[Zawgyi/Unicode]
မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဆန္ဒပြသူတွေကို သတ်ဖြတ်နေတာ ရပ်ပါလို့ ကုလသမဂ္ဂလူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီးရုံးပြောခွင့်ရ Ravina Shamdasani က မြန်မာစစ်တပ်ကို တောင်းဆိုလိုက်ပါတယ်။
နှိမ်နင်းဖြိုခွင်းမှုတွေ တိုးမြှင့်လုပ်ဆောင်နေတဲ့အပေါ် ကုလသမဂ္ဂ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီးရုံးက သိပ်ကို စိုးရိမ်ပါတယ်။ ဆန္ဒပြသူတွေကို သတ်ဖြတ် ဖမ်းဆီးနေတာ ရပ်ပါ။ အစိုးရကိုယ်တိုင် မြန်မာပြည်သူတွေအပေါ် အကြမ်းဖက်နေတာရပ်အောင် အရေးယူဆောင်ရွက်မှုတွေ လုပ်ဖို့ သြဇာလွှမ်းနိုင်သူတွေ အားလုံးမှာ တာဝန်ရှိတယ်လို့ လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီးက အလေးအနက်ပြောကြားထားတယ်လို့ ပြောခွင့်ရ Shamdasani က ဒီနေ့ သတင်းစာရှင်းပွဲမှာ ပြောကြားခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံမှာ စစ်အာဏာသိမ်းခဲ့တဲ့ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့ထဲက လုံခြုံရေးတပ်တွေလက်ချက်နဲ့ သေဆုံးသူ ၁၄၉ ယောက်ထက် မနည်းရှိတယ်လို့ သူကပြောပါတယ်။ ဖမ်းဆီးခံထားရစဉ် သေဆုံးတယ်လို့ သိထားသူကလည်း ၅ ယောက်ရှိတယ်လို့ သိထားတဲ့အထဲက အနည်းဆုံး ၂ ယောက်ရဲ့ အလောင်းတွေပေါ်မှာ ကိုယ်ထိလက်ရောက် ညှဉ်းပန်း နှိပ်စက်ထားတဲ့ လက္ခာတွေ တွေ့ရပါတယ်။ ဆက်လက် ဖမ်းဆီးခံနေရတဲ့ သတင်းထောက် ၁၉ ယောက်အပါအဝင် သတင်းထောက် စုစုပေါင်း ၃၇ ယောက်လောက်လည်း ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရတဲ့အကြောင်း Switzerland နိုင်ငံ Geneva မြို့မှာလုပ်တဲ့ သတင်းစာရှင်းပွဲမှာ သူက ပြောကြားခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံမှာ ပြီးခဲ့တဲ့တပတ်တည်းက စလို့ ငြိမ်းချမ်းစွာ ဆန္ဒပြနေသူတွေအပေါ် လုံခြုံရေးတပ်တွေက သေစေလောက်အောင် အကြမ်းဖက်တာတွေ ပိုတိုးလာတဲ့အတွက် သေဆုံးသူအရေအတွက် တိုးလာပါတယ်။ တနိုင်ငံလုံးမှာလည်း ဥပဒေမဲ့ ဖမ်းဆီးမှုတွေ ပိုများလာပါတယ်။ ဖမ်းဆီးခံထားရသူတွေ နှိပ်စက်ခံရတယ်ဆိုတဲ့ စိတ်မချမ်းသာစရာ သတင်းတွေလဲ ထွက်ပေါ်လာနေပါတယ်။ မတရား ဖမ်းဆီးခံထားရသူတွေထဲက ရာနဲ့ချီရဲ့ အခြေအနေကို မသိရသေးတဲ့အတွက် ဒါဟာ ဖျောက်ဖျက်ပစ်တဲ့ အဆင့်ကို ရောက်နေတယ်လို့ ကုလသမဂ္ဂလူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီးရုံးပြောခွင့်ရ Ravina Shamdasani က ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံမှာ ငြိမ်းချမ်းစွာဆန္ဒပြနေသူတွေကို စစ်တပ်က ရက်ရက်စက်စက် ဖိနှိပ်နေတယ်လို့ အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး Antony Blinken က ဂျပန်နိုင်ငံမှာ ဒီနေ့ ပြောကြားလိုက်ပါတယ်။ Biden