(Zawgyi/Unicode)
စစ်ဘေးရှောင် ၃ သိန်းခွဲလောက် စုပြုံနေထိုင်နေကြတဲ့ ဒုက္ခသည်စခန်းတွေထဲမှာ ကျန်းမာရေးနဲ့ မညီညွတ်တဲ့ အခြေအနေတွေကြောင့် ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်နိုင်တဲ့ အန္တရာယ်တွေ ရှိနေပါတယ်။ ဒီအတွက်လည်း ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်အကြောင်း သတင်းအချက်အလက်တွေ ဖြန့်ဝေပေးနိုင်ဖို့နဲ့ ကူးစက်မှုကို ဟန့်တားဖို့ လိုအပ်တဲ့ပစ္စည်းတွေ ထောက်ပံ့နိုင်ရေး အထူးအဖွဲ့တွေ ဖွဲ့စည်းပြီး စတင်ပြင်ဆင်နေတဲ့အကြောင်း ဗွီအိုအေသတင်းထောက် Steve Sandford ရဲ့ သတင်းဆောင်းပါးကို ဒေါ်ခင်စိုးဝင်းက ပြောပြပေးမှာပါ။
ကပ်ရောဂါ ကာကွယ်ထိန်းချုပ်ရေး ကန့်သတ်တားမြစ်ချက်တွေ တိုးလာနေတာနဲ့အမျှ မြန်မာနိုင်ငံက ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ စားနပ်ရိက္ခာ အကူအညီတွေနဲ့ သတင်းအချက်အလက်တွေရဖို့လည်း ပိုခက်ခဲလာနေတာပါ။ ကချင်ပြည်နယ်ထဲက ဒုက္ခသည်စခန်းတွေမှာ နှစ်ပေါင်းများစွာ နေလာခဲ့ကြပြီး ကျပန်းအလုပ်တွေလုပ်ပြီး ရှာဖွေ စားသောက်နေရသူတွေ ဆိုရင်လည်း ကပ်ဘေးထက် စားရေးသောက်ရေးက ပိုပြီးတော့ စိုးရိမ်စရာ ဖြစ်နေပါတယ်။
“အခုပြောမယ်ဆိုရင် COVID -19 အကြာကြီးဖြစ်နေရင် အန်တီတို့ စခန်းမှာက COVID -19 ဝင်လာရင် အကုန်လုံးစုပြီးတော့ သေဖို့ပဲ ရှိတာပေါ့။ ” လို့ ကချင်ဒုက္ခသည်စခန်းထဲက နော်ဂျာပီး ပြောသွားတာပါ။
အစားအသောက်လိုပဲ ကပ်ဘေးအန္တရာယ် သတင်းအချက်အလက်တွေလည်း မရနိုင်ပဲ ဖြစ်နေတဲ့ ဒုက္ခသည်တွေကိုတော့ အခုအခါ သတင်းမီဒီယာတွေက တဖက်တလမ်းက ကူညီနိုင်ဖို့ ကြိုးပမ်းနေကြပါတယ်။
“ပထမအကျိုးရလဒ်ကတော့ ဒုက္ခသည်တွေအခြေအနေကို လေ့လာနိုင်တဲ့ အချက်ပါ။ COVID-19 သတင်းအချက်အလက်တွေ လုံလုံလောက်လောက် ရရဲ့လား၊ ဒုတိယအချက်ကတော့ လူတွေ ပိုပြီးတော့ အသိပညာတိုးလာတာပါ။ ဒုက္ခသည်ကလေးတွေကအစ COVID-19 ရောဂါအကြောင်း သဘောပေါက်လာနိုင်ပါတယ်။” လို့ မြစ်ကြီးနား သတင်းဂျာနယ်က ဘရန်မိုင် ကပြောသွားတာပါ။
ပြည်တွင်းဒုက္ခသည်တွေ ပေါ်လာရတဲ့ စစ်တပ်နဲ့ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့တွေကြားက တိုက်ပွဲတွေဟာ အခုအချိန်အထိ ရခိုင်နဲ့ကရင်ပြည်နယ် အပါအဝင် တိုင်းရင်းသား ဒေသတွေမှာ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေဆဲပါ။ ထိုင်း-မြန်မာနယ်စပ်က အိတူးထ ကရင်ဒုက္ခသည် စခန်းမှာတော့ ထိုင်းနိုင်ငံက ဆန်ထောက်ပံ့မှုတွေဟာ ပြီးခဲ့တဲ့ မတ်လထဲ နယ်စပ်တွေ ပိတ်လိုက်ကတည်းက ရပ်သွားခဲ့တာကြောင့် အခုဆိုရင် ဒုက္ခသည် စခန်းမှာ ရိက္ခာပြတ်လပ်မှုနဲ့ ရင်ဆိုင်လာနေရပါပြီ။
