(Zawgyi / Unicode)
ရခိုင်အရေး လွတ်လပ်သော စုံစမ်းစစ်ဆေးရေး ကော်မရှင်ရဲ့ အစီရင်ခံစာပါ ရာဇဝတ်မှုတွေကို စုံစမ်းဖော်ထုတ် အရေးယူနေပါတယ်ဆိုတဲ့ ပြည်ထောင်စုရှေ့နေချုပ်ရုံးရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်အပေါ် တုံ့ပြန်ချက်တချို့ကို မဆုမွန်က စုစည်းတင်ပြထားပါတယ်။
ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်း ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး လွတ်လပ်သော စုံစမ်းစစ်ဆေးရေးကော်မရှင် (ICOE) ရဲ့ အကြံပြုချက်တွေအတိုင်း ရာဇဝတ်မှုတွေကို စုံစမ်းစစ်ဆေး တရားစွဲဆိုမှုတွေ လုပ်ဆောင်နေပါတယ်လို့ မေလ ၁၅ ရက်နေ့ နေ့စွဲနဲ့ ပြည်ထောင်စုရှေ့နေချုပ်ရုံးကနေ ပထမဆုံးအကြိမ် ထုတ်ပြန်ကြေညာတာပါ။ နိုင်ငံတော်သမ္မတရုံးက ဖွဲ့စည်းပေးခဲ့တဲ့ ရာဇဝတ်မှုဆိုင်ရာ စုံစမ်းစစ်ဆေးခြင်းနဲ့ တရားစွဲဆိုခြင်းများ ဆောင်ရွက်ရေးအဖွဲ့မှာပါတဲ့ ပြည်ထောင်စုရှေ့နေချုပ်ရုံးနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံ ရဲတပ်ဖွဲ့ကနေ နိုင်ငံတကာ ရာဇဝတ်မှု တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ အထူးအဖွဲ့နဲ့ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နေတယ်လို့ ထုတ်ပြန်ချက်က ဆိုပါတယ်။
အထူးသဖြင့် ရခိုင်ပြည်နယ် မောင်တောမြို့နယ်၊ ဘူးသီးတောင်မြို့နယ်၊ ရသေ့တောင်မြို့နယ်က နေရာ ၁၃ ခုမှာ ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေထဲကနေ အခုချိန်အထိ အမှုဖွင့် အရေးယူဆောင်ရွက်နေတာဟာ အမှုပေါင်း ၉၁ မှုအထိ ရှိနေပါကြောင်း ပြည်ထောင်စုရှေ့နေချုပ်ရုံးက မေလ ၁၅ ရက်နေ့က ကြေညာတာပါ။
အခုလို ပြည်ထောင်စုရှေ့နေချုပ်ရုံးရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်ထဲပါတဲ့ တရားစီရင်မှု စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတွေဟာ အထူးသဖြင့် ရခိုင်မှာ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ ဆိုးဆိုးရွားရွား ကြုံနေရတယ်လို့ စိုးရိမ်နေတဲ့ နိုင်ငံတကာရဲ့ ယုံကြည်မှုရအောင် ခိုင်မာတဲ့ အရေးယူဆောင်ရွက်မှုတွေနဲ့ သက်သေပြဖို့ လိုတယ်လို့ လူ့အခွင့်အရေးလှုပ်ရှားသူ ညီမျှခြင်းမြန်မာအဖွဲ့ရဲ့ ဒါရိုက်တာ ဦးအောင်မျိုးမင်းက အကြံပြုပါတယ်။
“မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ တရားစီရင်ရေးအပိုင်းနဲ့ ပတ်သက်လို့ကတော့ နိုင်ငံတကာမှာရော ပြည်တွင်းမှာရှိတဲ့ ပြည်သူတွေရော တော်တော်များများက သံသယရှိတယ်။ တကယ့်ကို သက်သေအထောက်အထား အခိုင်အလုံရှိတဲ့ သာမန် အရပ်သားအမှုတွေတောင် ပျောက်သွားတာရှိတယ်။ အခုလိုမျိုး လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေဖြစ်တယ်၊ နောက်တခုက ကျူးလွန်တဲ့သူတွေက အစိုးရနဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့အဖွဲ့တွေ နောက် အာဏာရရှိထားတဲ့ အဖွဲ့တွေက ကျုးလွန်တဲ့အမှုမျိုး ဆိုလို့ရှိရင် ပြည်တွင်းမှာရှိတဲ့ တရားစီရင်ရေးက အကောင်အထည် ဖော်နိုင်မလားဆိုတာ အမြဲတမ်း သံသယရှိသလို မေးခွန်းလည်း ထုတ်ခံထိပါတယ်။ ဒါကို နိုင်ငံတကာကလည်း အဓိက ထောက်ပြတယ်။
“ဒီလို ပြည်တွင်းတရားစီရင်ရေးမဏ္ဍိုင် အားမကောင်းတဲ့အတွက် နိုင်ငံတကာ တရားစီရင်မှုကိုပဲ သွားပါဆိုတဲ့ တိုက်တွန်းမှုတွေ ရှိလာတယ်။ ဒါကြောင့် အခုစုံစမ်းတယ်လို့ ကျနော်တို့သိတယ်။ ဟုတ်ကဲ့ ကောင်းပါတယ်။ စုံစမ်းပြီးတော့ ထိရောက်သော အရေးယူမှု ရလား မရလား အရင်တုန်းကလို ရခိုင်ဒေသမှာပဲ အပြစ်မဲ့ပြည်သူကို သတ်ဖြတ်ပါတယ်ဆိုတဲ့ တပ်မတော်သားတွေကို အရေးယူတာ ကျနော်တို့သိတယ်။ နောက်ပိုင်းမှာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်နဲ့ လပိုင်းလောက်ပဲ နေပြီးတော့ ပြန်လွတ်သွားတယ်ဆိုတဲ့ ကိစ္စက ဂုဏ်တက်မယ့်အစား ပိုပြီးတော့ နာမည်ပျက်စရာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီကိစ္စနဲ့ပတ်သက်လို့ ရှေ့နေချုပ်ရုံးက လုပ်ဆောင်တာ ကောင်းပါတယ်။ အမှန်အတိုင်း သွားနေပါတယ်ဆိုတဲ့ လမ်းကြောင်းဆိုတာကို ပြောနိုင်ပေမယ့် ယုံကြည်မှုရဖို့ကတော့ တော်တော်အားနည်းနေတုန်း ဖြစ်မှာပါ။”
ရခိုင်ပြည်နယ်အရေး ကုလသမဂ္ဂ အတွင်းရေးမှူးချုပ်ဟောင်း ကိုဖီအာနန် ဦးဆောင်တဲ့ အကြံပေးကော်မရှင် အဖွဲ့ဝင်လည်းဖြစ် ဘာသာပေါင်းစုံ ချစ်ကြည်ငြိမ်းချမ်းရေး ဦးဆောင်လှုပ်ရှားသူလည်းဖြစ်တဲ့ ဟာဂျီဦးအေးလွင်ကတော့ အခုလို ပြည်ထောင်စုရှေ့နေချုပ်ရုံးရဲ့ ရခိုင်အရေး စုံစမ်းစစ်ဆေး ဖော်ထုတ်အရေးယူမှုတွေကို ထုတ်ပြန်ကြေညာချက်အပေါ် ကြိုဆိုထောက်ခံပြီး တကယ်ပဲ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုကို ကျူးလွန်သူတွေကို အရေးယူ ဆောင်ရွက်မှုတွေ လုပ်ဖို့လိုတယ်လို့ အကြံပေးပါတယ်။