အစိုးရရဲ့ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးတယောက်အနေနဲ့ ပထမဆုံး နိုင်ငံခြားခရီးစဉ်အဖြစ် ဂျပန်နိုင်ငံကို ရောက်နေစဉ်ခုလို ပြောကြားခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံမှာ စစ်တပ်ဟာ ဒီမိုကရေစီနည်းကျ ကျင်းပခဲ့တဲ့ရွေးကောက်ပွဲရလဒ်ကို ပြောင်းဖို့ ကြိုးစားနေပြီး ငြိမ်းငြိမ်းချမ်းချမ်း ဆန္ဒပြနေသူတွေကို ရက်ရက်စက်စက် ဖိနှိပ်နေတယ်လို့ အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးက ပြောကြားခဲ့တာပါ။
ဂျပန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး Toshimitsu Motegi၊ ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး Nobuo Kishi တို့နဲ့ Tokyo မြို့တော်မှာ ဒီနေ့ တွေ့ဆုံ ဆွေးနွေးစဉ်အတွင်း အမေရိကန်နဲ့ ဂျပန်နိုင်ငံတို့ တန်ဖိုးထားတဲ့ ဒီမိုကရေစီတန်ဖိုးတွေ မြန်မာနိုင်ငံအပါအဝင် အာရှဒေသထဲမှာ ထိခိုက်နေတယ်လို့လည်း နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီး Blinken ကပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
အမေရိကန်နဲ့ ဂျပန်နိုင်ငံတို့ဟာ ဒီမိုကရေစီ၊ လူ့အခွင့်အရေး၊ တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးစတဲ့ ဘုံတန်ဖိုးထားတဲ့ စံတန်ဖိုးတွေကြောင့် အတူရပ်တည်နေတာဖြစ်ပါတယ်။ ကျနော်တို့ နိုင်ငံတွေမှာ ဒီတန်ဖိုးတွေကြောင့် ပိုပြီးခိုင်မာလာတာ မြင်တွေ့ခဲ့ရပြီးဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒေသတွင်းက မြန်မာ၊ တရုတ်စတဲ့ နေရာတော်တော်များများမှာ ဒီမိုကရေစီ၊ လူ့အခွင့်အရေး၊ တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးတွေ ထိခိုက်နေပါတယ်လို့ အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး Antony Blinken ကပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
အခြေအနေ ပိုဆိုးလာနေတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ပြည်သူအများအပြား သေကြေဒဏ်ရာရတာကို စိုးရိမ်တယ်။ ဖမ်းဆီးခံထားသူတွေ ကို ပြန်လွှတ်ပေးရေးနဲ့ ဒီမိုကရေစီစနစ် ပြန်လည်ထူထောင်နိုင်ရေးအတွက် အပြင်းအထန်ကြိုးစားသွယ်မယ်လို့ ဂျပန်နဲ့ အမေရိကန်က သဘောတူခဲ့ကြောင်း ဂျပန်နိုင်ငံဘက်က သတင်းတွေမှာ ဖော်ပြပါတယ်။
စစ်အာဏာသိမ်းခဲ့ပြီးနောက် အစားအသောက်နဲ့ လောင်စာဆီဈေးတွေ တက်နေတာမို့ အဆင်းရဲဆုံး လူတန်းစားတွေ ဒုက္ခရောက်နိုင်တယ်လို့ ကုလသမဂ္ဂ စားနပ်ရိက္ခာအစီအစဉ် WFP ကလည်း ဒီနေ့ သတိပေးလိုက်ပါတယ်။ အဓိကစားကုန်ဖြစ်တဲ့ ဆန်ဈေးဟာ တချို့နေရာတွေမှာ ၂၀% ကနေ ၃၅% အထိဈေးတက်သွားခဲ့တယ်လို့ WFP ကပြောပါတယ်။ ဒါဟာ ဆင်းရဲသားတွေ ဒုက္ခရောက်မယ့် လက္ခဏ္ဍာဖြစ်တယ်လို့ WFP ရဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ ဒါရိုက်တာ Stephen