(Zawgyi / Unicode)
ကိုရိုနာ ကပ်ရောဂါကာလကြီးအတွင်း အမေရိကန်မှာနေထိုင်တဲ့ အာရှနွယ်ဖွား အမေရိကန်တွေမှာ စိတ်ကျတဲ့သူ ငါးဆလောက်တိုးလာတာကို ဘော်စတွန်တက္ကသိုလ် ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးကျောင်းက ကောက်ယူခဲ့တဲ့ စစ်တမ်းမှာ တွေ့ခဲ့ရပါတယ်။ Vernoica Balderas Iglesiss သတင်းပေးပို့ထားတာကို ကိုငြိမ်းချမ်း တင်ပြထားပါတယ်။
တရုတ်နိုင်ငံ ဝူဟန်မြို့မှာ COVID-19 ရောဂါ ကူးစက်မှုတွေကို တွေ့ရှိခဲ့ပြီး တနှစ်အကြာမှာ အမေရိကန်မှာရှိတဲ့ အာရှနွယ်ဖွားတွေဟာ သူတို့ဘဝတွေ ပုံမှန်အတို်င်း လည်ပတ်လှုပ်ရှားနေကြပါတယ်။ အုပ်စုတခုလုံးအနေနဲ့ ကပ်ရောဂါ မတိုင်ခင်ကတော့ သူတို့ဆီမှာ စိတ်ကျရောဂါ အဖြစ်နည်းပေမယ့် ကပ်ရောဂါအတွင်း ဒါဟာ အကြီးအကျယ် ပြောင်းလဲသွားခဲ့ပါတယ်။ ကိုရီးယား-အမေရိကန် စားသောက်ဆိုင်ပိုင်ရှင် Tae Kim က...
“ကျနော် စိတ်ညစ်ပါတယ်။ အကြီးဆုံး ဘေးဒုက္ခကြီးပါပဲ။ ကျနော့်ဘဝတလျှောက်လုံးမှာ သတင်းထဲမှာလည်း လူတွေအများကြီး သေနေတာကို တွေ့ပါတယ်။ ကျနော့်ပတ်ဝန်းကျင်က လူတချို့လည်း သေသွားပါတယ်။ COVID-19 ကြောင့် ဆေးကုနေရတဲ့သူတွေလည်း ရှိပါတယ်။ အရမ်းကိုဆိုးပါတယ်” လို့ ပြောသွားတာပါ။
ကပ်ရောဂါအတွင်း စိတ်ဓာတ်ကျတဲ့ဒဏ်ကတော့ ဘယ်သူမှ မလွတ်ပါဘူး။ ဒါပေမယ့်လည်း ဧပြီလအတွင်းက အာရှနွယ်ဖွားတွေမှာ ငါးဆလောက်တိုးလာပြီး တခြားအုပ်စုတွေမှာ သုံးဆလောက်ပဲ တိုးတယ်လို့ ဘော်စတွန်တက္ကသိုလ် ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးကျောင်းက သုတေသနလုပ် တွေ့ရှိထားပါတယ်။ ဘော်စတွန်တက္ကသိုလ်က သုတေသီ Catherine Ettman က အခုလိုပြောပါတယ်။
“စိတ်ဓာတ်ကျစရာ အခြေအနေတွေနဲ့ ကြုံတဲ့အခါ မိသားစုတယောက်ယောက်က အလုပ်ပြုတ်သွားတာ၊ အိမ်ငှားခ မပေးနိုင်တာ၊ ဒါတွေဟာ စိတ်ဓာတ်ကျတာနဲ့ ပတ်သက်ပါတယ်။ ကျမတို့ လေ့လာချက်ထဲမှာ အာရှနွယ်ဖွားတွေဟာ အဲ့ဒီလို စိတ်ဓာတ်ကျစရာတွေနဲ့ ပိုပြီးကြုံနေရပါတယ်။”
ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ (WHO) အနေနဲ့ တရုတ်နိုင်ငံ ဝူဟန်မြို့က စခဲ့တယ်လို့ ယူဆရတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်ကို စုံစမ်းဖို့ရှိပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အမေရိကန် အများစုက ဗိုင်းရပ်စ်ကိစ္စမှာ တရုတ်ကို အပြစ်တင်ပြီးတော့ အာရှနွယ်ဖွားတချို့ ပစ်မှတ်ထားခံရပါတယ်။ တရုတ်နဲ့ အာရှနွယ်ဖွား အမေရိကန်တွေ လူမျိုးရေးအရ နှိမ်တဲ့အတွက် စိတ်ဓာတ်ကျစရာ အစုအဝေးထဲ ထပ်ထည့်သလို ဖြစ်နေပါတယ်။
Jasminn Ong က တရုတ်-အမေရိကန် ကောလိပ်ကျောင်းသူပါ။
“ကျောင်းမှာဆိုရင်လည်း ကျမခံစားမိပါတယ်။ ကျမတို့ကျောင်းမှာဆိုရင်လည်း တရုတ်က နိုင်ငံတကာ ကျောင်းသားတွေ ဒီနှစ်အစောပိုင်းဆို လာကြပါပြီ။ သူတို့လည်း အတိုက်အခိုက် ခံနေရတယ်လို့ ကျမထင်ပါတယ်။” လို့ Jasminn Ong က ပြောပါတယ်။
သုတေသီ Catherine Ettman ကလည်း ...
