(zawgyi/unicode)
ထိုင်ဝမ်နဲ့ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းရေးလို့ဆိုပြီး ထိုင်ဝမ်ကျွန်းဆွယ်မှာ တရုတ်ပြည်မကြီးဘက်က စစ်အင်အားနဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှုတွေ ပိုတိုးလုပ်နေပါတယ်။ ထိုင်ဝမ်ကလည်း သူ့ရဲ့ ကာကွယ်ရေးးစွမ်းရည်ကို အားဖြည့် မြှင့်တင်ဖို့လုပ်နေပါတယ်။ အဲဒီလိုအခြေအနေမှာ ထိုင်ဝမ်မှာနေထိုင်နေကြတဲ့ ခန့်မှန်းခြေ ၁ သိန်းလောက်ရှိနေတဲ့ မြန်မာတွေကရော ဘယ်လောက်စိုးရိမ်နေကြပါသလဲ။ မစုမြတ်မွန်က စုံစမ်းမေးမြန်းပြီး တင်ပြထားပါတယ်။
အရှေ့တရုတ်နဲ့ တောင်တရုတ်ပင်လယ်ကြားမှာရှိတဲ့ ထိုင်ဝမ်ကျွန်းမှာ ပါတီစုံဒီမိုကရေစီစနစ်နဲ့ ရွေးကောက်ခံ သမ္မတအုပ်ချုပ်တဲ့စနစ်ကို ကျင့်သုံးပါတယ်။ လူဦးရေ ၂၃.၅ သန်းထက်မနည်းရှိတဲ့ ထိုင်ဝမ်ကျွန်းဟာ ငြိမ်းချမ်းတည်ငြိမ်တယ်လို့ ယေဘူယျပြောနိုင်ပေမဲ့ ထိုင်ဝမ်းကျွန်းဟာ သူတို့ပိုင်တယ်လို့ အမြဲပြောနေတဲ့ တရုတ်ပြည်မကြီးရဲ့ စစ်ရေးရန်က အမြဲရှိနေပါတယ်။ ထိုင်ဝမ်ကို စစ်ရေးနည်းသုံးပြီး ပြည်မကြီး အုပ်ချုပ်မှုအောက်ရောက်အောင် လုပ်မယ်လို့ ပြောကြားထားသလို၊ စစ်ရေး၊ သံတမန်ရေး စီးပွားရေးဖိအားတွေ ပိုတိုးလုပ်နေပါတယ်။ လွန်ခဲ့တဲ့ ၃ နှစ်လောက်ကစပြီး ထိုင်ဝမ်ကျွန်းနားမှာ တရုတ်လေတပ်လေယာဉ်တွေ ပျံသန်းမှုကို နေ့စဉ်လိုလုပ်နေတာမှာ အခုနောက်ပိုင်းမှာတော့ ထိုင်ဝမ်ပိုင်နက်ထဲအထိ တရုတ်တိုက်လေယာဉ်တွေ၊ ရေတပ်သင်္ဘောတွေ ဝင်ရောက်ပြီး တိုက်ခိုက်ရေးပုံစံ လေ့ကျင့်မှုတွေကို လုပ်လာပါတယ်။ ထိုင်ဝမ်စစ်တပ်ကလည်း တရုတ်ပြည်မကြီးက တိုက်ခိုက်လာရင် တုံ့ပြန်နိုင်ဖို့ အသင့်ရှိနေကြောင်းပြသတဲ့အနေနဲ့ စစ်ရေးလေ့ကျင့်မှုတွေ စစ်အင်အားပြမှုတွေ လုပ်နေပါတယ်။ ထိုင်ဝမ်နဲ့ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းရေးလို့ တရုတ်အစိုးရကဆိုပြီး ခုလိုစစ်ရေးနဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှုတွေ ပိုလုပ်လာတဲ့အပေါ် ထိုင်ဝမ်မှာနေတဲ့ မြန်မာတွေအနေနဲ့ ဘယ်လောက်စိုးရိမ်မှုရှိနေကြပါသလဲ။
တိုင်ပေမြို့တော် တုန်းဝူတက္ကသိုလ်၊ အာဆီယံဌာန မြန်မာစာကထိက ကို Thomas Chen က သူ့ရဲ့ အမြင်ကိုခုလို ပြောပြပါတယ်။
"ထိုင်ဝမ်ပိုင်နက်ထဲကို (တရုတ်) စစ်လေယာဉ်တွေ ခဏခဏ ဖြတ်ပြီးတော့ အရင်ထက် ပိုပြီး ပျံသန်းလာတာကြောင့် ဒီမှာနေထိုင်တဲ့ ထိုင်ဝမ်ဒေသခံအားလုံးကလည်း အရင်ထက်ပို စိုးရိမ်ပူပင်မှုရှိတယ်။ တကယ်ပဲ သူတို့ပြောသလို လိုအပ်လာရင်လက်နက်အင်အားသုံးပြီး၊ ထိုင်ဝမ်ကျွန်းဆွယ်ကို ပြန်ပြီး သိမ်းယူမလားဆိုတာ။ ခါတိုင်း ပုံမှန်အားဖြင့်ဆိုရင် ဒီအကြောင်းအရာနဲ့ပတ်သက်ပြီး သိပ်မပြောကြဘူးဆိုပေမယ့် အခုဆို လူတွေ ပိုဆွေးနွေးဖြစ်တယ်။ နေ့စဉ်ဘဝမှာကအစ တချိန်ဖြစ်လာခဲ့ရင် ဘယ်လိုလုပ်မလဲ၊ စိုးရိမ်ပူပင်မှုတွေရှိတယ် ပြောချင်တာပါ။"
တကယ်ကတော့ တရုတ်ပြည်မကြီးကနေ ခွဲထွက်ပြီး သီးခြားလွတ်လပ်တဲ့ ထိုင်ဝမ်အဖြစ် ထူထောင်ခဲ့တဲ့အချိန်ကစပြီး တရုတ်ပြည်မကြီးရဲ့ခြိမ်းခြောက်တဲ့ရန်က ရှိနေတာပါ။ အခုကတော့ ပိုပြီး ဆိုးလာတယ်လို့ မြင်ရပါတယ်။ နောက် တရုတ်က ဒေသတွင်းသာမက နိုင်ငံတကာမှာပါ သူ့ရဲ့စစ်ရေးအရရော၊ စီးပွားရေးအရရော အင်အားကြီးတဲ့နိုင်ငံဖြစ်လာတဲ့အခါကျတော့.. ဒီအပေါ်မှာရော ထိုင်ဝမ်အစိုးရက ပိုပြီး သတိထားလာတယ်လို့ရော မြင်ရပါသလားရှင့်။
" ဟုတ်ကဲ့အမပြောတဲ့အပိုင်းမှာဆိုရင် တော်တော်လေး သိသာလာတာသတိထားမိတယ်ခင်ဗျာ။ ထိုင်ဝမ်အစိုးရဖက်ကလည်း စစ်အင်အားနဲ့ပတ်သက်လာရင် ပိုပြီး တိုးချဲ့လာတာသတိထားမိတယ်။"
ထိုင်ဝမ်မှာ ကျောင်းတက်နေတဲ့ ကျောင်းသူ Smile Ra ကလည်းသူ့ရဲ့စိုးရိမ်မှုကို ခုလိုပြောပါတယ်။
"ကိုယ်က သူများနိုင်ငံမှာဆိုတော့ မပြောတတ်ဘူးလေ တကယ်ဖြစ်ရင်ဖြစ်လာမယ်။ နိုင်ငံရေးဆိုတာ မပြောတတ်ဘူးလေ၊ တကယ်ဖြစ်ရင်လည်းဖြစ်မယ်၊ နိုင်ငံရေးလှည့်ကွက်လည်းဖြစ်မယ် ဒါပေမယ့် ကိုယ်ကမသိဘူး။ ကိုယ်ကပဲ မြန်မာနိုင်ငံကို ပြေးပြန်ရမလား၊ ဒီမှာပဲ နေရမလား၊ ဒီမှာနေရင်ရော လုံခြုံတဲ့နေရာ ကိုယ့်အတွက်ရှိလား အဲလိုမျိုးစိုးရိမ်တာပေါ့။ သူများမောင်းထုတ်ရင် ကိုယ်က ပြန်ရမှာလေ၊ သူများနိုင်ငံမှာနေရင်အဆင်မပြေဘူးဆိုရင်ပေါ့။ အဲဒါကြောင့် ကိုယ့်ဖက်က အရမ်းစိုးရိမ်တာပေါ့။"
၂၀၂၂ နှစ်ကုန်ပိုင်းက အမေရိကန်အောက်လွှတ်တော်ဥက္ကဋ္ဌ နန်စီပလိုစီဦးဆောင်တဲ့ အမေရိကန်လွှတ်တော်အမတ်တွေထိုင်ဝမ်ကို သွားရောက်ခဲ့ပြီး ထိုင်ဝမ်နဲ့ တသားထဲရှိတယ်ဆိုတာ ပြသခဲ့ပါတယ်။ အမေရိကန်တင်မက EU ဥရောပသမဂ္ဂလွှတ်တော်အမတ်တွေ၊ ဗြိတိန်၊ ဂျာမနီစတဲ့ဥရောပနိုင်ငံတွေက လွှတ်တော်အမတ်တွေလည်း ထိုင်ဝမ်ကို သွားရောက်ပြီး ထိုင်ဝမ်ဘက်က ရပ်တည်နေတယ်ဆိုတာကို ပြသခဲ့ကြပါတယ်။ အမေရိကန်အစိုးရကတော့ တရုတ်တပြည်ထောင်မူကိုပဲ ဆက်လက်ကိုင်စွဲထားပါတယ်လို့ တရားဝင်ပြောကြားထားပါတယ်။ တချိန်ထဲမှာ ဒေါ်လာသန်း ၂၀၀ နီးပါးတန်ဖိုးရှိတဲ့ နီးပါးတန်ဖိုးလက်နက်တွေရောင်းဖို့ ၂၀၂၂ ဒီဇင်ဘာမှာ အတည်ပြုခဲ့ပါတယ်။ အဲဒါတွေကြောင့် ပြည်မကြီးဖက်က ခုလို စစ်အင်အားပြ ခြိမ်းခြောက်မှုတွေ ပိုတိုးလုပ်နေတယ်လို့ရောင် ထိုင်ဝမ်မှာ မြင်နေကြပါလား ကိုသောမတ်ကိုမေးကြည့်ပါတယ်။
" ဒီဟာနဲ့ပတ်သက်ပြီး လူငယ်ပိုင်းနဲ့ လူကြီးပိုင်းဆိုပြီး Generation ကွာသွားတယ်။ လူငယ်ပိုင်းတွေကတော့ သူတို့မွေးလာကတည်းက ထိုင်ဝမ်ဟာ သီးခြားရပ်တည်နေတဲ့ အစိုးရတရပ် နိုင်ငံတနိုင်ငံအဖြစ်ပဲ ရှုမြင်ထားတာကြောင့်၊ သူတို့အများစုရဲ့ ထင်ထားတာက ထိုင်ဝမ်ဆိုတာ နဂိုလ်ကတည်းက တနိုင်ငံဖြစ်နေပြီ၊ အမေရိကန်ကလည်း သူတို့ကို နောက်က စစ်အင်အားပဲဖြစ်ဖြစ် လက်နက်အင်အားပဲဖြစ်ဖြစ် နည်းပညာအရပဲဖြစ်ဖြစ် ကူညီထောက်ပံ့ပေးနေတဲ့အတွက် သူတို့က အားတတ်တယ်၊ ခြိမ်းခြောက်မှုကို ကာကွယ်နိုင်တယ် ခုခံနိုင်တယ် သူတို့မှာလည်း ကျောထောက်နောက်ခံရှိတယ်လို့ ရှုမြင်ကြတယ်ခင်ဗျ။ ဒါပေမယ့်လည်း သက်ကြီးပိုင်းတွေကျတော့ တချိန်က သူတို့က ပြည်မကြီးကလာတဲ့မျိုးနွယ်ဖြစ်တယ်။သူတို့က မျိုးနွယ်ချင်းတူနေတာဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့် လူကြီးပိုင်းအနည်းစုကကျတော့ အမေရိကန်ပါဝင်နေမှုဟာ နှစ်နိုင်ငံပေါင်းစည်းရေးကို ပိုပြီး ဝေးကွာစေနိုင်တယ်လို့ သူတို့က ရှုမြင်ကြတယ်။"
ထိုင်ဝမ်မှာ စီးပွားရေးလုပ်နေတဲ့ ကိုလတ်ကတော့ ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံရေးမှာ အဓိကလွှမ်းမိုးတဲ့ ပါတီကြီး ၂ ခုထဲက ဘယ်ပါတီအာဏာရတယ်ဆိုတာပေါ်မှာ မူတည်ပြီး တရုတ်နဲ့ဆက်ဆံရေး ကွာတယ်လို့ ပြောပါတယ်။ ထိုင်ဝမ်မှာ မင်းကျင့်တန်လို့ပြောတဲ့ လက်ရှိအာဏာရ သမ္မတ ချိုက်ယင်းဝမ်ရဲ့ Democratic Progressive Party (DPP) ပါတီက သီးခြားလွတ်လပ်တဲ့ ထိုင်ဝမ်ဖြစ်အောင်ပဲ အဓိကထားတယ်လို့ ရှင်းပြပါတယ်။
" ပါတီနှစ်ခုရှိတာပေါ့။ ခုလက်ရှိသမ္မတရဲ့ပါတီ မင်းကျင့်တန်နဲ့ ကူမင်တန်ဆိုတာ နှစ်ခုရှိတယ်။ မင်းကျင့်တန်ကတော့ သူက အမြဲတမ်းကြိုးစားတယ်။ လွတ်လပ်တဲ့နိုင်ငံအဖြစ် ရပ်တည်ဖို့အတွက် သူက တစိုက်မတ်မတ်ကြိုးစားတယ်။ ကူမင်တန်ကတော့ အားလုံးနဲ့သဟဇာတဖြစ်အောင်ပဲ သူက လုပ်တယ်။ အဲဒီနှစ်ခုကွာတာပေါ့။ အရင်ကူမင်တန်တတ်တုန်းကတော့ ဒီလို တရုတ်ပြည်ရဲ့ခြိမ်းခြောက်မှုတွေ အဲဒီ့လောက်ကြီး မပြင်းထန်ဘူး။ သူက အဆင်ပြေအောင်နေတယ်လေ။ အခုလက်ရှိ သမ္မတရဲ့ပါတီ မင်းကျင့်တန်ကျတော့ စကတည်းက သူ သမ္မတဖြစ်ရင် လွတ်လပ်တဲ့နိုင်ငံအဖြစ်ကြေညာမယ်လို့ ပြောပြီး မဲဆွယ်လာခဲ့တာ။ အဲဒီ့တုန်းကတည်းက တရုတ်ပြည်က မကျေနပ်လာခဲ့တာ၊ ကြေညာရင် သူတို့ လက်တုန့်ပြန်မယ်ဆိုပြီးတော့ ကြေညာခဲ့တာပေါ့လေ။"
လက်ရှိမှာတော့ တရုတ်နဲ့ စစ်ရေးတင်းမာမှု အရှိန်မြင့်လာတဲ့အတွက် ၂၀၀၅ ခုနှစ်ကစပြီးမွေးတဲ့ အရွယ်ရောက်ပြီး အမျိုးသားတိုင်း မဖြစ်မနေစစ်မှုထမ်းရတဲ့ အစီအစဉ်ကို လက်ရှိ ၄ လကနေ ၂၀၂၄ ကစပြီး ၁ နှစ်အထိတိုးတယ်လို့ ထိုင်ဝမ်သမ္မတက ကြေညာထားပါတယ်။ ထိုင်ဝမ်မှာ ကာကွယ်ရေးအင်အားတိုးမြှင့်ဖို့လိုတိုင်း မဖြစ်မနေ စစ်မှုထမ်းရတဲ့ ကာလကို ပြောင်းလဲနေသလို စစ်ရေးစွမ်းအင်ကို မွမ်းမံနေတာဖြစ်တယ်လို့ ကိုယ်တိုင်လည်း စစ်မှုထမ်းဖူးတဲ့ ကိုသောမတ်ချန်းက ရှင်းပြပါတယ်။
"တချိန်ကျရင်ဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်တယ်ပေါ့၊ နှစ်ဖက်က စစ်ပွဲတွေဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုပြီးတော့ ရှုမြင်ထားတာဖြစ်တာကြောင့် မူလ လေးလသက်တမ်းကနေပြီးတော့ အသက်အရွယ်ပြည့်ပြီး ယောင်္ကျားလေးတိုင်းဟာ စစ်မှုထမ်းကာလ တနှစ်တိုးချဲ့ဖို့အတွက် ဆုံးဖြတ်ကြတယ်။ စစ်မှုထမ်းပြီးသွားပြီဆိုရင်လည်း နှစ်စဉ် re-service ဆိုပြီး စစ်မှုထမ်းပြီးသားလူတွေကို မွန်းမံသင်တန်းပေးသလိုမျိုး လူဦးရည်အရေအတွက်ကို အရင်ကပိုပြီး ခေါ်ယူမယ်လို့ သူက ကြေညာထားပြီ။"
ထိုင်ဝမ်မှာ မဖြစ်မနေ စစ်မှုထမ်းရမယ့်ကာလ ၁ နှစ်အထိ ပြန်တိုးတာနဲ့ပါတ်သက်လို့ တရုတ်ဖက်ကတော့ ပြည်သူတွေကို အမြှောက်ဆံတွေကို သဘောထားပြီး လုပ်တဲ့လုပ်ရပ်လို့ တရုတ်နိုင်ငံခြားရေးဌာနပြောခွင့်ရ ဝမ်ဝေဘင်က ဖော်ပြပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။ ထိုင်ဝမ်နဲ့ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းနိုင်ရေး အစွမ်းကုန်လုပ်သွားမယ်လို့လည်း အခိုင်အမာပြောနေပါတယ်။ အခုလို ထိုင်ဝမ်နဲ့ တရုတ်ကြား စစ်ရေးတင်းမာမှုတိုးမြင့်နေချိန် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ဝါရှင်တန်အခြေစိုက် မဟာဗြူဟာနဲ့ နိုင်ငံတကာလေ့လာရေး Center for Strategic and International Studies (CSIS) တတ်သိပညာရှင်တွေက တကယ်လို့များ တရုတ်ပြည်မကြီးက ၂၀၂၆ ခုနှစ်မှာ စစ်ဝင်တိုက်ခဲ့ရင်ဆိုပြီး အဘက်ဘက်က ဆန်းစစ်ခဲ့တာမှာတော့ တရုတ်၊ ထိုင်ဝမ်၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနဲ့ ဂျပန်တပ်တွေ ထိခိုက်ကျဆုံးမှုများနိုင်သလို တရုတ်ဘက်ကလည်း အနိုင်ရနိုင်မှာ မဟုတ်ဘူးလို့ သုံးသပ်ပါတယ်ရှင်။ ကျွန်မစုမြတ်မွန်ပါ။