Anderson ကပြောပါတယ်။ ဇန်နဝါရီလနဲ့ ဖေဖော်ဝါရီလကြား ရန်ကုန်တဝိုက်မှာ စားအုန်းဆီဈေးကလည်း ၂၀% လောက် တက်သွားခဲ့သလို လောင်စာဆီဈေးကလည်း နိုင်ငံတဝန်း ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့ထဲက ၁၅% လောက်တက်သွားတယ်လို့ WFP ရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။ လောင်စာဆီဈေးတက်တဲ့ ဂယက်ကြောင့် နောက်ထပ် စားသောက်ကုန်ဈေးတွေ တက်မှာကိုလည်း ပြည်သူတွေ စိုးရိမ်နေကြတာပါ။
ရန်ကုန်မှာ စားရေးသောက်ရေး အခက်အခဲဖြစ်လာတဲ့အတွက် နယ်တွေကနေ အလုပ်လာလုပ်နေကြသူ တော်တော်များများလည်း နေရပ်တွေ ပြန်နေကြပါတယ်။ အထူးသဖြင့် လှိုင်သာယာ၊ ရွှေပြည်သာ စက်မှုဇုန်တွေမှာ အလုပ်လာနေကြသူတွေဟာ လုံခြုံရေးနဲ့ စားသောက် နေထိုင်ရေးအခက်အခဲဖြစ်နေတာကြောင့် နေရပ်မြို့တွေကို ပြန်သွားနေကြတာဖြစ်ပါတယ်။ လှိုင်သာယာမြို့နယ်မှာ သောက်သုံးရေ အတော်လေး ရှားပါးနေတယ်လို့လည်း ဒေသခံတွေက ပြောနေကြပါတယ်။
စစ်အာဏာသိမ်းမှုကို ဆန့်ကျင်တဲ့ ဆန္ဒပြပွဲတွေကတော့ ရန်ကုန်အပါအဝင် မြို့တော်တော်များများမှာ ဆက်ပြီး ရှိနေပါတယ်။ ပဲခူး၊ မန္တလေး၊ မုံရွာ၊ အောင်လံ၊ မိုးကုတ်၊ လွိုင်ကော်၊ ထားဝယ် စတဲ့ ဒေသစုံမှာ ပြည်သူတွေ လမ်းပေါ်ထွက် ဆန္ဒပြခဲ့ကြတာဖြစ်ပါတယ်။ လုံခြုံရေးတပ်တွေရဲ့ ပစ်ခတ်မှုကြောင့် ရန်ကုန်မှာ ၁ ယောက်၊ ကောလင်းမြို့မှာ ၂ ယောက် အနည်းဆုံး ဒီနေ့ သေဆုံးတယ်လို့ လောလောဆယ် အတည်ပြုနိုင်ပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့ရက်တွေက လုံခြုံရေးတပ်တွေ လက်ချက်နဲ့ ရန်ကုန်မြို့မှာ သေဆုံးခဲ့သူတချို့ရဲ့ ဈာပနအခမ်းအနားတွေ ဒီနေ့လုပ်ခဲ့ကြပါတယ်။
"ကျမသားလေးဆိုရင် အရမ်းလိမ္မာပါတယ်။ ကျမ သားတယောက် ဆုံးရှုံးလိုက်ပြီ။ ကျမသားလေးက ဆရာဝန်ပါ။ ကျမသားလေးအတွက် ကျမ ပေးဆပ်ခဲ့တယ်။"
အသက် ၁၉ နှစ်အရွယ်မှာ ကွယ်လွန်သွားတဲ့ ကိုခန့်ငြားဟိန်းရဲ့ မိခင်ဖြစ်ပါတယ်။ သူ့ရဲ့ ဈာပနာကို ဆေးတက္ကသိုလ်က ကျောင်းသူကျောင်းသားတွေနဲ့ ဆရာဝန်လောက သူတွေလည်း လာရောက်နှုတ်ဆက်ခဲ့ကြပါတယ်။
"ကျနော်တို့ ဆေးလောကကတော့ လောလောဆယ်အားဖြင့်ကတော့ အစောဆုံးအနေနဲ့ CDM ဆိုပြီးတော့ စလုပ်ကြတာပေါ့.. ဆရာဝန်အငယ်တွေကနေပြီးတော့။ စလုပ်ကြတာဆိုတဲ့အခါကျတော့ ဒီလိုမျိုးတွေလည်း ပေးဆပ်ခဲ့ရပြီးတဲ့အခါမှာတော့ ဆေးလောကအနေဲ့ ကျနော်ထင်ပါတယ်... လျှော့သွားမယ့်လူတော့ တယောက်မှ မရှိပါဘူး။ ကျနော်တို့ကတော့ ဒီတိုက်ပွဲကို ဆုံးအောင်ပဲ တိုက်ကြပါလိမ့်မယ်။ ဆိုတော့ ကျဆုံးသွားတဲ့အသက်တွေ အလကားမဖြစ်အောင် မိဘပြည်သူတွေအနေနဲ့ကလည်း အားလုံးဝိုင်းဝန်းကြိုးစားကြဖို့၊ ကျနော်တို့ ကျောင်းသားတွေအားလုံးကလည်း ကြိုးစားကြဖို့ အဲဒါပဲ အရေးကြီးတယ်လို့ ကျနော်မြင်ပါတယ်။"