“ဘာသာစကားကလည်း အဓိကကျပါတယ်။ အရင်တုန်းက လေ့လာမှုတွေအရ ခွဲခြားဆက်ဆံတာဟာ လူမျိုးရေးအရ ခွဲခြားခံရတာဟာ လူတွေရဲ့ ကျန်းမာရေးနဲ့ စိတ်ကျန်းမားရေးကို ထိခိုက်စေပါတယ်။” လို့ ပြောသွားတာပါ။
အာရှနွယ်ဖွားတွေမှာ စိတ်ကျတဲ့လက္ခဏာ ပြနေတာ အမြင့်ဆုံးဖြစ်ပေမယ့် စပိန်စကားပြော လက်တင်နွယ်ဖွားတွေကတော့ စိတ်ကျတဲ့လက္ခဏာ ပြတဲ့သူ ၃၄ ရာခိုင်နှုန်း အများဆုံးရှိနေတာပါ။ လူငယ်တွေနဲ့ ဝင်ငွေနည်း မိသားစုတွေမှာ အဲ့ဒီလိုအခြေအနေ ရောက်နေတယ်လို့ သုတေသီရဲ့စစ်တမ်းမှာ ဖော်ပြပါတယ်။
အာရှနွယ်ဖွား အမေရိကန်တွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အပြစ်မတင်ဖို့နဲ့ သွေးစည်းညီညွတ်ဖို့ လိုအပ်ကြောင်း ကယ်လီဖိုးနီးယားတက္ကသိုလ် Irvine က စိတ်ပညာနဲ့ သူနာပြုပါမောက္ခ Alison Holman က ပြောပါတယ်။
“လူတွေ ဖြေရှင်းနိုင်ဖို့ ကူညီရပါမယ်။ ရောဂါမကူးစက်အောင် လုပ်ဆောင်တဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်တွေနဲ့ အပြုအမူတွေမှာ ပါဝင်နိုင်အောင် လုပ်ပြီးတော့ ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးကို ကာကွယ်ဖို့ လုပ်ရပါမယ်။” လို့ ပြောသွားတာပါ။
အားလပ်ရက်ရာသီ နီးကပ်လာတာနဲ့အမျှ လူတွေမှာ စိတ်ဖိစီးမှု ပိုများလာမယ်ထင်ကြောင်း ပါမောက္ခ Holman က ပြောပါတယ်။
“လူတွေက ပိတ်ရက်ဆို သူတို့အိမ်မှာပဲ နေရမှာပါ။ ဒါကြောင့် မိသားစုတွေ ဆက်သွယ်နေဖို့ လိုအပ်သလို တယောက်နဲ့တယောက် ဖုန်းဆက် ပြောဆို ဆက်သွယ်နေဖို့ လိုပါတယ်။ စိတ်ဓာတ်ကျတဲ့ လက္ခဏာတွေ ပျောက်သွားအောင်၊ အထီးမကျန်အောင် လုပ်ရပါမယ်။”
စိတ်ဓာတ်တက်ကြွအောင် မိသားစုနဲ့ ရင်းရင်းနှီးနှီး ရှိတာကလည်း အရေးကြီးတယ်လို့ ဗီယက်နမ်နွယ်ဖွား Thu Ung က လည်း ပြောပါတယ်။
“မိသားစုနဲ့ မျက်နှာချင်းဆိုင် မတွေ့ရပေမယ့်လည်း ဖုန်းဆက်ပါ။ Face Time skype ကနေ ခေါ်ပြီး စကားပြောပါ။ ဒါတွေက အထောက်အကူဖြစ်ပါတယ်။ အားလုံးနဲ့ ဆက်သွယ်နေပါတယ်။ ဒီကပ်ရောဂါကြီးကလည်း ပြီးသွားတော့မှာပါ။”
------------------------
(Unicode)
အာရှနှယျဖှား အမရေိကနျတှေ ကိုဗဈကွောင့ျ စိတျကရြောဂါ အဖွဈမြား
ကိုရိုနာ ကပျရောဂါကာလကွီးအတှငျး အမရေိကနျမှာနထေိုငျတဲ့ အာရှနှယျဖှား အမရေိကနျတှမှော စိတျကတြဲ့သူ ငါးဆလောကျတိုးလာတာကို ဘောျစတှနျတက်ကသိုလျ ပွညျသူ့ကနြျးမာရေးကြောငျးက ကောကျယူခဲ့တဲ့ စဈတမျးမှာ တှေ့ခဲ့ရပါတယျ။ Vernoica Balderas Iglesiss သတငျးပေးပို့ထားတာကို ကိုငွိမျးခမြျး တငျပွထားပါတယျ။