(unicode)
ထိုငျဝမျနဲ့ ပွနျလညျပေါငျးစညျးရေးလို့ဆိုပွီး ထိုငျဝမျကြှနျးဆှယျမှာ တရုတျပွညျမကွီးဘကျက စဈအငျအားနဲ့ ခွိမျးခွောကျမှုတှေ ပိုတိုးလုပျနပေါတယျ။ ထိုငျဝမျကလညျး သူ့ရဲ့ ကာကှယျရေးးစှမျးရညျကို အားဖွည့ျ မွှင့ျတငျဖို့လုပျနပေါတယျ။ အဲဒီလိုအခွအေနမှော ထိုငျဝမျမှာနထေိုငျနကွေတဲ့ ခန့ျမှနျးခွေ ၁ သိနျးလောကျရှိနတေဲ့ မွနျမာတှကေရော ဘယျလောကျစိုးရိမျနကွေပါသလဲ။ မစုမွတျမှနျက စုံစမျးမေးမွနျးပွီး တငျပွထားပါတယျ။
အရှေ့တရုတျနဲ့ တောငျတရုတျပငျလယျကွားမှာရှိတဲ့ ထိုငျဝမျကြှနျးမှာ ပါတီစုံဒီမိုကရစေီစနဈနဲ့ ရှေးကောကျခံ သမ်မတအုပျခြုပျတဲ့စနဈကို ကငြ့ျသုံးပါတယျ။ လူဦးရေ ၂၃.၅ သနျးထကျမနညျးရှိတဲ့ ထိုငျဝမျကြှနျးဟာ ငွိမျးခမြျးတညျငွိမျတယျလို့ ယဘေူယပြွောနိုငျပမေဲ့ ထိုငျဝမျးကြှနျးဟာ သူတို့ပိုငျတယျလို့ အမွဲပွောနတေဲ့ တရုတျပွညျမကွီးရဲ့ စဈရေးရနျက အမွဲရှိနပေါတယျ။ ထိုငျဝမျကို စဈရေးနညျးသုံးပွီး ပွညျမကွီး အုပျခြုပျမှုအောကျရောကျအောငျ လုပျမယျလို့ ပွောကွားထားသလို၊ စဈရေး၊ သံတမနျရေး စီးပှားရေးဖိအားတှေ ပိုတိုးလုပျနပေါတယျ။ လှနျခဲ့တဲ့ ၃ နှဈလောကျကစပွီး ထိုငျဝမျကြှနျးနားမှာ တရုတျလတေပျလယောဉျတှေ ပြံသနျးမှုကို နေ့စဉျလိုလုပျနတောမှာ အခုနောကျပိုငျးမှာတော့ ထိုငျဝမျပိုငျနကျထဲအထိ တရုတျတိုကျလယောဉျတှေ၊ ရတေပျသငျ်ဘောတှေ ဝငျရောကျပွီး တိုကျခိုကျရေးပုံစံ လေ့ကငြ့ျမှုတှကေို လုပျလာပါတယျ။ ထိုငျဝမျစဈတပျကလညျး တရုတျပွညျမကွီးက တိုကျခိုကျလာရငျ တုံ့ပွနျနိုငျဖို့ အသင့ျရှိနကွေောငျးပွသတဲ့အနနေဲ့ စဈရေးလေ့ကငြ့ျမှုတှေ စဈအငျအားပွမှုတှေ လုပျနပေါတယျ။ ထိုငျဝမျနဲ့ ပွနျလညျပေါငျးစညျးရေးလို့ တရုတျအစိုးရကဆိုပွီး ခုလိုစဈရေးနဲ့ ခွိမျးခွောကျမှုတှေ ပိုလုပျလာတဲ့အပေါျ ထိုငျဝမျမှာနတေဲ့ မွနျမာတှအေနနေဲ့ ဘယျလောကျစိုးရိမျမှုရှိနကွေပါသလဲ။
တိုငျပမွေို့တောျ တုနျးဝူတက်ကသိုလျ၊ အာဆီယံဌာန မွနျမာစာကထိက ကို Thomas Chen က သူ့ရဲ့ အမွငျကိုခုလို ပွောပွပါတယျ။