ဈာပနအခမ်းအနားမှာ စစ်အာဏာရှင်ဆန့်ကျင်တဲ့ သင်္ကေတ လက် ၃ ချောင်းထောင်ပြီး ကမ္ဘာမကြေသီချင်းကိုလည်း သီဆို နှုတ်ဆက်ခဲ့ကြပါတယ်။ စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့တွေရဲ့ ပစ်ခတ်မှုကြောင့် သေဆုံးသူ ၁၄၀ ထက်မနည်းရှိပြီး ၂,၁၀၀ ကျော် ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရပါတယ်။ သေဆုံး၊ ဒဏ်ရာရတဲ့ အခြေအနေကို မသိရဘဲ ပျောက်ဆုံးနေသူတွေလည်း တော်တော်များများရှိပါတယ်။
စစ်အာဏာသိမ်းယူအုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီးနောက် မြန်မာပြည်ထဲက သတင်းမီဒီယာလုပ်ငန်းတွေ ထိခိုက်နေချိန်မှာပဲ ပုဂ္ဂလိက ထုတ်ဝေနေတဲ့ထဲက နောက်ဆုံးကျန်တဲ့ စံတော်ချိန်နေ့စဉ်သတင်းစာ ထုတ်လုပ်မှုကို ရပ်ဆိုင်းလိုက်ပြီမို့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ လွတ်လပ်တဲ့ ပုဂ္ဂလိကသတင်းစာထုတ်ဝေမှု အားလုံး ရပ်ဆိုင်းသွားပြီဖြစ်ပါတယ်။
စံတော်ချိန် သတင်းဌာနအနေနဲ့ နေ့စဉ်ထုတ်သတင်းစာကိုရော အွန်လိုင်းအခြေခံပြီးရေးသားတဲ့သတင်းလုပ်ငန်း အားလုံးကိုပါ ဒီကနေ့ မတ်လ ၁၇ ရက်နေ့က စပြီး ရပ်ဆိုင်းတယ်လို့ ကြေညာပါတယ်။ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ရက် စစ်တပ်က အာဏာမသိမ်းခင်အထိ မြန်မာနိုင်ငံမှာ Daily Eleven, 7Day, မြန်မာတိုင်းစ်, the Voice daily, စံတော်ချိန် စသဖြင့် ပုဂ္ဂလိကသတင်းစာ ၅ ခုထက်မနည်းရှိနေပေမဲ့ အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း Eleven အပါအဝင် ပုဂ္ဂလိကသတင်းစာတချို့ ရပ်ဆိုင်းသွားပါမယ်။
7Day News ကိုတော့ မြန်မာစစ်အုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီက မတ်လ ၈ ရက်နေ့က လုပ်ငန်းလိုင်စင်ရုပ်သိမ်းပြီး ထုတ်ဝေခွင့်ပိတ်ခဲ့ပါတယ်။ သတင်းဌာနတွေအနေနဲ့ လွတ်လွတ်လပ်လပ်သတင်းဖော်ပြဖို့လုပ်လာရင် အန္တရာယ်ကြုံရနိုင်သလို တဘက်မှာ ဆင်ဆာဖြတ်တောက်ရေးသားရင်လည်း လူထုနဲ့ရင်ဆိုင်ရမယ့်အခြေအနေမျိုး ဘေးကြပ်နံကြပ်ကြုံနေရတယ်လို့ ရန်ကုန်မြို့က ဝါရင့်သတင်းစာဆရာ ဦးစည်သူအောင်မြင့်က VOA ကို ပြောပါတယ်။
လတ်တလောအားဖြင့်တော့ နိုင်ငံထုတ် ကြေးမုံနဲ့ မြန်မာ့အလင်းသတင်းစာ ၂ စောင်ပဲ နေ့စဉ်ထုတ်နိုင်တယ်လို့ ဆိုရပေမဲ့ အဲဒီက ဝန်ထမ်းအတော်များများ CDM အကြမ်းမဖက်အာဏာဖီဆန်ရေးလုပ်နေတာမို့လို့ သတင်းအတော်များများဟာ စစ်တပ်ပိုင် မြဝတီသတင်းဌာနက သတင်းတွေဖြစ်နေပါတယ်။
မတ်လ ၈ ရက်နေ့တုန်းက စစ်အုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီကနေ ထုတ်ဝေမှု ပိတ်တဲ့သတင်းဌာနတွေထဲမှာ 7Day အပြင် Myanmar Now, ခေတ်သစ်မီဒီယာနဲ့ ရုပ်သံဌာနကြီးနှစ်ခုဖြစ်တဲ့ မဇ္ဈိမနဲ့ DVB သတင်းဌာနတို့လည်း ပါဝင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် လက်ရှိလွှင့်ထုတ်ဆဲ သတင်းအသားပေး ပုဂ္ဂလိကရုပ်သံဆိုလို့ ၊ SkyNet ရဲ့ OneNews သတင်းဌာနတခုပဲ ရုပ်သံ ပုဂ္ဂလိကသတင်းဌာနရယ်လို့ ကျန်ပါတော့တယ်။ နိုင်ငံပိုင် MRTV သတင်းဌာနဆိုရင်လည်း CDM ဝန်ထမ်းတွေ များတာကြောင့်၊ စစ်တပ်ပိုင် မြဝတီက ထုတ်တဲ့သတင်းတွေကို ပြန်လွှင့်နေတာတွေ့ရပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင်း စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းပြီးကတည်းက သတင်းမီဒီယာတွေကို ပစ်မှတ်ထားအရေးယူမှုတွေလုပ်နေရာမှာ၊ သတင်းသမား ၃၇ ဦးထက်မနည်း ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းတာခံခဲ့ရတယ်လို့ ကုလသမဂ္ဂ စာရင်းမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
[Unicode Version]
ဆန်ဒပွသူတှသေတျဖွတျမှုရပျဖို့ ကုလတိုကျတှနျး
မွနျမာနိုငျငံမှာ ဆန်ဒပွသူတှကေို သတျဖွတျနတော ရပျပါလို့ ကုလသမဂ်ဂလူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ မဟာမငျးကွီးရုံးပွောခှင့ျရ Ravina Shamdasani က မွနျမာစဈတပျကို တောငျးဆိုလိုကျပါတယျ။
နှိမျနငျးဖွိုခှငျးမှုတှေ တိုးမွှင့ျလုပျဆောငျနတေဲ့အပေါျ ကုလသမဂ်ဂ လူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ မဟာမငျးကွီးရုံးက သိပျကို စိုးရိမျပါတယျ။ ဆန်ဒပွသူတှကေို သတျဖွတျ ဖမျးဆီးနတော ရပျပါ။ အစိုးရကိုယျတိုငျ မွနျမာပွညျသူတှအေပေါျ အကွမျးဖကျနတောရပျအောငျ အရေးယူဆောငျရှကျမှုတှေ လုပျဖို့ သွဇာလှှမျးနိုငျသူတှေ အားလုံးမှာ တာဝနျရှိတယျလို့ လူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ မဟာမငျးကွီးက အလေးအနကျပွောကွားထားတယျလို့ ပွောခှင့ျရ Shamdasani က ဒီနေ့ သတငျးစာရှငျးပှဲမှာ ပွောကွားခဲ့တာဖွဈပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံမှာ စဈအာဏာသိမျးခဲ့တဲ့ ဖဖေောျဝါရီလ ၁ ရကျနေ့ထဲက လုံခွုံရေးတပျတှလေကျခကြျနဲ့ သဆေုံးသူ ၁၄၉ ယောကျထကျ မနညျးရှိတယျလို့ သူကပွောပါတယျ။ ဖမျးဆီးခံထားရစဉျ သဆေုံးတယျလို့ သိထားသူကလညျး ၅ ယောကျရှိတယျလို့ သိထားတဲ့အထဲက အနညျးဆုံး ၂ ယောကျရဲ့ အလောငျးတှပေေါျမှာ ကိုယျထိလကျရောကျ ညှဉျးပနျး နှိပျစကျထားတဲ့ လက်ခာတှေ တှေ့ရပါတယျ။ ဆကျလကျ ဖမျးဆီးခံနရေတဲ့ သတငျးထောကျ ၁၉ ယောကျအပါအဝငျ သတငျးထောကျ စုစုပေါငျး ၃၇ ယောကျလောကျလညျး ဖမျးဆီးခံခဲ့ရတဲ့အကွောငျး Switzerland နိုငျငံ Geneva မွို့မှာလုပျတဲ့ သတငျးစာရှငျးပှဲမှာ သူက ပွောကွားခဲ့တာဖွဈပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံမှာ ပွီးခဲ့တဲ့တပတျတညျးက စလို့ ငွိမျးခမြျးစှာ ဆန်ဒပွနသေူတှအေပေါျ လုံခွုံရေးတပျတှကေ သစေလေောကျအောငျ အကွမျးဖကျတာတှေ ပိုတိုးလာတဲ့အတှကျ သဆေုံးသူအရအေတှကျ တိုးလာပါတယျ။ တနိုငျငံလုံးမှာလညျး ဥပဒမေဲ့ ဖမျးဆီးမှုတှေ ပိုမြားလာပါတယျ။ ဖမျးဆီးခံထားရသူတှေ နှိပျစကျခံရတယျဆိုတဲ့ စိတျမခမြျးသာစရာ သတငျးတှလေဲ ထှကျပေါျလာနပေါတယျ။ မတရား ဖမျးဆီးခံထားရသူတှထေဲက ရာနဲ့ခြီရဲ့ အခွအေနကေို မသိရသေးတဲ့အတှကျ ဒါဟာ ဖြောကျဖကြျပဈတဲ့ အဆင့ျကို ရောကျနတေယျလို့ ကုလသမဂ်ဂလူ့အခှင့ျအရေးဆိုငျရာ မဟာမငျးကွီးရုံးပွောခှင့ျရ Ravina Shamdasani က ပွောကွားခဲ့ပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံမှာ ငွိမျးခမြျးစှာဆန်ဒပွနသေူတှကေို စဈတပျက ရကျရကျစကျစကျ ဖိနှိပျနတေယျလို့ အမရေိကနျနိုငျငံခွားရေးဝနျကွီး Antony Blinken က ဂပြနျနိုငျငံမှာ ဒီနေ့ ပွောကွားလိုကျပါတယျ။ Biden အစိုးရရဲ့ နိုငျငံခွားရေးဝနျကွီးတယောကျအနနေဲ့ ပထမဆုံး နိုငျငံခွားခရီးစဉျအဖွဈ ဂပြနျနိုငျငံကို ရောကျနစေဉျခုလို ပွောကွားခဲ့တာဖွဈပါတယျ။
မွနျမာနိုငျငံမှာ စဈတပျဟာ ဒီမိုကရစေီနညျးကြ ကငြျးပခဲ့တဲ့ရှေးကောကျပှဲရလဒျကို ပွောငျးဖို့ ကွိုးစားနပွေီး ငွိမျးငွိမျးခမြျးခမြျး ဆန်ဒပွနသေူတှကေို ရကျရကျစကျစကျ ဖိနှိပျနတေယျလို့ အမရေိကနျနိုငျငံခွားရေးဝနျကွီးက ပွောကွားခဲ့တာပါ။
ဂပြနျနိုငျငံခွားရေးဝနျကွီး Toshimitsu Motegi၊ ကာကှယျရေးဝနျကွီး Nobuo Kishi တို့နဲ့ Tokyo မွို့တောျမှာ ဒီနေ့ တှေ့ဆုံ ဆှေးနှေးစဉျအတှငျး အမရေိကနျနဲ့ ဂပြနျနိုငျငံတို့ တနျဖိုးထားတဲ့ ဒီမိုကရစေီတနျဖိုးတှေ မွနျမာနိုငျငံအပါအဝငျ အာရှဒသေထဲမှာ ထိခိုကျနတေယျလို့လညျး နိုငျငံခွားရေး ဝနျကွီး Blinken ကပွောကွားခဲ့ပါတယျ။
အမရေိကနျနဲ့ ဂပြနျနိုငျငံတို့ဟာ ဒီမိုကရစေီ၊ လူ့အခှင့ျအရေး၊ တရားဥပဒစေိုးမိုးရေးစတဲ့ ဘုံတနျဖိုးထားတဲ့ စံတနျဖိုးတှကွေောင့ျ အတူရပျတညျနတောဖွဈပါတယျ။ ကနြောျတို့ နိုငျငံတှမှော ဒီတနျဖိုးတှကွေောင့ျ ပိုပွီးခိုငျမာလာတာ မွငျတှေ့ခဲ့ရပွီးဖွဈပါတယျ။ ဒါပမေဲ့ ဒသေတှငျးက မွနျမာ၊ တရုတျစတဲ့ နရောတောျတောျမြားမြားမှာ ဒီမိုကရစေီ၊ လူ့အခှင့ျအရေး၊ တရားဥပဒစေိုးမိုးရေးတှေ ထိခိုကျနပေါတယျလို့ အမရေိကနျနိုငျငံခွားရေးဝနျကွီး Antony Blinken ကပွောကွားခဲ့ပါတယျ။
အခွအေနေ ပိုဆိုးလာနတေဲ့ မွနျမာနိုငျငံမှာ ပွညျသူအမြားအပွား သကွေဒေဏျရာရတာကို စိုးရိမျတယျ။ ဖမျးဆီးခံထားသူတှေ ကို ပွနျလှှတျပေးရေးနဲ့ ဒီမိုကရစေီစနဈ ပွနျလညျထူထောငျနိုငျရေးအတှကျ အပွငျးအထနျကွိုးစားသှယျမယျလို့ ဂပြနျနဲ့ အမရေိကနျက သဘောတူခဲ့ကွောငျး ဂပြနျနိုငျငံဘကျက သတငျးတှမှော ဖောျပွပါတယျ။
စဈအာဏာသိမျးခဲ့ပွီးနောကျ အစားအသောကျနဲ့ လောငျစာဆီဈေးတှေ တကျနတောမို့ အဆငျးရဲဆုံး လူတနျးစားတှေ ဒုက်ခရောကျနိုငျတယျလို့ ကုလသမဂ်ဂ စားနပျရိက်ခာအစီအစဉျ WFP ကလညျး ဒီနေ့ သတိပေးလိုကျပါတယျ။ အဓိကစားကုနျဖွဈတဲ့ ဆနျဈေးဟာ တခြို့နရောတှမှော ၂၀% ကနေ ၃၅% အထိဈေးတကျသှားခဲ့တယျလို့ WFP ကပွောပါတယျ။ ဒါဟာ ဆငျးရဲသားတှေ ဒုက်ခရောကျမယ့ျ လက်ခဏ်ဍာဖွဈတယျလို့ WFP ရဲ့ မွနျမာနိုငျငံဆိုငျရာ ဒါရိုကျတာ Stephen Anderson ကပွောပါတယျ။ ဇနျနဝါရီလနဲ့ ဖဖေောျဝါရီလကွား ရနျကုနျတဝိုကျမှာ စားအုနျးဆီဈေးကလညျး ၂၀% လောကျ တကျသှားခဲ့သလို လောငျစာဆီဈေးကလညျး နိုငျငံတဝနျး ဖဖေောျဝါရီလ ၁ ရကျနေ့ထဲက ၁၅% လောကျတကျသှားတယျလို့ WFP ရဲ့ ထုတျပွနျခကြျမှာ ဖောျပွထားပါတယျ။ လောငျစာဆီဈေးတကျတဲ့ ဂယကျကွောင့ျ နောကျထပျ စားသောကျကုနျဈေးတှေ တကျမှာကိုလညျး ပွညျသူတှေ စိုးရိမျနကွေတာပါ။