တရုတျနိုငျငံ ဝူဟနျမွို့မှာ COVID-19 ရောဂါ ကူးစကျမှုတှကေို တှေ့ရှိခဲ့ပွီး တနှဈအကွာမှာ အမရေိကနျမှာရှိတဲ့ အာရှနှယျဖှားတှဟော သူတို့ဘဝတှေ ပုံမှနျအတိုျငျး လညျပတျလှုပျရှားနကွေပါတယျ။ အုပျစုတခုလုံးအနနေဲ့ ကပျရောဂါ မတိုငျခငျကတော့ သူတို့ဆီမှာ စိတျကရြောဂါ အဖွဈနညျးပမေယ့ျ ကပျရောဂါအတှငျး ဒါဟာ အကွီးအကယြျ ပွောငျးလဲသှားခဲ့ပါတယျ။ ကိုရီးယား-အမရေိကနျ စားသောကျဆိုငျပိုငျရှငျ Tae Kim က...
“ကနြောျ စိတျညဈပါတယျ။ အကွီးဆုံး ဘေးဒုက်ခကွီးပါပဲ။ ကနြော့ျဘဝတလြှောကျလုံးမှာ သတငျးထဲမှာလညျး လူတှအေမြားကွီး သနေတောကို တှေ့ပါတယျ။ ကနြော့ျပတျဝနျးကငြျက လူတခြို့လညျး သသှေားပါတယျ။ COVID-19 ကွောင့ျ ဆေးကုနရေတဲ့သူတှလေညျး ရှိပါတယျ။ အရမျးကိုဆိုးပါတယျ” လို့ ပွောသှားတာပါ။
ကပျရောဂါအတှငျး စိတျဓာတျကတြဲ့ဒဏျကတော့ ဘယျသူမှ မလှတျပါဘူး။ ဒါပမေယ့ျလညျး ဧပွီလအတှငျးက အာရှနှယျဖှားတှမှော ငါးဆလောကျတိုးလာပွီး တခွားအုပျစုတှမှော သုံးဆလောကျပဲ တိုးတယျလို့ ဘောျစတှနျတက်ကသိုလျ ပွညျသူ့ကနြျးမာရေးကြောငျးက သုတသေနလုပျ တှေ့ရှိထားပါတယျ။ ဘောျစတှနျတက်ကသိုလျက သုတသေီ Catherine Ettman က အခုလိုပွောပါတယျ။
“စိတျဓာတျကစြရာ အခွအေနတှေနေဲ့ ကွုံတဲ့အခါ မိသားစုတယောကျယောကျက အလုပျပွုတျသှားတာ၊ အိမျငှားခ မပေးနိုငျတာ၊ ဒါတှဟော စိတျဓာတျကတြာနဲ့ ပတျသကျပါတယျ။ ကမြတို့ လေ့လာခကြျထဲမှာ အာရှနှယျဖှားတှဟော အဲ့ဒီလို စိတျဓာတျကစြရာတှနေဲ့ ပိုပွီးကွုံနရေပါတယျ။”
ကမ်ဘာ့ကနြျးမာရေးအဖှဲ့ (WHO) အနနေဲ့ တရုတျနိုငျငံ ဝူဟနျမွို့က စခဲ့တယျလို့ ယူဆရတဲ့ ဗိုငျးရပျဈကို စုံစမျးဖို့ရှိပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ အမရေိကနျ အမြားစုက ဗိုငျးရပျဈကိစ်စမှာ တရုတျကို အပွဈတငျပွီးတော့ အာရှနှယျဖှားတခြို့ ပဈမှတျထားခံရပါတယျ။ တရုတျနဲ့ အာရှနှယျဖှား အမရေိကနျတှေ လူမြိုးရေးအရ နှိမျတဲ့အတှကျ စိတျဓာတျကစြရာ အစုအဝေးထဲ ထပျထည့ျသလို ဖွဈနပေါတယျ။
Jasminn Ong က တရုတျ-အမရေိကနျ ကောလိပျကြောငျးသူပါ။
“ကြောငျးမှာဆိုရငျလညျး ကမြခံစားမိပါတယျ။ ကမြတို့ကြောငျးမှာဆိုရငျလညျး တရုတျက နိုငျငံတကာ ကြောငျးသားတှေ ဒီနှဈအစောပိုငျးဆို လာကွပါပွီ။ သူတို့လညျး အတိုကျအခိုကျ ခံနရေတယျလို့ ကမြထငျပါတယျ။” လို့ Jasminn Ong က ပွောပါတယျ။
သုတသေီ Catherine Ettman ကလညျး ...
