို့ကြား နှစ်နဲ့ချီ စစ်ရေးပဋိပက္ခတွေ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ကချင်ပြည်နယ်တွင်းက ကချင်ဒေသခံ ကျေးရွာသူ ကျေးရွာသားတွေဟာ စစ်ဒဏ်ကို ခါးစည်းခံနေရသလို သူတို့ရဲ့ပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းပေးမယ့် ကိုယ်စားလှယ်တွေကို ရွေးချယ်တင်မြှောက်ခွင့် အခြေခံနိုင်ငံသား အခွင့်အရေးကိုပါ ဆုံးရှုံးရတဲ့ အနေအထား ဖြစ်နေတယ်လို့ ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် ရွေးကောက်ပွဲမှာ ကချင်ပြည်နယ် မြစ်ကြီးနားမြို့နယ် ကိုယ်စား ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်မယ့် ပြည်သူ့လွှတ်တော် ကိုယ်စားလှယ်လောင်း ဆိုင်းနုပန် (Seng Nu Pan) က ဝေဖန်ပြောဆိုလိုက်ပါတယ်။
“ကျမတို့အနေနဲ့ ခံစားရတာကတော့ ပြည်သူလူထုရဲ့ အခွင့်အရေး ဆုံးရှုံးတယ်လို့ ခံစားရပါတယ်။ အခု ကချင်ပြည်နယ်က တချို့နေရာတွေက ၂၀၁၅ မှာကတည်းက ပိတ်ထားတဲ့နေရာတွေ ဖြစ်တယ်။ ကျမတို့ ကချင်ပြည်နယ်မှာဆိုရင် လုပ်လို့ရတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း မလုပ်ဘူးဆိုတဲ့ အနေအထားမှာ ကျမတို့နိုင်ငံသားတွေရဲ့ အခွင့်အရေး အများကြီး ဆုံးရှုံးတယ်။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုရင် နိုင်ငံတနိုင်ငံမှာ ကိုယ့်ကို ၅ နှစ်အုပ်ချုပ်မယ့် အစိုးရကို ကိုယ်ကိုယ်တိုင် ရွေးချယ်မယ့် အခွင့်အရေးတော့ ရှိသင့်တယ်ပေါ့နော်။ ဒါ နိုင်ငံသားဖြစ်တဲ့အတွက် နိုင်ငံသားတယောက်ရဲ့ အခွင့်အရေးတော့ ရသင့်တယ်။ အခုတော့ မရဘူးဆိုတော့ ကျမတို့က စိတ်တော့မကောင်းဘူးပေါ့နော်။ ဒီအပေါ်မှာ UEC (The Union Election Commission) ဘက်ကနေ ဒါ တခုခု တာဝန်ယူ တာဝန်ခံပြီး လုပ်ပေးဖို့အတွက်တော့ ကျမတို့ဘက်က မျှော်လင့်တယ်။ အခုက နိုင်ငံသားတွေရဲ့ အခွင့်အရေးတွေ အများကြီး ဆုံးရှုံးနေရတယ် ဆိုတာကိုလည်း ပိုပြီး အဓိကပြောချင်ပါတယ်။”
၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲ မကျင်းပဖြစ်မယ့် ကချင်ပြည်နယ်တွင်းက ကျေးရွာအုပ်စု တော်တော်များများကတော့ အဲ့ဒီ့ဒေသက ကချင်စစ်ရှောင်တွေနေတဲ့ ကျေးရွာတွေ၊ IDP စစ်ရှောင်စခန်းက ကချင်ပြည်သူတွေ များတယ်လို့ ကချင် IDP တွေအရေး အဓိကဆောင်ရွက်နေတဲ့ ကချင်လူထုအလင်းအဖွဲ့ အမှုဆောင်ဒါရိုက်တာ ဒေါ်မေရီတောမ် (Mary Tawn) က ပြောပါတယ်။