ရနျကုနျမှာ စားရေးသောကျရေး အခကျအခဲဖွဈလာတဲ့အတှကျ နယျတှကေနေ အလုပျလာလုပျနကွေသူ တောျတောျမြားမြားလညျး နရေပျတှေ ပွနျနကွေပါတယျ။ အထူးသဖွင့ျ လှိုငျသာယာ၊ ရှှပွေညျသာ စကျမှုဇုနျတှမှော အလုပျလာနကွေသူတှဟော လုံခွုံရေးနဲ့ စားသောကျ နထေိုငျရေးအခကျအခဲဖွဈနတောကွောင့ျ နရေပျမွို့တှကေို ပွနျသှားနကွေတာဖွဈပါတယျ။ လှိုငျသာယာမွို့နယျမှာ သောကျသုံးရေ အတောျလေး ရှားပါးနတေယျလို့လညျး ဒသေခံတှကေ ပွောနကွေပါတယျ။
စဈအာဏာသိမျးမှုကို ဆန့ျကငြျတဲ့ ဆန်ဒပွပှဲတှကေတော့ ရနျကုနျအပါအဝငျ မွို့တောျတောျမြားမြားမှာ ဆကျပွီး ရှိနပေါတယျ။ ပဲခူး၊ မန်တလေး၊ မုံရှာ၊ အောငျလံ၊ မိုးကုတျ၊ လှိုငျကောျ၊ ထားဝယျ စတဲ့ ဒသေစုံမှာ ပွညျသူတှေ လမျးပေါျထှကျ ဆန်ဒပွခဲ့ကွတာဖွဈပါတယျ။ လုံခွုံရေးတပျတှရေဲ့ ပဈခတျမှုကွောင့ျ ရနျကုနျမှာ ၁ ယောကျ၊ ကောလငျးမွို့မှာ ၂ ယောကျ အနညျးဆုံး ဒီနေ့ သဆေုံးတယျလို့ လောလောဆယျ အတညျပွုနိုငျပါတယျ။
ပွီးခဲ့တဲ့ရကျတှကေ လုံခွုံရေးတပျတှေ လကျခကြျနဲ့ ရနျကုနျမွို့မှာ သဆေုံးခဲ့သူတခြို့ရဲ့ ဈာပနအခမျးအနားတှေ ဒီနေ့လုပျခဲ့ကွပါတယျ။
"ကမြသားလေးဆိုရငျ အရမျးလိမ်မာပါတယျ။ ကမြ သားတယောကျ ဆုံးရှုံးလိုကျပွီ။ ကမြသားလေးက ဆရာဝနျပါ။ ကမြသားလေးအတှကျ ကမြ ပေးဆပျခဲ့တယျ။"
အသကျ ၁၉ နှဈအရှယျမှာ ကှယျလှနျသှားတဲ့ ကိုခန့ျငွားဟိနျးရဲ့ မိခငျဖွဈပါတယျ။ သူ့ရဲ့ ဈာပနာကို ဆေးတက်ကသိုလျက ကြောငျးသူကြောငျးသားတှနေဲ့ ဆရာဝနျလောက သူတှလေညျး လာရောကျနှုတျဆကျခဲ့ကွပါတယျ။
"ကနြောျတို့ ဆေးလောကကတော့ လောလောဆယျအားဖွင့ျကတော့ အစောဆုံးအနနေဲ့ CDM ဆိုပွီးတော့ စလုပျကွတာပေါ့.. ဆရာဝနျအငယျတှကေနပွေီးတော့။ စလုပျကွတာဆိုတဲ့အခါကတြော့ ဒီလိုမြိုးတှလေညျး ပေးဆပျခဲ့ရပွီးတဲ့အခါမှာတော့ ဆေးလောကအနေဲ့ ကနြောျထငျပါတယျ... လြှော့သှားမယ့ျလူတော့ တယောကျမှ မရှိပါဘူး။ ကနြောျတို့ကတော့ ဒီတိုကျပှဲကို ဆုံးအောငျပဲ တိုကျကွပါလိမ့ျမယျ။ ဆိုတော့ ကဆြုံးသှားတဲ့အသကျတှေ အလကားမဖွဈအောငျ မိဘပွညျသူတှအေနနေဲ့ကလညျး အားလုံးဝိုငျးဝနျးကွိုးစားကွဖို့၊ ကနြောျတို့ ကြောငျးသားတှအေားလုံးကလညျး ကွိုးစားကွဖို့ အဲဒါပဲ အရေးကွီးတယျလို့ ကနြောျမွငျပါတယျ။"