"ထိုငျဝမျပိုငျနကျထဲကို (တရုတျ) စဈလယောဉျတှေ ခဏခဏ ဖွတျပွီးတော့ အရငျထကျ ပိုပွီး ပြံသနျးလာတာကွောင့ျ ဒီမှာနထေိုငျတဲ့ ထိုငျဝမျဒသေခံအားလုံးကလညျး အရငျထကျပို စိုးရိမျပူပငျမှုရှိတယျ။ တကယျပဲ သူတို့ပွောသလို လိုအပျလာရငျလကျနကျအငျအားသုံးပွီး၊ ထိုငျဝမျကြှနျးဆှယျကို ပွနျပွီး သိမျးယူမလားဆိုတာ။ ခါတိုငျး ပုံမှနျအားဖွင့ျဆိုရငျ ဒီအကွောငျးအရာနဲ့ပတျသကျပွီး သိပျမပွောကွဘူးဆိုပမေယ့ျ အခုဆို လူတှေ ပိုဆှေးနှေးဖွဈတယျ။ နေ့စဉျဘဝမှာကအစ တခြိနျဖွဈလာခဲ့ရငျ ဘယျလိုလုပျမလဲ၊ စိုးရိမျပူပငျမှုတှရှေိတယျ ပွောခငြျတာပါ။"
တကယျကတော့ တရုတျပွညျမကွီးကနေ ခှဲထှကျပွီး သီးခွားလှတျလပျတဲ့ ထိုငျဝမျအဖွဈ ထူထောငျခဲ့တဲ့အခြိနျကစပွီး တရုတျပွညျမကွီးရဲ့ခွိမျးခွောကျတဲ့ရနျက ရှိနတောပါ။ အခုကတော့ ပိုပွီး ဆိုးလာတယျလို့ မွငျရပါတယျ။ နောကျ တရုတျက ဒသေတှငျးသာမက နိုငျငံတကာမှာပါ သူ့ရဲ့စဈရေးအရရော၊ စီးပှားရေးအရရော အငျအားကွီးတဲ့နိုငျငံဖွဈလာတဲ့အခါကတြော့.. ဒီအပေါျမှာရော ထိုငျဝမျအစိုးရက ပိုပွီး သတိထားလာတယျလို့ရော မွငျရပါသလားရှင့ျ။
" ဟုတျကဲ့အမပွောတဲ့အပိုငျးမှာဆိုရငျ တောျတောျလေး သိသာလာတာသတိထားမိတယျခငျဗြာ။ ထိုငျဝမျအစိုးရဖကျကလညျး စဈအငျအားနဲ့ပတျသကျလာရငျ ပိုပွီး တိုးခြဲ့လာတာသတိထားမိတယျ။"
ထိုငျဝမျမှာ ကြောငျးတကျနတေဲ့ ကြောငျးသူ Smile Ra ကလညျးသူ့ရဲ့စိုးရိမျမှုကို ခုလိုပွောပါတယျ။
"ကိုယျက သူမြားနိုငျငံမှာဆိုတော့ မပွောတတျဘူးလေ တကယျဖွဈရငျဖွဈလာမယျ။ နိုငျငံရေးဆိုတာ မပွောတတျဘူးလေ၊ တကယျဖွဈရငျလညျးဖွဈမယျ၊ နိုငျငံရေးလှည့ျကှကျလညျးဖွဈမယျ ဒါပမေယ့ျ ကိုယျကမသိဘူး။ ကိုယျကပဲ မွနျမာနိုငျငံကို ပွေးပွနျရမလား၊ ဒီမှာပဲ နရေမလား၊ ဒီမှာနရေငျရော လုံခွုံတဲ့နရော ကိုယ့ျအတှကျရှိလား အဲလိုမြိုးစိုးရိမျတာပေါ့။ သူမြားမောငျးထုတျရငျ ကိုယျက ပွနျရမှာလေ၊ သူမြားနိုငျငံမှာနရေငျအဆငျမပွဘေူးဆိုရငျပေါ့။ အဲဒါကွောင့ျ ကိုယ့ျဖကျက အရမျးစိုးရိမျတာပေါ့။"
၂၀၂၂ နှဈကုနျပိုငျးက အမရေိကနျအောကျလှှတျတောျဥက်ကဋ်ဌ နနျစီပလိုစီဦးဆောငျတဲ့ အမရေိကနျလှှတျတောျအမတျတှထေိုငျဝမျကို သှားရောကျခဲ့ပွီး ထိုငျဝမျနဲ့ တသားထဲရှိတယျဆိုတာ ပွသခဲ့ပါတယျ။ အမရေိကနျတငျမက EU ဥရောပသမဂ်ဂလှှတျတောျအမတျတှေ၊ ဗွိတိနျ၊ ဂြာမနီစတဲ့ဥရောပနိုငျငံတှကေ လှှတျတောျအမတျတှလေညျး ထိုငျဝမျကို သှားရောကျပွီး ထိုငျဝမျဘကျက ရပျတညျနတေယျဆိုတာကို ပွသခဲ့ကွပါတယျ။ အမရေိကနျအစိုးရကတော့ တရုတျတပွညျထောငျမူကိုပဲ ဆကျလကျကိုငျစှဲထားပါတယျလို့ တရားဝငျပွောကွားထားပါတယျ။ တခြိနျထဲမှာ ဒေါျလာသနျး ၂၀၀ နီးပါးတနျဖိုးရှိတဲ့ နီးပါးတနျဖိုးလကျနကျတှရေောငျးဖို့ ၂၀၂၂ ဒီဇငျဘာမှာ အတညျပွုခဲ့ပါတယျ။ အဲဒါတှကွေောင့ျ ပွညျမကွီးဖကျက ခုလို စဈအငျအားပွ ခွိမျးခွောကျမှုတှေ ပိုတိုးလုပျနတေယျလို့ရောငျ ထိုငျဝမျမှာ မွငျနကွေပါလား ကိုသောမတျကိုမေးကွည့ျပါတယျ။
" ဒီဟာနဲ့ပတျသကျပွီး လူငယျပိုငျးနဲ့ လူကွီးပိုငျးဆိုပွီး Generation ကှာသှားတယျ။ လူငယျပိုငျးတှကေတော့ သူတို့မှေးလာကတညျးက ထိုငျဝမျဟာ သီးခွားရပျတညျနတေဲ့ အစိုးရတရပျ နိုငျငံတနိုငျငံအဖွဈပဲ ရှုမွငျထားတာကွောင့ျ၊ သူတို့အမြားစုရဲ့ ထငျထားတာက ထိုငျဝမျဆိုတာ နဂိုလျကတညျးက တနိုငျငံဖွဈနပွေီ၊ အမရေိကနျကလညျး သူတို့ကို နောကျက စဈအငျအားပဲဖွဈဖွဈ လကျနကျအငျအားပဲဖွဈဖွဈ နညျးပညာအရပဲဖွဈဖွဈ ကူညီထောကျပံ့ပေးနတေဲ့အတှကျ သူတို့က အားတတျတယျ၊ ခွိမျးခွောကျမှုကို ကာကှယျနိုငျတယျ ခုခံနိုငျတယျ သူတို့မှာလညျး ကြောထောကျနောကျခံရှိတယျလို့ ရှုမွငျကွတယျခငျဗြ။ ဒါပမေယ့ျလညျး သကျကွီးပိုငျးတှကေတြော့ တခြိနျက သူတို့က ပွညျမကွီးကလာတဲ့မြိုးနှယျဖွဈတယျ။သူတို့က မြိုးနှယျခငြျးတူနတောဖွဈတဲ့အတှကျကွောင့ျ လူကွီးပိုငျးအနညျးစုကကတြော့ အမရေိကနျပါဝငျနမှေုဟာ နှဈနိုငျငံပေါငျးစညျးရေးကို ပိုပွီး ဝေးကှာစနေိုငျတယျလို့ သူတို့က ရှုမွငျကွတယျ။"
ထိုငျဝမျမှာ စီးပှားရေးလုပျနတေဲ့ ကိုလတျကတော့ ထိုငျဝမျနိုငျငံရေးမှာ အဓိကလှှမျးမိုးတဲ့ ပါတီကွီး ၂ ခုထဲက ဘယျပါတီအာဏာရတယျဆိုတာပေါျမှာ မူတညျပွီး တရုတျနဲ့ဆကျဆံရေး ကှာတယျလို့ ပွောပါတယျ။ ထိုငျဝမျမှာ မငျးကငြ့ျတနျလို့ပွောတဲ့ လကျရှိအာဏာရ သမ်မတ ခြိုကျယငျးဝမျရဲ့ Democratic Progressive Party (DPP) ပါတီက သီးခွားလှတျလပျတဲ့ ထိုငျဝမျဖွဈအောငျပဲ အဓိကထားတယျလို့ ရှငျးပွပါတယျ။
" ပါတီနှဈခုရှိတာပေါ့။ ခုလကျရှိသမ်မတရဲ့ပါတီ မငျးကငြ့ျတနျနဲ့ ကူမငျတနျဆိုတာ နှဈခုရှိတယျ။ မငျးကငြ့ျတနျကတော့ သူက အမွဲတမျးကွိုးစားတယျ။ လှတျလပျတဲ့နိုငျငံအဖွဈ ရပျတညျဖို့အတှကျ သူက တစိုကျမတျမတျကွိုးစားတယျ။ ကူမငျတနျကတော့ အားလုံးနဲ့သဟဇာတဖွဈအောငျပဲ သူက လုပျတယျ။ အဲဒီနှဈခုကှာတာပေါ့။ အရငျကူမငျတနျတတျတုနျးကတော့ ဒီလို တရုတျပွညျရဲ့ခွိမျးခွောကျမှုတှေ အဲဒီ့လောကျကွီး မပွငျးထနျဘူး။ သူက အဆငျပွအေောငျနတေယျလေ။ အခုလကျရှိ သမ်မတရဲ့ပါတီ မငျးကငြ့ျတနျကတြော့ စကတညျးက သူ သမ်မတဖွဈရငျ လှတျလပျတဲ့နိုငျငံအဖွဈကွညောမယျလို့ ပွောပွီး မဲဆှယျလာခဲ့တာ။ အဲဒီ့တုနျးကတညျးက တရုတျပွညျက မကြနေပျလာခဲ့တာ၊ ကွညောရငျ သူတို့ လကျတုန့ျပွနျမယျဆိုပွီးတော့ ကွညောခဲ့တာပေါ့လေ။"