“ဘာသာစကားကလညျး အဓိကကပြါတယျ။ အရငျတုနျးက လေ့လာမှုတှအေရ ခှဲခွားဆကျဆံတာဟာ လူမြိုးရေးအရ ခှဲခွားခံရတာဟာ လူတှရေဲ့ ကနြျးမာရေးနဲ့ စိတျကနြျးမားရေးကို ထိခိုကျစပေါတယျ။” လို့ ပွောသှားတာပါ။
အာရှနှယျဖှားတှမှော စိတျကတြဲ့လက်ခဏာ ပွနတော အမွင့ျဆုံးဖွဈပမေယ့ျ စပိနျစကားပွော လကျတငျနှယျဖှားတှကေတော့ စိတျကတြဲ့လက်ခဏာ ပွတဲ့သူ ၃၄ ရာခိုငျနှုနျး အမြားဆုံးရှိနတောပါ။ လူငယျတှနေဲ့ ဝငျငှနေညျး မိသားစုတှမှော အဲ့ဒီလိုအခွအေနေ ရောကျနတေယျလို့ သုတသေီရဲ့စဈတမျးမှာ ဖောျပွပါတယျ။
အာရှနှယျဖှား အမရေိကနျတှနေဲ့ ပတျသကျပွီး အပွဈမတငျဖို့နဲ့ သှေးစညျးညီညှတျဖို့ လိုအပျကွောငျး ကယျလီဖိုးနီးယားတက်ကသိုလျ Irvine က စိတျပညာနဲ့ သူနာပွုပါမောက်ခ Alison Holman က ပွောပါတယျ။
“လူတှေ ဖွရှေငျးနိုငျဖို့ ကူညီရပါမယျ။ ရောဂါမကူးစကျအောငျ လုပျဆောငျတဲ့ လုပျငနျးစဉျတှနေဲ့ အပွုအမူတှမှော ပါဝငျနိုငျအောငျ လုပျပွီးတော့ ပွညျသူ့ကနြျးမာရေးကို ကာကှယျဖို့ လုပျရပါမယျ။” လို့ ပွောသှားတာပါ။
အားလပျရကျရာသီ နီးကပျလာတာနဲ့အမြှ လူတှမှော စိတျဖိစီးမှု ပိုမြားလာမယျထငျကွောငျး ပါမောက်ခ Holman က ပွောပါတယျ။
“လူတှကေ ပိတျရကျဆို သူတို့အိမျမှာပဲ နရေမှာပါ။ ဒါကွောင့ျ မိသားစုတှေ ဆကျသှယျနဖေို့ လိုအပျသလို တယောကျနဲ့တယောကျ ဖုနျးဆကျ ပွောဆို ဆကျသှယျနဖေို့ လိုပါတယျ။ စိတျဓာတျကတြဲ့ လက်ခဏာတှေ ပြောကျသှားအောငျ၊ အထီးမကနြျအောငျ လုပျရပါမယျ။”
စိတျဓာတျတကျကွှအောငျ မိသားစုနဲ့ ရငျးရငျးနှီးနှီး ရှိတာကလညျး အရေးကွီးတယျလို့ ဗီယကျနမျနှယျဖှား Thu Ung က လညျး ပွောပါတယျ။
“မိသားစုနဲ့ မကြျနှာခငြျးဆိုငျ မတှေ့ရပမေယ့ျလညျး ဖုနျးဆကျပါ။ Face Time skype ကနေ ခေါျပွီး စကားပွောပါ။ ဒါတှကေ အထောကျအကူဖွဈပါတယျ။ အားလုံးနဲ့ ဆကျသှယျနပေါတယျ။ ဒီကပျရောဂါကွီးကလညျး ပွီးသှားတော့မှာပါ။”
