(Zawgyi/Unicode)
သမ္မတသစ် ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲဟာ ငြိမ်းချမ်းစွာ အာဏာလွှဲပြောင်းတာကို အမေရိကန်ပြည်သူတွေ လေးနှစ်တကြိမ် စောင့်ကြည့်ကြတဲ့ အခမ်းအနား ဖြစ်သလို အမေရိကန်ဒီမိုကရေစီရဲ့ အရှိန်သြဇာကြီးတဲ့ အထိမ်းအမှတ် သင်္ကေတခုလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ အမေရိကန် ဒီမိုကရေစီ စနစ် အဓွန့်ရှည်ခိုင်ခန့်မှုကို ပြသတဲ့ အခမ်းအနားလည်းဖြစ်တဲ့အကြောင်း Dora Mekouar သတင်းပေးပို့ထားတာကို မမြသဇင်အောင် ပြောပြပါမယ်။
သမ္မတသစ် ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုတဲ့နေ့ဟာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှာ ပြည်သူတွေ ရွေးချယ်တဲ့ အစိုးရ အုပ်ချုပ်တဲ့ အတွေးအခေါ် အဓွန့်ရှည်မှုကို ခိုင်ခိုင်မာမာ ပြတဲ့နေ့လည်းဖြစ်ပါတယ်။ ခေါင်းဆောင်သစ် ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပြီး အုပ်ချုပ်မှုအာဏာ အပ်နှင်းဖို့ သဘောတူလိုက်တဲ့နေ့လည်း ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီနေ့မှာ သမိုင်းရဲ့ အမွန်မြတ်ဆုံး အခန်းကဏ္ဍသစ် မျှော်လင့်ချက်တွေကို ပုံဖေါ်ကြပါစို့လို့ သမ္မတဟောင်း Bill Clinton ပြောခဲ့ပါတယ်။သမ္မတသစ်တွေက နောင်လေး နှစ်အုပ်ချုပ်မယ့် သူ့တို့ ရပ်တည်ချက်သဘောထားတွေ ချပြလေ့ရှိပါတယ်။
သမ္မတဟောင်း John F Kennedy က ကျနော်တို့မှာ ကြောက်ရွံနေခြင်းကိုသာ ကြောက်ရမှာလို့ ပြောခဲ့ဘူးပါတယ်။ တိုင်းပြည်က ကိုယ့်အတွက်လာလုပ်မလဲ မပေးပါနဲ့ ကိုယ်က တိုင်းပြည်အတွက်ဘာလုပ်ပေးနိုင်မလဲ မေးပါလို့လည်း Kennedy ပြောခဲ့ပါတယ်။
အိမ်ဖြူတော် သမိုင်းအဖွဲ့က Collen Shogan က
“အမေရိကန်တွေအတွက် တကယ့်ကို အသစ်တဖန်ပြန်စခွင့် အခွင့်အလမ်းတခုပါ။ သမ္မတအနေနဲ့ တိုင်းပြည်ကို သူ့ကိုယ်သူ ပထမဆုံး မိတ်ဆက်ခွင့်ရတယ်။ ဒီအခွင့်အရေးက နောင်တခါ ထပ်ရမှာ မဟုတ်ဘူး။ အမေရိကန်သမိုင်းမှာ သိပ်ကို အရေးကြီးတဲ့ အချိန်အခါပါ။”
အစိုးရဟာ ကျနော်တို့ရဲ့ ပြသနာတွေအတွက် အဖြေမဟုတ်ဘဲ အစိုးရက ပြသနာဖြစ်နေတယ်လို့ ဖက်ဒရယ်အစိုးရ အာဏာကို ကန့်သတ်ဖို့ Ronald Reagan ပြောခဲ့ပါတယ်။ ပထမဆုံး လူမည်းသမ္မတရဲ့ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲပဲဖြစ်ဖြစ်၊ ဘယ်လို အချိန်အခါဖြစ်ပစေ အမေရိကန်ပြည်သူတွေအတွက် သာမန်ထက် ထူးခြားတဲ့ အချိန်အခါပါ။
George Washington တက္ကသိုလ်က နိုင်ငံရေးသမိုင်းပညာရှင် Matt Dallek က
“တိုင်းပြည်အတွက် အခြေခံကျတဲ့ တစုံတခုအကြောင်းအရာ ပဲဖြစ်ဖြစ်၊ ဖြတ်သန်းခဲ့တဲ့ အချိန်ကာလနဲ့ သက်ဆိုင်တဲ့ အကြောင်းပဲဖြစ်ဖြစ် အထိမ်းအမှတ် အမှတ်တရ မိန့်ခွန်းတွေ ပြောကြလေ့ရှိပါတယ်။”