ဈာပနအခမျးအနားမှာ စဈအာဏာရှငျဆန့ျကငြျတဲ့ သငျ်ကတေ လကျ ၃ ခြောငျးထောငျပွီး ကမ်ဘာမကွသေီခငြျးကိုလညျး သီဆို နှုတျဆကျခဲ့ကွပါတယျ။ စဈအာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျး လုံခွုံရေးတပျဖှဲ့တှရေဲ့ ပဈခတျမှုကွောင့ျ သဆေုံးသူ ၁၄၀ ထကျမနညျးရှိပွီး ၂,၁၀၀ ကြောျ ဖမျးဆီးခံခဲ့ရပါတယျ။ သဆေုံး၊ ဒဏျရာရတဲ့ အခွအေနကေို မသိရဘဲ ပြောကျဆုံးနသေူတှလေညျး တောျတောျမြားမြားရှိပါတယျ။
စဈအာဏာသိမျးယူအုပျခြုပျခဲ့ပွီးနောကျ မွနျမာပွညျထဲက သတငျးမီဒီယာလုပျငနျးတှေ ထိခိုကျနခြေိနျမှာပဲ ပုဂ်ဂလိက ထုတျဝနေတေဲ့ထဲက နောကျဆုံးကနြျတဲ့ စံတောျခြိနျနေ့စဉျသတငျးစာ ထုတျလုပျမှုကို ရပျဆိုငျးလိုကျပွီမို့ မွနျမာနိုငျငံမှာ လှတျလပျတဲ့ ပုဂ်ဂလိကသတငျးစာထုတျဝမှေု အားလုံး ရပျဆိုငျးသှားပွီဖွဈပါတယျ။
စံတောျခြိနျ သတငျးဌာနအနနေဲ့ နေ့စဉျထုတျသတငျးစာကိုရော အှနျလိုငျးအခွခေံပွီးရေးသားတဲ့သတငျးလုပျငနျး အားလုံးကိုပါ ဒီကနေ့ မတျလ ၁၇ ရကျနေ့က စပွီး ရပျဆိုငျးတယျလို့ ကွညောပါတယျ။ ဖဖေောျဝါရီလ ၁ရကျ စဈတပျက အာဏာမသိမျးခငျအထိ မွနျမာနိုငျငံမှာ Daily Eleven, 7Day, မွနျမာတိုငျးဈ, the Voice daily, စံတောျခြိနျ စသဖွင့ျ ပုဂ်ဂလိကသတငျးစာ ၅ ခုထကျမနညျးရှိနပေမေဲ့ အာဏာသိမျးပွီးနောကျပိုငျး Eleven အပါအဝငျ ပုဂ်ဂလိကသတငျးစာတခြို့ ရပျဆိုငျးသှားပါမယျ။
7Day News ကိုတော့ မွနျမာစဈအုပျခြုပျရေးကောငျစီက မတျလ ၈ ရကျနေ့က လုပျငနျးလိုငျစငျရုပျသိမျးပွီး ထုတျဝခှေင့ျပိတျခဲ့ပါတယျ။ သတငျးဌာနတှအေနနေဲ့ လှတျလှတျလပျလပျသတငျးဖောျပွဖို့လုပျလာရငျ အန်တရာယျကွုံရနိုငျသလို တဘကျမှာ ဆငျဆာဖွတျတောကျရေးသားရငျလညျး လူထုနဲ့ရငျဆိုငျရမယ့ျအခွအေနမြေိုး ဘေးကွပျနံကွပျကွုံနရေတယျလို့ ရနျကုနျမွို့က ဝါရင့ျသတငျးစာဆရာ ဦးစညျသူအောငျမွင့ျက VOA ကို ပွောပါတယျ။
လတျတလောအားဖွင့ျတော့ နိုငျငံထုတျ ကွေးမုံနဲ့ မွနျမာ့အလငျးသတငျးစာ ၂ စောငျပဲ နေ့စဉျထုတျနိုငျတယျလို့ ဆိုရပမေဲ့ အဲဒီက ဝနျထမျးအတောျမြားမြား CDM အကွမျးမဖကျအာဏာဖီဆနျရေးလုပျနတောမို့လို့ သတငျးအတောျမြားမြားဟာ စဈတပျပိုငျ မွဝတီသတငျးဌာနက သတငျးတှဖွေဈနပေါတယျ။
မတျလ ၈ ရကျနေ့တုနျးက စဈအုပျခြုပျရေးကောငျစီကနေ ထုတျဝမှေု ပိတျတဲ့သတငျးဌာနတှထေဲမှာ 7Day အပွငျ Myanmar Now, ခတျေသဈမီဒီယာနဲ့ ရုပျသံဌာနကွီးနှဈခုဖွဈတဲ့ မဇ်ဈိမနဲ့ DVB သတငျးဌာနတို့လညျး ပါဝငျပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ လကျရှိလှှင့ျထုတျဆဲ သတငျးအသားပေး ပုဂ်ဂလိကရုပျသံဆိုလို့ ၊ SkyNet ရဲ့ OneNews သတငျးဌာနတခုပဲ ရုပျသံ ပုဂ်ဂလိကသတငျးဌာနရယျလို့ ကနြျပါတော့တယျ။ နိုငျငံပိုငျ MRTV သတငျးဌာနဆိုရငျလညျး CDM ဝနျထမျးတှေ မြားတာကွောင့ျ၊ စဈတပျပိုငျ မွဝတီက ထုတျတဲ့သတငျးတှကေို ပွနျလှှင့ျနတောတှေ့ရပါတယျ။ မွနျမာနိုငျငံတှငျး စဈတပျက အာဏာသိမျးပွီးကတညျးက သတငျးမီဒီယာတှကေို ပဈမှတျထားအရေးယူမှုတှလေုပျနရောမှာ၊ သတငျးသမား ၃၇ ဦးထကျမနညျး ဖမျးဆီးထိနျးသိမျးတာခံခဲ့ရတယျလို့ ကုလသမဂ်ဂ စာရငျးမှာ ဖောျပွထားပါတယျ။