“တစ်အချက်ကတော့ အခုကျူးလွန်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ ဟာတွေကို အသိအမှတ်ပြုပြီလေ။ ဒါကတော့ ကောင်းတဲ့ခြေလှမ်းတခုပေါ့နော်။ အဲ့တော့ တကယ်ကျူးလွန်ခံရလို့ ဒုက္ခရောက်သွားတဲ့ သူတွေကတော့ နစ်နာသူ VICTIMS တွေကတော့ သူတို့ကြုံရတဲ့ ဒုက္ခတွေကတော့ ပြန်ကုစားဖို့ လွယ်တော့မှာမဟုတ်ဘူး။ သို့သော် ပြစ်မှုကျူးလွန်ခဲ့တဲ့သူတွေကို ပြစ်မှုနဲ့ပြစ်ဒဏ် မျှအောင် အရေးယူဆောင်ရွက်ဖို့တော့ လိုတယ်။ မဟုတ်လို့ရှိရင် ပြစ်မှုကို ကာကွယ်ပေးတဲ့ Impunity ဆိုတဲ့ ကာလထဲကို ဝင်သွားလိမ့်မယ်။ အဲ့ဒါကြောင့် တကယ်ပြစ်မှုကျုးလွန်တယ် ဆိုတဲ့သူတွေကို စုံစမ်းစစ်ဆေးတဲ့နေရာမှာ နောက်နောင် ဒီလိုကိစ္စရပ်တွေ မဖြစ်ရလေအောင် အဟန့်အတား ဖြစ်သွားစေပါတယ်။ အဲ့ဒါကြောင့် တိတိကျကျ တရားခံများကို ဖော်ထုတ်ဖို့ရယ် အထောက်အထားတွေကို ခိုင်မာအောင် တည်ဆောက်ဖို့ လိုတယ်လို့ ပြောချင်ပါတယ်။
“အပြစ်ပေးသလို ဒီလိုအဖြစ်ဆိုးတွေ ထပ်မဖြစ်အောင် လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းကြား သဟဇာတဖြစ်အောင် ဘာသာပေါင်းစုံတွေကလည်း ဝိုင်းကြိုးစားနေကြပါတယ်။ နောက် နှစ်နိုင်ငံချင်းရော UNHCR, UNDP စတဲ့ ကုလနဲ့ရော သဘောတူညီချက်တွေ လက်မှတ်ထပ်ထိုးနေတာတွေရှိတယ်။ အဲ့တော့ နစ်နာသူ ထွက်ပြေးရသူတွေဟာ အခုဆိုရင် သူတို့ရဲ့ နေရင်းမှာပဲ ပြန်အခြေချနေချင်ကြတယ်။ နောက် သူတို့ပိုင်ဆိုင်တဲ့ အိုးအိမ် လယ်ယာ ကျွဲနွားတွေ ပြန်မရနိုင်တောင် လျော်ကြေးပေးရမယ်။ သူတို့ အသက်မွေးဝမ်းကြောင်းမှု လူတွေပြန်ရောက်လာရင်လည်း လုပ်ဖို့လိုအပ်တယ်။ အဲ့ဒါလေးတွေလည်း အဓိကဦးစားပေး လုပ်ဖို့လိုတယ်လို့ ကျနော်က ထင်ပါတယ်ခင်ဗျာ။”
လူ့အခွင့်အရေးလှုပ်ရှားသူ ဦးအောင်မျိုးမင်းကတော့ ဒီစီရင်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ပွင့်လင်းမြင်သာမှုရှိရှိနဲ့ အများပြည်သူ ကြားနာနိုင်တဲ့ ခုံရုံးတွေဖွင့်ပြီး အသိပေးသင့်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
“ဒါမျိုးကိစ္စတွေ စွပ်စွဲခံထိတဲ့သူတွေကို ဘယ်လိုမျိုး အရေးယူလဲ၊ ဘယ်လိုအချက်တွေနဲ့ ဘယ်လောက်အထိ အရေးယူသလဲဆိုတာ ပွင့်လင်းမြင်သာသော တရားစီရင်မှု အမိန့်ချမှတ်မှုတွေကို ပြည်သူလူထုသိအောင် လုပ်ဆောင်စေချင်ပါတယ်။ ဒီလို လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေမှာ လူအများကြားနာနိုင်တဲ့ တရားရုံးနဲ့ ကြားနာရမယ်ဆိုတဲ့ အချက်ပါတယ်။ ဘယ်လိုအရေးယူပြီးတော့ ဘယ်လောက်ထိ လုပ်ဆောင်ထားသလဲဆိုတာကို ရီပို့ထဲမှာတင်မကဘဲ ပြည်သူတွေကြားထဲမှာလည်း ပွင့်ပွင့်လင်းလင်း လုပ်ဆောင်ပေးဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။
“နောက်တခုက ရီပို့တင်ခါနီးမှ ဒီလိုအမှုတွေကို ဖြေရှင်းတာမျိုး မဟုတ်ဘဲနဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်မှာ တလျှောက်လုံးဖြစ်နေတဲ့ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ ပိုင်ရှင်မဲ့ဆိုပြီး ပျောက်သွားတဲ့ အမှုတွေကလည်း အများကြီးပဲ။ ဒီအမှုတွေကို စဉ်ဆက်မပြတ် စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတွေနဲ့ ထိရောက်သော အရေးယူသော တရားဥပဒေစိုးမိုးမှုနဲ့ တရားစီရင်မှု အားကောင်းဖို့ဆိုတဲ့ စနစ်ကြီးကို ထူထောင်နိုင်မှဖြစ်မှာပါ။ ရီပို့တင်ခါနီးမှ အမှုတွေ တင်ပြတာမျိုး ဆိုရင်တော့ ဟန်ပြသဘောမျိုးပဲ မြင်ကြမှာ သေချာပါတယ်။”
ရခိုင်ပြည်နယ် ပဋိပက္ခနဲ့ ပတ်သက်လို့ စုံစမ်းခဲ့တဲ့ လွတ်လပ်သော စုံစမ်းစစ်ဆေးရေးကော်မရှင် Independent Commission Of Enquiry (ICOE) ရဲ့ ပြီးခဲ့တဲ့ ဖေဖော်ဝါရီလထဲကပဲ ထုတ်ပြန်ခဲ့တဲ့ အပြီးသတ် အစီရင်ခံစာထဲမှာ ရခိုင်ပြည်နယ် မင်းကြီးရွာ၊ ချွတ်ပြင်ရွာ၊ မောင်နုရွာနဲ့ ဂူတာပြင်ကျေးရွာတွေမှာ လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေ လက်ချက်နဲ့ အစုလိုက် အပြုံလိုက် သတ်ခံခဲ့ရတယ်ဆိုတာ ထည့်သွင်းဖော်ပြထားပါတယ်။
ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်း လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု ကျူးလွန်ထားတယ်ဆိုတဲ့ စွပ်စွဲချက်တွေနဲ့ နိုင်ငံတကာတရားခုံရုံး (ICJ) မှာ တရားစွဲဆိုခံထားရပြီး နိုင်ငံတော်အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ် ကိုယ်တိုင် သွားရောက်ဖြေရှင်းခဲ့ရတာပါ။ ရခိုင်ပြည်အရေးမှာ ရာဇဝတ်ပြစ်မှု ကျုးလွန်သူတွေကို တရားရုံးတင် စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတွေ ဖော်ထုတ်အရေးယူမှုတွေဟာ နိုင်ငံတကာကိုရော ပြည်သူလူထုကိုပါ ပွင့်လင်းမြင်သာစွာနဲ့ အများပြည်သူ တက်ရောက်နိုင်တဲ့ တရားခွင်တွေ ဖွင့်လှစ်ပြီး ထုတ်ဖော်ပြသင့်တယ်လို့ လူ့အခွင့်အရေး ဆောင်ရွက်နေသူတွေက ထောက်ပြပြောဆိုနေကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
-------------------------------
(Unicode)
ရိုဟငျဂြာသိနျးခြီ ထှကျပွေးရတဲ့ ရခိုငျမွောကျပိုငျး ရာဇဝတျမှုတှေ အရေးယူနိုငျရေး အမှုဖှင့ျ
ရခိုငျအရေး လှတျလပျသော စုံစမျးစဈဆေးရေး ကောျမရှငျရဲ့ အစီရငျခံစာပါ ရာဇဝတျမှုတှကေို စုံစမျးဖောျထုတျ အရေးယူနပေါတယျဆိုတဲ့ ပွညျထောငျစုရှေ့နခြေုပျရုံးရဲ့ ထုတျပွနျခကြျအပေါျ တုံ့ပွနျခကြျတခြို့ကို မဆုမှနျက စုစညျးတငျပွထားပါတယျ။
ရခိုငျပွညျနယျတှငျး ဖွဈပှားခဲ့တဲ့ ရာဇဝတျမှုတှနေဲ့ ပတျသကျပွီး လှတျလပျသော စုံစမျးစဈဆေးရေးကောျမရှငျ (ICOE) ရဲ့ အကွံပွုခကြျတှအေတိုငျး ရာဇဝတျမှုတှကေို စုံစမျးစဈဆေး တရားစှဲဆိုမှုတှေ လုပျဆောငျနပေါတယျလို့ မလေ ၁၅ ရကျနေ့ နေ့စှဲနဲ့ ပွညျထောငျစုရှေ့နခြေုပျရုံးကနေ ပထမဆုံးအကွိမျ ထုတျပွနျကွညောတာပါ။ နိုငျငံတောျသမ်မတရုံးက ဖှဲ့စညျးပေးခဲ့တဲ့ ရာဇဝတျမှုဆိုငျရာ စုံစမျးစဈဆေးခွငျးနဲ့ တရားစှဲဆိုခွငျးမြား ဆောငျရှကျရေးအဖှဲ့မှာပါတဲ့ ပွညျထောငျစုရှေ့နခြေုပျရုံးနဲ့ မွနျမာနိုငျငံ ရဲတပျဖှဲ့ကနေ နိုငျငံတကာ ရာဇဝတျမှု တရားစီရငျရေးဆိုငျရာ အထူးအဖှဲ့နဲ့ ပူးပေါငျးဆောငျရှကျနတေယျလို့ ထုတျပွနျခကြျက ဆိုပါတယျ။
အထူးသဖွင့ျ ရခိုငျပွညျနယျ မောငျတောမွို့နယျ၊ ဘူးသီးတောငျမွို့နယျ၊ ရသေ့တောငျမွို့နယျက နရော ၁၃ ခုမှာ ဖွဈပှားခဲ့တဲ့ ရာဇဝတျမှုတှထေဲကနေ အခုခြိနျအထိ အမှုဖှင့ျ အရေးယူဆောငျရှကျနတောဟာ အမှုပေါငျး ၉၁ မှုအထိ ရှိနပေါကွောငျး ပွညျထောငျစုရှေ့နခြေုပျရုံးက မလေ ၁၅ ရကျနေ့က ကွညောတာပါ။