သင်္ကေတပြု အထိမ်းအမှတ်ခုအတွက်လည်း အမှတ်ရစရာဖြစ်ခဲ့တာတွေ ရှိပါတယ်။ ၁၈၀၉ ခုနှစ်ကဆိုရင် သမ္မတဟောင်း James Madison က သူ ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲ ဝတ်တဲ့ ဝတ်စုံတခုလုံးကို အမေရိကန်လုပ်တွေချည်းပဲ ရွေးဝတ်ခဲ့ပါတယ်။
၁၉၅၃ Dwight D. Eisenhower ရဲ့ ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲအပြီး ချီတက်ပွဲက အမေရိကန် စစ်အင်အားကို ပြတဲ့ ချီတက်ပွဲပါ။
၁၈၆၅ Abraham Lincoln ရဲ့ ဒုတိယအကြိမ် ကျန်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲမှာ အာဖရိကနွယ်ဖွား အမေရိကန်တွေကို ချီတက်ပွဲမှာ ဝင်ပါဖို့ ပထမဆုံး ဖိတ်ကြားခဲ့ပါတယ်။
သမ္မတဟောင်း Woodrow Wilson ရဲ့ ဒုတိမြောက် ကျန်းသစ္စာကျိမ်ဆိုပွဲ ချီတက်ပွဲမှာမှ အမျိုးသမီးတွေ ပထမဆုံး ပါဝင်ခွင့်ရခဲ့ပါတယ်။
၁၉၄၁ ခုနှစ် William Henry Harrison ရဲ့ ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲကတော့ အထူး စိတ်မကောင်းစရာပါ။ အသက် ၆၈ နှစ်ရှိပြီး အဲဒီအချိန်က အသက်အကြီးဆုံး သမ္မတဖြစ်ခဲ့တဲ့ Harrison က ရေခဲမတ်အောက်အထိ အေးနေတဲ့ ရာသီဥတုထဲမှာ တနာရီကြာမိန့်ခွန်းကို ပြောခဲ့ပါတယ်။ ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲ သမိုင်းမှာ အရှည်ဆုံး မိန့်ခွန်းပါ။
အိမ်ဖြူတော် သမိုင်းအဖွဲ့က Collen Shogan က
“ သူက အားနဲ့မာန်နဲ့ ပြောနိုင်တဲ့သူ၊ သမ္မတတာဝန်ထမ်းဖို့ လုပ်နိုင် ကိုင်နိုင် ရှိတဲ့သူဆိုတာ သက်သေ ပြချင်ခဲ့ပါတယ်။”
အဲဒီနေ့ ညနေမှာပဲ Harrison ဖျားနာခဲ့ပြီး နောက် တလအကြာမှာ ကွယ်လွန်သွားပါတယ်။ အမေရိကန် သမိုင်းမှာ သက်တမ်း အတိုဆုံး ထမ်းဆောင်ခဲ့တဲ့ သမ္မတ ဖြစ်ပါတယ်။
ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲတွေဟာ သာမန်ပွဲလမ်း ကနေ အကြီးအကျယ် ကျင်းပတဲ့ အခမ်းအနားတွေ ဖြစ်လာပါတယ်။ ရုပ်မြင်သံကြားပေါ်လာပြီးတဲ့အချိန်မှာ ပိုပြီး မြင်ရတွေ့ရ အရေးကြီးလာပါတယ်။ သမ္မတ ယူရတဲ့ တာဝန်နဲ့ အခန်းကဏ္ဍ ပိုပြီး ကြီးလာတာကလည်း အဓိကအကြောင်းတခု ဖြစ်လာပါတယ်။
George Washington တက္ကသိုလ်က နိုင်ငံရေးသမိုင်းပညာရှင် Matt Dallek က
“သမ္မတ ထမ်းရတဲ့ တာဝန်နဲ့ ဝတ္တရားတွေ ပိုပြီး များလာလို့လည်း၊ ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲက ပါတီတွေ၊ ချီတက်ပွဲတွေနဲ့ ပိုပြီး ခမ်းနားသထက် ခမ်းနားအောင် ကျင်းပလာကြတာပါ။”
ဒီလိုနဲ့ ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲတွေဟာ အမေရိကန် ဒီမိုကရေစီ အဓွန့်ရှည်တည်တန့်တာကို ပြသတဲ့ အခမ်းအနားတွေလည်း ဖြစ်လာပါတယ်။
..............