နိုင်ငံတကာ လူ့အခွင့်အရေး လှုပ်ရှားမှုအဖွဲ့တခုဖြစ်တဲ့ HRW ရဲ့ အာရှရေးရာ လက်ထောက် ညွှန်ကြားရေးမှူး ဖီလ် ရိုဘင်ဆဲန် ကတော့ မြန်မာနိုင်ငံက ဒုက္ခသည်တွေအတွက် အစိုးရကို ဖိအားပေးဖို့ တိုက်တွန်းထားပါတယ်။
“မြန်မာပြည်မှာရှိတဲ့ ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့အနေနဲ့ မြန်မာအစိုးရကို ပြင်းပြင်း ထန်ထန် ဖိအားပေးသင့်တယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ ဒါက သေရေးရှင်ရေး ကိစ္စဖြစ်ပြီး ကန့်သတ်ပိတ်ဆို့မှုတွေကို အဆုံးသတ်ပေးရမယ့် အချိန်ဖြစ်ပါတယ်။ ဒုက္ခသည်တွေအနေနဲ့ သူတို့လိုအပ်တဲ့အကူအညီ အထောက်အပံ့တွေ ရသင့်ပါတယ်။” လို့ သူက ပြောတာပါ။
မြန်မာနိုင်ငံထဲမှာ ကြောက်စရာကောင်းတဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် အကြီးအကျယ် ပြန့်ပွားလာနိုင်တာကြောင့်လည်း ကိုဗစ်-၁၉ ကပ်ရောဂါနဲ့ ပတ်သက်လို့ အကာအကွယ်အမဲ့ဆုံးဖြစ်နေရတဲ့ တိုင်းရင်းသားဒေသတွေမှာ အကူအညီတွေ ပိုပြီးပေးဖို့ အရပ်ဖက်လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေကလည်း တောင်းဆိုနေကြပါတယ်။
................
ပွညျတှငျး IDP စခနျးတှမှော COVID-19 ကူးစကျမယ့ျအရေး စိုးရိမျမှုတှထှေကျပေါျ
(Unicode)
စဈဘေးရှောငျ ၃ သိနျးခှဲလောကျ စုပွုံနထေိုငျနကွေတဲ့ ဒုက်ခသညျစခနျးတှထေဲမှာ ကနြျးမာရေးနဲ့ မညီညှတျတဲ့ အခွအေနတှေကွေောင့ျ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ ကူးစကျနိုငျတဲ့ အန်တရာယျတှေ ရှိနပေါတယျ။ ဒီအတှကျလညျး ဒုက်ခသညျစခနျးတှမှော ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈအကွောငျး သတငျးအခကြျအလကျတှေ ဖွန့ျဝပေေးနိုငျဖို့နဲ့ ကူးစကျမှုကို ဟန့ျတားဖို့ လိုအပျတဲ့ပစ်စညျးတှေ ထောကျပံ့နိုငျရေး အထူးအဖှဲ့တှေ ဖှဲ့စညျးပွီး စတငျပွငျဆငျနတေဲ့အကွောငျး ဗှီအိုအသေတငျးထောကျ Steve Sandford ရဲ့ သတငျးဆောငျးပါးကို ဒေါျခငျစိုးဝငျးက ပွောပွပေးမှာပါ။
ကပျရောဂါ ကာကှယျထိနျးခြုပျရေး ကန့ျသတျတားမွဈခကြျတှေ တိုးလာနတောနဲ့အမြှ မွနျမာနိုငျငံက ဒုက်ခသညျစခနျးတှမှော စားနပျရိက်ခာ အကူအညီတှနေဲ့ သတငျးအခကြျအလကျတှရေဖို့လညျး ပိုခကျခဲလာနတောပါ။ ကခငြျပွညျနယျထဲက ဒုက်ခသညျစခနျးတှမှော နှဈပေါငျးမြားစှာ နလောခဲ့ကွပွီး ကပြနျးအလုပျတှလေုပျပွီး ရှာဖှေ စားသောကျနရေသူတှေ ဆိုရငျလညျး ကပျဘေးထကျ စားရေးသောကျရေးက ပိုပွီးတော့ စိုးရိမျစရာ ဖွဈနပေါတယျ။