အခုလို ပွညျထောငျစုရှေ့နခြေုပျရုံးရဲ့ ထုတျပွနျခကြျထဲပါတဲ့ တရားစီရငျမှု စုံစမျးစဈဆေးမှုတှဟော အထူးသဖွင့ျ ရခိုငျမှာ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှေ ဆိုးဆိုးရှားရှား ကွုံနရေတယျလို့ စိုးရိမျနတေဲ့ နိုငျငံတကာရဲ့ ယုံကွညျမှုရအောငျ ခိုငျမာတဲ့ အရေးယူဆောငျရှကျမှုတှနေဲ့ သကျသပွေဖို့ လိုတယျလို့ လူ့အခှင့ျအရေးလှုပျရှားသူ ညီမြှခွငျးမွနျမာအဖှဲ့ရဲ့ ဒါရိုကျတာ ဦးအောငျမြိုးမငျးက အကွံပွုပါတယျ။
“မွနျမာနိုငျငံရဲ့ တရားစီရငျရေးအပိုငျးနဲ့ ပတျသကျလို့ကတော့ နိုငျငံတကာမှာရောပွညျတှငျးမှာရှိတဲ့ ပွညျသူတှရေော တောျတောျမြားမြားက သံသယရှိတယျ။ တကယ့ျကို သကျသအေထောကျအထား အခိုငျအလုံရှိတဲ့ သာမနျ အရပျသားအမှုတှတေောငျ ပြောကျသှားတာရှိတယျ။ အခုလိုမြိုး လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှဖွေဈတယျ၊ နောကျတခုက ကြူးလှနျတဲ့သူတှကေ အစိုးရနဲ့ သကျဆိုငျတဲ့အဖှဲ့တှေ နောကျ အာဏာရရှိထားတဲ့ အဖှဲ့တှကေ ကြုးလှနျတဲ့အမှုမြိုး ဆိုလို့ရှိရငျ ပွညျတှငျးမှာရှိတဲ့ တရားစီရငျရေးက အကောငျအထညျ ဖောျနိုငျမလားဆိုတာ အမွဲတမျး သံသယရှိသလို မေးခှနျးလညျး ထုတျခံထိပါတယျ။ ဒါကို နိုငျငံတကာကလညျး အဓိက ထောကျပွတယျ။
“ဒီလို ပွညျတှငျးတရားစီရငျရေးမဏ်ဍိုငျ အားမကောငျးတဲ့အတှကျ နိုငျငံတကာ တရားစီရငျမှုကိုပဲ သှားပါဆိုတဲ့ တိုကျတှနျးမှုတှေ ရှိလာတယျ။ ဒါကွောင့ျ အခုစုံစမျးတယျလို့ ကနြောျတို့သိတယျ။ ဟုတျကဲ့ ကောငျးပါတယျ။ စုံစမျးပွီးတော့ ထိရောကျသော အရေးယူမှု ရလား မရလား အရငျတုနျးကလို ရခိုငျဒသေမှာပဲ အပွဈမဲ့ပွညျသူကို သတျဖွတျပါတယျဆိုတဲ့ တပျမတောျသားတှကေို အရေးယူတာ ကနြောျတို့သိတယျ။ နောကျပိုငျးမှာ လှတျငွိမျးခမြျးသာခှင့ျနဲ့ လပိုငျးလောကျပဲ နပွေီးတော့ ပွနျလှတျသှားတယျဆိုတဲ့ ကိစ်စက ဂုဏျတကျမယ့ျအစား ပိုပွီးတော့ နာမညျပကြျစရာ ဖွဈပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ဒီကိစ်စနဲ့ပတျသကျလို့ ရှေ့နခြေုပျရုံးက လုပျဆောငျတာ ကောငျးပါတယျ။ အမှနျအတိုငျး သှားနပေါတယျဆိုတဲ့ လမျးကွောငျးဆိုတာကို ပွောနိုငျပမေယ့ျ ယုံကွညျမှုရဖို့ကတော့ တောျတောျအားနညျးနတေုနျး ဖွဈမှာပါ။”