ကနျသမ်မတသဈ ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲ သမိုငျးကွောငျး တတေ့တစောငျး
(Unicode)
သမ်မတသဈ ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲဟာ ငွိမျးခမြျးစှာ အာဏာလှှဲပွောငျးတာကို အမရေိကနျပွညျသူတှေ လေးနှဈတကွိမျ စောင့ျကွည့ျကွတဲ့ အခမျးအနား ဖွဈသလို အမရေိကနျဒီမိုကရစေီရဲ့ အရှိနျသွဇာကွီးတဲ့ အထိမျးအမှတျ သငျ်ကတေခုလညျး ဖွဈပါတယျ။ အမရေိကနျ ဒီမိုကရစေီ စနဈ အဓှန့ျရှညျခိုငျခန့ျမှုကို ပွသတဲ့ အခမျးအနားလညျးဖွဈတဲ့အကွောငျး Dora Mekouar သတငျးပေးပို့ထားတာကို မမွသဇငျအောငျ ပွောပွပါမယျ။
သမ်မတသဈ ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုတဲ့နေ့ဟာ အမရေိကနျပွညျထောငျစုမှာ ပွညျသူတှေ ရှေးခယြျတဲ့ အစိုးရ အုပျခြုပျတဲ့ အတှေးအခေါျ အဓှန့ျရှညျမှုကို ခိုငျခိုငျမာမာ ပွတဲ့နေ့လညျးဖွဈပါတယျ။ ခေါငျးဆောငျသဈ ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပွီး အုပျခြုပျမှုအာဏာ အပျနှငျးဖို့ သဘောတူလိုကျတဲ့နေ့လညျး ဖွဈပါတယျ။
ဒီနေ့မှာ သမိုငျးရဲ့ အမှနျမွတျဆုံး အခနျးကဏ်ဍသဈ မြှောျလင့ျခကြျတှကေို ပုံဖေါျကွပါစို့လို့ သမ်မတဟောငျး Bill Clinton ပွောခဲ့ပါတယျ။သမ်မတသဈတှကေ နောငျလေး နှဈအုပျခြုပျမယ့ျ သူ့တို့ ရပျတညျခကြျသဘောထားတှေ ခပြွလေ့ရှိပါတယျ။
သမ်မတဟောငျး John F Kennedy က ကနြောျတို့မှာ ကွောကျရှံနခွေငျးကိုသာ ကွောကျရမှာလို့ ပွောခဲ့ဘူးပါတယျ။ တိုငျးပွညျက ကိုယ့ျအတှကျလာလုပျမလဲ မပေးပါနဲ့ ကိုယျက တိုငျးပွညျအတှကျဘာလုပျပေးနိုငျမလဲ မေးပါလို့လညျး Kennedy ပွောခဲ့ပါတယျ။
အိမျဖွူတောျ သမိုငျးအဖှဲ့က Collen Shogan က
“အမရေိကနျတှအေတှကျ တကယ့ျကို အသဈတဖနျပွနျစခှင့ျ အခှင့ျအလမျးတခုပါ။ သမ်မတအနနေဲ့ တိုငျးပွညျကို သူ့ကိုယျသူ ပထမဆုံး မိတျဆကျခှင့ျရတယျ။ ဒီအခှင့ျအရေးက နောငျတခါ ထပျရမှာ မဟုတျဘူး။ အမရေိကနျသမိုငျးမှာ သိပျကို အရေးကွီးတဲ့ အခြိနျအခါပါ။”
အစိုးရဟာ ကနြောျတို့ရဲ့ ပွသနာတှအေတှကျ အဖွမေဟုတျဘဲ အစိုးရက ပွသနာဖွဈနတေယျလို့ ဖကျဒရယျအစိုးရ အာဏာကို ကန့ျသတျဖို့ Ronald Reagan ပွောခဲ့ပါတယျ။ ပထမဆုံး လူမညျးသမ်မတရဲ့ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲပဲဖွဈဖွဈ၊ ဘယျလို အခြိနျအခါဖွဈပစေ အမရေိကနျပွညျသူတှအေတှကျ သာမနျထကျ ထူးခွားတဲ့ အခြိနျအခါပါ။
George Washington တက်ကသိုလျက နိုငျငံရေးသမိုငျးပညာရှငျ Matt Dallek က
“တိုငျးပွညျအတှကျ အခွခေံကတြဲ့ တစုံတခုအကွောငျးအရာ ပဲဖွဈဖွဈ၊ ဖွတျသနျးခဲ့တဲ့ အခြိနျကာလနဲ့ သကျဆိုငျတဲ့ အကွောငျးပဲဖွဈဖွဈ အထိမျးအမှတျ အမှတျတရ မိန့ျခှနျးတှေ ပွောကွလေ့ရှိပါတယျ။”