“အခုပွောမယျဆိုရငျ COVID -19 အကွာကွီးဖွဈနရေငျ အနျတီတို့ စခနျးမှာက COVID -19 ဝငျလာရငျ အကုနျလုံးစုပွီးတော့ သဖေို့ပဲ ရှိတာပေါ့။ ” လို့ ကခငြျဒုက်ခသညျစခနျးထဲက နောျဂြာပီး ပွောသှားတာပါ။
အစားအသောကျလိုပဲ ကပျဘေးအန်တရာယျ သတငျးအခကြျအလကျတှလေညျး မရနိုငျပဲ ဖွဈနတေဲ့ ဒုက်ခသညျတှကေိုတော့ အခုအခါ သတငျးမီဒီယာတှကေ တဖကျတလမျးက ကူညီနိုငျဖို့ ကွိုးပမျးနကွေပါတယျ။
“ပထမအကြိုးရလဒျကတော့ ဒုက်ခသညျတှအေခွအေနကေို လေ့လာနိုငျတဲ့ အခကြျပါ။ COVID-19 သတငျးအခကြျအလကျတှေ လုံလုံလောကျလောကျ ရရဲ့လား၊ ဒုတိယအခကြျကတော့ လူတှေ ပိုပွီးတော့ အသိပညာတိုးလာတာပါ။ ဒုက်ခသညျကလေးတှကေအစ COVID-19 ရောဂါအကွောငျး သဘောပေါကျလာနိုငျပါတယျ။” လို့ မွဈကွီးနား သတငျးဂြာနယျက ဘရနျမိုငျ ကပွောသှားတာပါ။
ပွညျတှငျးဒုက်ခသညျတှေ ပေါျလာရတဲ့ စဈတပျနဲ့ တိုငျးရငျးသားလကျနကျကိုငျအဖှဲ့တှကွေားက တိုကျပှဲတှဟော အခုအခြိနျအထိ ရခိုငျနဲ့ကရငျပွညျနယျ အပါအဝငျ တိုငျးရငျးသား ဒသေတှမှော ဆကျလကျဖွဈပှားနဆေဲပါ။ ထိုငျး-မွနျမာနယျစပျက အိတူးထ ကရငျဒုက်ခသညျ စခနျးမှာတော့ ထိုငျးနိုငျငံက ဆနျထောကျပံ့မှုတှဟော ပွီးခဲ့တဲ့ မတျလထဲ နယျစပျတှေ ပိတျလိုကျကတညျးက ရပျသှားခဲ့တာကွောင့ျ အခုဆိုရငျ ဒုက်ခသညျ စခနျးမှာ ရိက်ခာပွတျလပျမှုနဲ့ ရငျဆိုငျလာနရေပါပွီ။
နိုငျငံတကာ လူ့အခှင့ျအရေး လှုပျရှားမှုအဖှဲ့တခုဖွဈတဲ့ HRW ရဲ့ အာရှရေးရာ လကျထောကျ ညှှနျကွားရေးမှူး ဖီလျ ရိုဘငျဆဲနျ ကတော့ မွနျမာနိုငျငံက ဒုက်ခသညျတှအေတှကျ အစိုးရကို ဖိအားပေးဖို့ တိုကျတှနျးထားပါတယျ။
“မွနျမာပွညျမှာရှိတဲ့ ကုလသမဂ်ဂအဖှဲ့အနနေဲ့ မွနျမာအစိုးရကို ပွငျးပွငျး ထနျထနျ ဖိအားပေးသင့ျတယျလို့ ထငျပါတယျ။ ဒါက သရေေးရှငျရေး ကိစ်စဖွဈပွီး ကန့ျသတျပိတျဆို့မှုတှကေို အဆုံးသတျပေးရမယ့ျ အခြိနျဖွဈပါတယျ။ ဒုက်ခသညျတှအေနနေဲ့ သူတို့လိုအပျတဲ့အကူအညီ အထောကျအပံ့တှေ ရသင့ျပါတယျ။” လို့ သူက ပွောတာပါ။
မွနျမာနိုငျငံထဲမှာ ကွောကျစရာကောငျးတဲ့ ကိုရိုနာဗိုငျးရပျဈ အကွီးအကယြျ ပွန့ျပှားလာနိုငျတာကွောင့ျလညျး ကိုဗဈ-၁၉ ကပျရောဂါနဲ့ ပတျသကျလို့ အကာအကှယျအမဲ့ဆုံးဖွဈနရေတဲ့ တိုငျးရငျးသားဒသေတှမှော အကူအညီတှေ ပိုပွီးပေးဖို့ အရပျဖကျလူမှုအဖှဲ့အစညျးတှကေလညျး တောငျးဆိုနကွေပါတယျ။