ရခိုငျပွညျနယျအရေး ကုလသမဂ်ဂ အတှငျးရေးမှူးခြုပျဟောငျး ကိုဖီအာနနျ ဦးဆောငျတဲ့ အကွံပေးကောျမရှငျ အဖှဲ့ဝငျလညျးဖွဈ ဘာသာပေါငျးစုံ ခစြျကွညျငွိမျးခမြျးရေး ဦးဆောငျလှုပျရှားသူလညျးဖွဈတဲ့ ဟာဂြီဦးအေးလှငျကတော့ အခုလို ပွညျထောငျစုရှေ့နခြေုပျရုံးရဲ့ ရခိုငျအရေး စုံစမျးစဈဆေး ဖောျထုတျအရေးယူမှုတှကေို ထုတျပွနျကွညောခကြျအပေါျ ကွိုဆိုထောကျခံပွီး တကယျပဲ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုကို ကြူးလှနျသူတှကေို အရေးယူ ဆောငျရှကျမှုတှေ လုပျဖို့လိုတယျလို့ အကွံပေးပါတယျ။
“တဈအခကြျကတော့ အခုကြူးလှနျခဲ့တယျဆိုတဲ့ ဟာတှကေို အသိအမှတျပွုပွီလေ။ ဒါကတော့ ကောငျးတဲ့ခွလှေမျးတခုပေါ့နောျ။ အဲ့တော့ တကယျကြူးလှနျခံရလို့ ဒုက်ခရောကျသှားတဲ့ သူတှကေတော့ နဈနာသူ VICTIMS တှကေတော့ သူတို့ကွုံရတဲ့ ဒုက်ခတှကေတော့ ပွနျကုစားဖို့ လှယျတော့မှာမဟုတျဘူး။ သို့သောျ ပွဈမှုကြူးလှနျခဲ့တဲ့သူတှကေို ပွဈမှုနဲ့ပွဈဒဏျ မြှအောငျ အရေးယူဆောငျရှကျဖို့တော့ လိုတယျ။ မဟုတျလို့ရှိရငျ ပွဈမှုကို ကာကှယျပေးတဲ့ Impunity ဆိုတဲ့ ကာလထဲကို ဝငျသှားလိမ့ျမယျ။ အဲ့ဒါကွောင့ျ တကယျပွဈမှုကြုးလှနျတယျ ဆိုတဲ့သူတှကေို စုံစမျးစဈဆေးတဲ့နရောမှာ နောကျနောငျ ဒီလိုကိစ်စရပျတှေ မဖွဈရလအေောငျ အဟန့ျအတား ဖွဈသှားစပေါတယျ။ အဲ့ဒါကွောင့ျ တိတိကကြြ တရားခံမြားကို ဖောျထုတျဖို့ရယျ အထောကျအထားတှကေို ခိုငျမာအောငျ တညျဆောကျဖို့ လိုတယျလို့ ပွောခငြျပါတယျ။
“အပွဈပေးသလို ဒီလိုအဖွဈဆိုးတှေ ထပျမဖွဈအောငျ လူမှုအသိုငျးအဝိုငျးကွား သဟဇာတဖွဈအောငျ ဘာသာပေါငျးစုံတှကေလညျး ဝိုငျးကွိုးစားနကွေပါတယျ။နောကျ နှဈနိုငျငံခငြျးရော UNHCR, UNDP စတဲ့ ကုလနဲ့ရော သဘောတူညီခကြျတှေ လကျမှတျထပျထိုးနတောတှရှေိတယျ။ အဲ့တော့ နဈနာသူ ထှကျပွေးရသူတှဟော အခုဆိုရငျ သူတို့ရဲ့ နရေငျးမှာပဲ ပွနျအခွခေနြခေငြျကွတယျ။ နောကျ သူတို့ပိုငျဆိုငျတဲ့ အိုးအိမျ လယျယာ ကြှဲနှားတှေ ပွနျမရနိုငျတောငျ လြောျကွေးပေးရမယျ။ သူတို့ အသကျမှေးဝမျးကွောငျးမှု လူတှပွေနျရောကျလာရငျလညျး လုပျဖို့လိုအပျတယျ။ အဲ့ဒါလေးတှလေညျး အဓိကဦးစားပေး လုပျဖို့လိုတယျလို့ ကနြောျက ထငျပါတယျခငျဗြာ။”
လူ့အခှင့ျအရေးလှုပျရှားသူ ဦးအောငျမြိုးမငျးကတော့ ဒီစီရငျမှုတှနေဲ့ ပတျသကျပွီး ပှင့ျလငျးမွငျသာမှုရှိရှိနဲ့ အမြားပွညျသူ ကွားနာနိုငျတဲ့ ခုံရုံးတှဖှေင့ျပွီး အသိပေးသင့ျတယျလို့ ဆိုပါတယျ။