သငျ်ကတေပွု အထိမျးအမှတျခုအတှကျလညျး အမှတျရစရာဖွဈခဲ့တာတှေ ရှိပါတယျ။ ၁၈၀၉ ခုနှဈကဆိုရငျ သမ်မတဟောငျး James Madison က သူ ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲ ဝတျတဲ့ ဝတျစုံတခုလုံးကို အမရေိကနျလုပျတှခေညြျးပဲ ရှေးဝတျခဲ့ပါတယျ။
၁၉၅၃ Dwight D. Eisenhower ရဲ့ ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲအပွီး ခြီတကျပှဲက အမရေိကနျ စဈအငျအားကို ပွတဲ့ ခြီတကျပှဲပါ။
၁၈၆၅ Abraham Lincoln ရဲ့ ဒုတိယအကွိမျ ကနြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲမှာ အာဖရိကနှယျဖှား အမရေိကနျတှကေို ခြီတကျပှဲမှာ ဝငျပါဖို့ ပထမဆုံး ဖိတျကွားခဲ့ပါတယျ။
သမ်မတဟောငျး Woodrow Wilson ရဲ့ ဒုတိမွောကျ ကနြျးသစ်စာကြိမျဆိုပှဲ ခြီတကျပှဲမှာမှ အမြိုးသမီးတှေ ပထမဆုံး ပါဝငျခှင့ျရခဲ့ပါတယျ။
၁၉၄၁ ခုနှဈ William Henry Harrison ရဲ့ ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲကတော့ အထူး စိတျမကောငျးစရာပါ။ အသကျ ၆၈ နှဈရှိပွီး အဲဒီအခြိနျက အသကျအကွီးဆုံး သမ်မတဖွဈခဲ့တဲ့ Harrison က ရခေဲမတျအောကျအထိ အေးနတေဲ့ ရာသီဥတုထဲမှာ တနာရီကွာမိန့ျခှနျးကို ပွောခဲ့ပါတယျ။ ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲ သမိုငျးမှာ အရှညျဆုံး မိန့ျခှနျးပါ။
အိမျဖွူတောျ သမိုငျးအဖှဲ့က Collen Shogan က
“ သူက အားနဲ့မာနျနဲ့ ပွောနိုငျတဲ့သူ၊ သမ်မတတာဝနျထမျးဖို့ လုပျနိုငျ ကိုငျနိုငျ ရှိတဲ့သူဆိုတာ သကျသေ ပွခငြျခဲ့ပါတယျ။”
အဲဒီနေ့ ညနမှောပဲ Harrison ဖြားနာခဲ့ပွီး နောကျ တလအကွာမှာ ကှယျလှနျသှားပါတယျ။ အမရေိကနျ သမိုငျးမှာ သကျတမျး အတိုဆုံး ထမျးဆောငျခဲ့တဲ့ သမ်မတ ဖွဈပါတယျ။
ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲတှဟော သာမနျပှဲလမျး ကနေ အကွီးအကယြျ ကငြျးပတဲ့ အခမျးအနားတှေ ဖွဈလာပါတယျ။ ရုပျမွငျသံကွားပေါျလာပွီးတဲ့အခြိနျမှာ ပိုပွီး မွငျရတှေ့ရ အရေးကွီးလာပါတယျ။ သမ်မတ ယူရတဲ့ တာဝနျနဲ့ အခနျးကဏ်ဍ ပိုပွီး ကွီးလာတာကလညျး အဓိကအကွောငျးတခု ဖွဈလာပါတယျ။
George Washington တက်ကသိုလျက နိုငျငံရေးသမိုငျးပညာရှငျ Matt Dallek က
“သမ်မတ ထမျးရတဲ့ တာဝနျနဲ့ ဝတ်တရားတှေ ပိုပွီး မြားလာလို့လညျး၊ ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲက ပါတီတှေ၊ ခြီတကျပှဲတှနေဲ့ ပိုပွီး ခမျးနားသထကျ ခမျးနားအောငျ ကငြျးပလာကွတာပါ။”
ဒီလိုနဲ့ ကမြျးသစ်စာကြိနျဆိုပှဲတှဟော အမရေိကနျ ဒီမိုကရစေီ အဓှန့ျရှညျတညျတန့ျတာကို ပွသတဲ့ အခမျးအနားတှလေညျး ဖွဈလာပါတယျ။