“ဟုတ်ပါတယ်။ အခု ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်က ကြေညာတဲ့ ရွာတွေ မြို့နယ်တွေပေါ့ အဲ့ဒီ့မှာရှိတဲ့သူတွေက များသောအားဖြင့်က ကျမတို့ IDPs (Internally displaced people) စခန်းကသူတွေ ဖြစ်တယ်။ ၂၀၁၅ တုန်းကလည်း ဒီ IDP ဒုက္ခသည်စခန်းမှာ ရှိနေတဲ့သူတွေက မဲပေးခွင့် မရှိခဲ့ဘူးလေ။ အခုလည်း အဲ့သလိုပဲပေါ့။ ဥပမာ မန်စီမြို့နယ်တို့ မိုင်းခေါင်တို့ မုန်ဒိန်ပါ အခုကြေညာထားတဲ့ နေရာတွေအားလုံး အဲ့ဒီ့ထဲက အဓိက ဒေသခံတွေ အားလုံးဟာဆိုရင် အစိုးရထိန်းချုပ်တဲ့ IDP စခန်းတွေ၊ ပြီးတော့ KIO ထိန်းချုပ်တဲ့ IDP ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ ရှိနေတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေဖြစ်တယ်။
“ပြောရမယ်ဆိုရင်တော့ ဒုက္ခသည်ပေါင်း ၈၀,၀၀၀ ပတ်ဝန်းကျင်က မဲပေးလို့မရဘူး ဖြစ်နေတယ်လို့ ကျမတို့ ပြောလို့ရတာပေါ့။ ပြီးတော့ အခု ကိုဗစ်ကြောင့်မို့လို့ သွားလာရေးတွေကလည်း အရမ်းခက်၊ နောက် ရွေးကောက်ပွဲကလည်း လုံးဝ ကျင်းပခွင့်လည်း မရှိဘူးဆိုတော့ တကယ်က IDP ဆိုပေမယ့် သူလည်း နိုင်ငံသားတယောက်ပဲလေ။ ဒါပေမယ့် မဲပေးခွင့် အဲ့အခွင့်အရေးကို သူဆုံးရှုံးခဲ့ရတာကတော့ ၂၀၁၅ ကတည်းကပဲ။ အခုလည်း ဒီလိုပဲလေ အစိုးရအဆက်ဆက် သက်တမ်းသာ ပြောင်းသွားတယ်။ IDP တွေရဲ့ဘဝကတော့ မပြောင်းဘူး၊ ဒီအတိုင်းပဲပေါ့လေ။ အဲ့လိုဖြစ်နေတယ်။”
ကချင်ကျေးရွာအုပ်စုတွေက ဒေသခံ ကချင်ပြည်သူတွေ မဲပေးပိုင်ခွင့် မဆုံးရှုံးစေရေး ပြည်ထောင်စုရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင် အနေနဲ့ ခရိုင်၊ တိုင်း၊ မြို့နယ်အဆင့် ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်တွေ ဌာနေဒေသခံ ကချင်နိုင်ငံရေး ပါတီတွေနဲ့ ဆွေးနွေးပြီး စနစ်တကျ စိစစ်သင့်တယ်လို့ ကချင်ပြည်နယ် ပြည်သူ့ပါတီ ဒုဥက္ကဋ္ဌ (၁) ဒေါ်ဒွဲဘူ (Daw Doi Bu) က ပြောပါတယ်။
“အခု ကချင်ပြည်နယ်ထဲမှာ လက်ရှိ ရွေးကောက်ပွဲ မကျင်းပတဲ့ နေရာတွေကတော့ ကျေးရွာတွေပေါ့နော်။ ကျေးရွာတော်တော်များများမှာ ရွေးကောက်ပွဲ မကျင်းပတာ ကျမတို့ တွေ့ရတယ်။ အဲ့တော့ ဒီ အင်ဂျန်းယန်တို့ဆို ကျေးရွာပေါင်း ၆၁ အုပ်စုဆို ရွာတော်တော်များများက KIO (The Kachin Independence Organization) ထိန်းချုပ်ဧရိယာဘက်မှာ ရှိတယ်။ နောက် ခေါင်လန်ဖူးတို့ဆိုရင်လည်း အရင်တုန်းက မကျင်းပနိုင်ခဲ့တဲ့ နေရာတွေ ရှိတယ်။ ကချင်နယ်မြေတွေအနေနဲ့က အဲ့ဒီ့ဒေသတွေကို ပြန်စိစစ်ရမှာဖြစ်တယ်။ တကယ်လို့ အဲ့ဒီ့နေရာတွေမှာ တိုက်ပွဲလည်းမဖြစ်ဘူး၊ KIA Control ထိန်းချုပ်ဧရိယာလည်း မဟုတ်ဘူးဆိုရင် မဲပေးခွင့်ရဖို့ လိုတာပေါ့။ ကျမတို့ အဲ့ဒီ့ဒေသမှာရှိနေတဲ့ လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်တွေနဲ့ ပြန်မေးမှရမယ်။ လွတ်လပ်ပြီး တရားမျှတမှု ရှိဖို့ကတော့ ပြည်ထောင်စုရွေးကောက်ပွဲ ကော်မရှင်ဘက်က သူတို့ ပြည်နယ်ကရော ခရိုင်ကရောပေါ့နော်၊ အဓိက မဲပေးနိုင်ဖို့က အခုက ကိုဗစ်ကာလလည်း ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ အခါကျတော့ အားလုံးမဲပေးနိုင်အောင်တော့ စီစဉ်ပေးဖို့လိုတယ်။”
အဲ့ဒီဒေသတွေက ကချင်ပြည်သူတွေဟာ မဲပေးရမယ့် နိုင်ငံသားအခွင့်အရေး ဆုံးရှုံးရသလို သူတို့မှာ ဒီလို နိုင်ငံသားအခွင့်အရေးနဲ့အညီ မဲပေးပိုင်ခွင့် အခွင့်အရေး ရှိနေတယ် ဆိုတာကိုတောင် မသိကြတော့တဲ့ အနေအထား ဖြစ်နေကြတယ်လို့ ဒေါ်မေရီတောမ်က ပြောပါတယ်။
“IDP တွေဟာ ကိုယ့်နေရပ်ရင်းကို ပြန်ရောက်ပြီးမှ ကိုယ့်ရဲ့ နိုင်ငံသားတယောက်ရဲ့ အခွင့်အရေးနဲ့အညီ မဲပေးပိုင်ခွင့်ကို ရဖို့က အရမ်းအရေးကြီးပါတယ်။ အခုဆိုရင် ပိုပြီးတော့ ဆိုးတာက အခုလို အရမ်းခက်ခဲနေတဲ့အချိန် ကိုဗစ်ကာလမှာ Lockdown ဆိုပြီး အသွားအလာ အကန့်အသတ် ပိတ်ပင်ထားတဲ့အချိန် ဒုက္ခသည်စခန်းကသူတွေက အစားအသောက်ကအစ အကုန်ဆုံးရှုံး နစ်နာမှုတွေ ရှိပြီးသား။ ဒီလို ရွေးကောက်ပွဲတွေ လုပ်ပြီးတော့ မဲပေးတယ်ဆိုတာ သူတို့က မသိတော့ဘူးလို့ ပြောလို့ရတယ်။ လူငယ်တွေဆိုရင် မဲပေးတယ်ဆိုတာ ဘာလဲ၊ နိုင်ငံသားအခွင့်အရေးဆိုတာ ဘာလဲပေါ့၊ ယုံကြည်မှုတွေ အားနည်းလာတယ်လို့ ပြောလို့ရပါတယ်။ ဘယ်အစိုးရတက်လာလာ အခုဆို အစိုးရ ၂ ဆက်ရှိသွားပြီ။ IDP တွေရဲ့ ဘဝက ကမ့်ပ်ထဲမှာပဲ ဒုံရင်းက ဒုံရင်းပဲ ဘာမှမထူးခြားဘူး။ ဒါကြောင့် တက်လာတဲ့အစိုးရ ဘယ်သူပဲဖြစ်ဖြစ် IDP အရေး ဦးစားပေးလုပ်ပေးဖို့ လိုအပ်တယ်လို့ပဲ ကျမက မြင်တယ်ပေါ့လေနော်။”
အခုဆိုရင်တော့ ကချင်ပြည်နယ်ထဲ တကျော့ပြန် စစ်ပြန်ဖြစ်ခဲ့တာ ၉ နှစ်တိုင်တိုင် ရှိခဲ့ပါပြီ။ ဒါပေမယ့်လည်း စစ်ရေးပဋိပက္ခတွေ တင်းမာနေဆဲမို့ သိန်းချီတဲ့ ကချင်ပြည်သူတွေဟာ အခုအချိန်အထိ သူတို့နေရပ်ရင်းတွေကို မပြန်နိုင်ကြသေးသလို ကိုယ့်နေရပ် ကိုယ့်ဒေသမှာ မဲပေးခွင့်လို နိုင်ငံသားအခွင့်အရေးနဲ့အညီ လုပ်ပိုင်ခွင့်တွေလည်း ဆုံးရှုံးနေရဆဲ အနေအထား ဖြစ်နေတယ်လို့ ကချင်အရေး လှုပ်ရှားသူတွေက ပြောပါတယ်။