“ဒါမြိုးကိစ်စတှေ စှပျစှဲခံထိတဲ့သူတှကေို ဘယျလိုမြိုး အရေးယူလဲ၊ ဘယျလိုအခကြျတှနေဲ့ ဘယျလောကျအထိ အရေးယူသလဲဆိုတာ ပှင့ျလငျးမွငျသာသော တရားစီရငျမှု အမိန့ျခမြှတျမှုတှကေို ပွညျသူလူထုသိအောငျ လုပျဆောငျစခေငြျပါတယျ။ ဒီလို လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှမှော လူအမြားကွားနာနိုငျတဲ့ တရားရုံးနဲ့ ကွားနာရမယျဆိုတဲ့ အခကြျပါတယျ။ ဘယျလိုအရေးယူပွီးတော့ ဘယျလောကျထိ လုပျဆောငျထားသလဲဆိုတာကို ရီပို့ထဲမှာတငျမကဘဲ ပွညျသူတှကွေားထဲမှာလညျး ပှင့ျပှင့ျလငျးလငျး လုပျဆောငျပေးဖို့ လိုအပျပါတယျ။
“နောကျတခုက ရီပို့တငျခါနီးမှ ဒီလိုအမှုတှကေို ဖွရှေငျးတာမြိုး မဟုတျဘဲနဲ့ ရခိုငျပွညျနယျမှာ တလြှောကျလုံးဖွဈနတေဲ့ လူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှေ ပိုငျရှငျမဲ့ဆိုပွီး ပြောကျသှားတဲ့ အမှုတှကေလညျး အမြားကွီးပဲ။ ဒီအမှုတှကေို စဉျဆကျမပွတျ စုံစမျးစဈဆေးမှုတှနေဲ့ ထိရောကျသော အရေးယူသော တရားဥပဒစေိုးမိုးမှုနဲ့ တရားစီရငျမှု အားကောငျးဖို့ဆိုတဲ့ စနဈကွီးကို ထူထောငျနိုငျမှဖွဈမှာပါ။ ရီပို့တငျခါနီးမှ အမှုတှေ တငျပွတာမြိုး ဆိုရငျတော့ ဟနျပွသဘောမြိုးပဲ မွငျကွမှာ သခြောပါတယျ။”
ရခိုငျပွညျနယျ ပဋိပက်ခနဲ့ ပတျသကျလို့ စုံစမျးခဲ့တဲ့ လှတျလပျသော စုံစမျးစဈဆေးရေးကောျမရှငျ Independent Commission Of Enquiry (ICOE) ရဲ့ ပွီးခဲ့တဲ့ ဖဖေောျဝါရီလထဲကပဲ ထုတျပွနျခဲ့တဲ့ အပွီးသတျ အစီရငျခံစာထဲမှာ ရခိုငျပွညျနယျ မငျးကွီးရှာ၊ ခြှတျပွငျရှာ၊ မောငျနုရှာနဲ့ ဂူတာပွငျကြေးရှာတှမှော လုံခွုံရေးတပျဖှဲ့ဝငျတှေ လကျခကြျနဲ့ အစုလိုကျ အပွုံလိုကျ သတျခံခဲ့ရတယျဆိုတာ ထည့ျသှငျးဖောျပွထားပါတယျ။
ရခိုငျပွညျနယျတှငျး လူမြိုးတုံးသတျဖွတျမှု ကြူးလှနျထားတယျဆိုတဲ့ စှပျစှဲခကြျတှနေဲ့ နိုငျငံတကာတရားခုံရုံး (ICJ) မှာ တရားစှဲဆိုခံထားရပွီး နိုငျငံတောျအတိုငျပငျခံပုဂ်ဂိုလျ ကိုယျတိုငျ သှားရောကျဖွရှေငျးခဲ့ရတာပါ။ ရခိုငျပွညျအရေးမှာ ရာဇဝတျပွဈမှု ကြုးလှနျသူတှကေို တရားရုံးတငျ စုံစမျးစဈဆေးမှုတှေ ဖောျထုတျအရေးယူမှုတှဟော နိုငျငံတကာကိုရော ပွညျသူလူထုကိုပါ ပှင့ျလငျးမွငျသာစှာနဲ့ အမြားပွညျသူ တကျရောကျနိုငျတဲ့ တရားခှငျတှေ ဖှင့ျလှဈပွီး ထုတျဖောျပွသင့ျတယျလို့ လူ့အခှင့ျအရေး ဆောငျရှကျနသေူတှကေ ထောကျပွပွောဆိုနကွေတာ ဖွဈပါတယျ။