လကျရှိမှာတော့ တရုတျနဲ့ စဈရေးတငျးမာမှု အရှိနျမွင့ျလာတဲ့အတှကျ ၂၀၀၅ ခုနှဈကစပွီးမှေးတဲ့ အရှယျရောကျပွီး အမြိုးသားတိုငျး မဖွဈမနစေဈမှုထမျးရတဲ့ အစီအစဉျကို လကျရှိ ၄ လကနေ ၂၀၂၄ ကစပွီး ၁ နှဈအထိတိုးတယျလို့ ထိုငျဝမျသမ်မတက ကွညောထားပါတယျ။ ထိုငျဝမျမှာ ကာကှယျရေးအငျအားတိုးမွှင့ျဖို့လိုတိုငျး မဖွဈမနေ စဈမှုထမျးရတဲ့ ကာလကို ပွောငျးလဲနသေလို စဈရေးစှမျးအငျကို မှမျးမံနတောဖွဈတယျလို့ ကိုယျတိုငျလညျး စဈမှုထမျးဖူးတဲ့ ကိုသောမတျခနြျးက ရှငျးပွပါတယျ။
"တခြိနျကရြငျဖွဈကောငျးဖွဈနိုငျတယျပေါ့၊ နှဈဖကျက စဈပှဲတှဖွေဈကောငျးဖွဈနိုငျတယျဆိုပွီးတော့ ရှုမွငျထားတာဖွဈတာကွောင့ျ မူလ လေးလသကျတမျးကနပွေီးတော့ အသကျအရှယျပွည့ျပွီး ယောငျ်ကြားလေးတိုငျးဟာ စဈမှုထမျးကာလ တနှဈတိုးခြဲ့ဖို့အတှကျ ဆုံးဖွတျကွတယျ။ စဈမှုထမျးပွီးသှားပွီဆိုရငျလညျး နှဈစဉျ re-service ဆိုပွီး စဈမှုထမျးပွီးသားလူတှကေို မှနျးမံသငျတနျးပေးသလိုမြိုး လူဦးရညျအရအေတှကျကို အရငျကပိုပွီး ခေါျယူမယျလို့ သူက ကွညောထားပွီ။"
ထိုငျဝမျမှာ မဖွဈမနေ စဈမှုထမျးရမယ့ျကာလ ၁ နှဈအထိ ပွနျတိုးတာနဲ့ပါတျသကျလို့ တရုတျဖကျကတော့ ပွညျသူတှကေို အမွှောကျဆံတှကေို သဘောထားပွီး လုပျတဲ့လုပျရပျလို့ တရုတျနိုငျငံခွားရေးဌာနပွောခှင့ျရ ဝမျဝဘေငျက ဖောျပွပွောဆိုခဲ့ပါတယျ။ ထိုငျဝမျနဲ့ ပွနျလညျပေါငျးစညျးနိုငျရေး အစှမျးကုနျလုပျသှားမယျလို့လညျး အခိုငျအမာပွောနပေါတယျ။ အခုလို ထိုငျဝမျနဲ့ တရုတျကွား စဈရေးတငျးမာမှုတိုးမွင့ျနခြေိနျ အမရေိကနျပွညျထောငျစု ဝါရှငျတနျအခွစေိုကျ မဟာဗွူဟာနဲ့ နိုငျငံတကာလေ့လာရေး Center for Strategic and International Studies (CSIS) တတျသိပညာရှငျတှကေ တကယျလို့မြား တရုတျပွညျမကွီးက ၂၀၂၆ ခုနှဈမှာ စဈဝငျတိုကျခဲ့ရငျဆိုပွီး အဘကျဘကျက ဆနျးစဈခဲ့တာမှာတော့ တရုတျ၊ ထိုငျဝမျ၊ အမရေိကနျပွညျထောငျစုနဲ့ ဂပြနျတပျတှေ ထိခိုကျကဆြုံးမှုမြားနိုငျသလို တရုတျဘကျကလညျး အနိုငျရနိုငျမှာ မဟုတျဘူးလို့ သုံးသပျပါတယျရှငျ။ ကြှနျမစုမွတျမှနျပါ။
