၂၀၁၇ ခုနှစ်တုန်းက ရိုဟင်ဂျာတွေအပေါ် မြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ကျူးလွန်မှုဟာ မျိုးဖြုတ် သတ်ဖြတ်မှုလုပ်ရပ်မျိုးဖြစ်နေပြီး၊ ဒီအတွက် အပြစ်ရှိသူတွေကို ထိထိရောက်ရောက်အရေးယူဖို့ကိစ္စကို မြန်မာအစိုးရရော နိုင်ငံတကာကပါ တာဝန်ယူဆောင်ရွက်ဖို့ ကုလအချက်အလက်စုဆောင်းရေးအဖွဲ့ရဲ့ နောက်ဆုံးပိတ်အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေကိုရောက်နေတဲ့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေ ပြန်လာနိုင်ဖို့ဆိုရင်၊ အရေးကြီးဆုံးအရင်လုပ်ရမှာက ပြည်တွင်းမှာပဲရှိနေတဲ့ ရိုဟင်ဂျာ ၆သိန်းကိစ္စကို အရင်ဆုံးဖြေရှင်းသွားဖို့လိုတယ်လို့လည်း ကုလအချက်အလက်စုဆောင်းရေးအဖွဲ့ အရာရှိတဦးက ပြောသွားပါတယ်။ ကုလ အချက်အလက်စုဆောင်းရေးအဖွဲ့ရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီတင်ပြတဲ့ နောက်ဆုံးအစီရင်ခံစာနဲ့ပတ်သက်လို့ ကိုသားညွန့်ဦး ပြောပြမှာပါ။
IIFFM လို့ အတိုကောက်ခေါ်တဲ့ မြန်မာ့အရေး ကုလ အချက်အလက်စုဆောင်းရေးအဖွဲ့ဟာ သူတို့ရဲ့ နောက်ဆုံးအစီရင်ခံစာကို ဒီကနေ့လုပ်တဲ့ Geneva လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီအစည်းအဝေးမှာ တင်သွင်းခဲ့ပြီး၊ သူတို့စုထားတဲ့ အချက်အလက်တွေကိုတော့ IIMM ခေါ်တဲ့ ကုလ စုံစမ်းရေးအဖွဲ့ကို ဒီကနေ့ လွဲှပြောင်းလိုက်ပါပြီ။ လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီကို တင်သွင်းတဲ့ နောက်ဆုံးအစီရင်ခံစာမှာတော့ ၂၀၁၇ ခုနှစ်တုန်းက ရိုဟင်ဂျာတွေအပေါ် မြန်မာစစ်တပ်ရဲ့ကျူးလွန်မှုတွေဟာ မျိုးဖြုတ်သတ်ဖြတ်မှုသဘောဖြစ်နေပြီး၊ နိုင်ငံတကာဥပဒေဖြစ်တဲ့ Convention to prevent Genocide အရ ဒီရာဇဝတ်မှုတွေကို စုံစမ်းအရေးးယူဖို့ မြန်မာနိုင်ငံဖက်က ပျက်ကွက်ခဲ့တယ်လို့ သုံးသပ်တင်ပြထားပါတယ်။
အဲဒီပြစ်မှုတွေမှာ အဓိကတာဝန်ရှိတဲ့ မြန်မာစစ်တပ်နဲ့ စီးပွားရေးဆက်ဆံမှုတွေ မလုပ်ဖို့ သူတို့ဖက်က တိုက်တွန်းခဲ့တဲ့အတိုင်း၊ အတော်များများက မြန်မာစစ်တပ်နဲ့စီးပွားရေးဆက်ဆံမှုတွေကို ဖြတ်တောက်ခဲ့ကြတယ်လို့လည်း ကုလ အချက်အလက်ရှာဖွေရေး အဖွဲ့ ဥက္ကဌ Mr. Marzuki Darusman က ပြောပါတယ်။ ဒါ့အပြင် နောက်ပိုင်းဖြစ်လာတဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်းက စစ်ပွဲတွေနဲ့ အရပ်သားတွေကို ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်မှုတွေအပေါ်မှာလည်း မှတ်တမ်းပြုစုထားပြီး၊ မြန်မာစစ်တပ် ဟာ သူပုန်တွေအပေါ် အရင်သုံးနေကြ နည်းလမ်းအတိုင်း ဖြတ် ၄ ဖြတ်အပြင် သတင်းအချက်အလက် ရရှိမှုဖြစ်တောက်တာကိုပါ နှိမ်နင်းရေးနည်းနာတရပ်အနေနဲ့ သုံးလာတယ်လို့ အပြစ်တင်ထားပါတယ်။
လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီမှာ ဒီနောက်ဆုံးအစီရင်ခံစာတင်ပြီးနောက်မှာတော့ ကုလ အချက်အလက်ရှာဖွေရေးအဖွဲ့နဲ့ ကုလ အထူးကိုယ်စားလှယ် Yanghee Lee တို့ သတင်းစာ ရှင်းလင်းပွဲလုပ်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီမှာတော့ ဒီ ရာဇဝတ်မှုတွေအတွက် မြန်မာစစ်တပ်အပြင် မြန်မာခေါင်းဆောင်ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နဲ့ မြန်မာအစိုးရပိုင်းမှာရော ဘယ်လောက် တာဝန်ရှိသလဲဆိုတာ သတင်းထောက်တွေက အဓိက မေးမြန်းကြပါတယ်။ အချက်အလက်ရှာဖွေရေးအဖွဲ့ ဥက္ကဌ Mr. Marzuki Darusman ကတော့ ဒီရာဇဝတ်မှုတွေအတွက် အဓိက တာဝန်ရှိသူတွေအဖြစ် မြန်မာစစ်ခေါင်းဆောင် ၆ ဦးကို စာရင်းပြုစုထားပေမယ့်၊ ဒါဟာ ပြီးပြည့်စုံတဲ့အဆင့်မဟုတ်သေးဘူးလို့ ဖြေဆိုပါတယ်။
“ဒါဟာ နောက်ဆုံးစာရင်းမဟုတ်ပါဘူး။ IIMM အနေနဲ့ အဲဒီနောက်တိုးစာရင်းပြုစုတာအပါအဝင် ကျန်တာတွေ ဆက်လုပ်မှာပါ။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နဲ့ပတ်သက်တဲ့မေးခွန်းကိုဖြေရရင်တော့ ကျနော်တို့အနေနဲ့ နိဂုံးချုပ်ချက် ထုတ်တဲ့အခါမှာ မြန်မာပြည်ဟာ ဒီမိုကရေစီအသွင်ကူးပြောင်းရေးကိုသွားနေရတယ်ဆိုတဲ့ စိတ်စေတနာမှန်နဲ့ လုပ်ခဲ့ပါတယ်။ အကြမ်းဖက်မှုတွေနောက်ပိုင်းဖြစ်လာတဲ့ ပြဿနာတွေကို အစိုးရအနေနဲ့ တာဝန်ယူဖြေရှင်းဖို့ဆိုတာ ပြောခဲ့ပါတယ်။ ဒီဖြစ်ရပ်တွေမှာ နိုင်ငံတော် အတိုင်ပင်ခံပ တ်သက်မှုရှိသလား ဆိုတဲ့မေးခွန်းကတော့ ဒါဟာ တရားရေးလုပ်ငန်းစဉ်နဲ့ ဆိုင်လာပါတယ်။”
ကုလအချက်အလက်ရှာဖွေရေးအဖွဲ့ အဖွဲ့ဝင်တဦးဖြစ်သူ Chris Sidoti ကတော့ လူအခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုတွေကို အကာအကွယ်ပေးဖို့ အစိုးရဖက်က ပျက်ကွက်ခဲ့တယ်လို့ ထောက်ပြပါတယ်။
“အရပ်သားအစိုးရအနေနဲ့ စစ်တပ်ကို မထိန်းချုပ်နိုင်ဘူးဆိုတာကတော့ ရှင်းပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေအရ အစိုးရမှာ တာဝန်ရှိပါတယ်။ ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်အတွင်း မြန်မာနိုင်ငံလူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုတွေ သိသိသာသာ တိုးတက်လာတာမရှိပါဘူး။ ဆိုးလာတာပဲရှိပါတယ်။ ဒီလိုအခြေအနေကြာလေလေ အရပ်သား အစိုးရမှာ တာဝန်ကြီးလေလေဖြစ်မှာပါ။ အရပ်သားအစိုးရဟာ ပညာရေးမှာလုပ်ပိုင်ခွင့်ရှိပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ရိုဟင်ဂျာကလေးတွေ ကျောင်းတွေ သွားခွင့်မရပါဘူး။ ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှုပိုင်းလည်း တာဝန်ရှိပါတယ်။ ကချင် ရှမ်းနဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်က IDP စခန်းတွေဟာ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်ခွင့်မခံစားရပါဘူး။ အာဏာရ NLD ဟာ လွှတ်တော်ကို လွှမ်းမိုးထားပါတယ်။ စစ်တပ်က ၂၅ ရာခိုင်နှုန်းယူထားတယ်ဆိုပေမယ့်၊ NLD က ၆၀ ရာခိုင်နှုန်း ကို ထိန်းချုပ်ထားပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဖွဲ့စည်းပုံကလွဲရင် အခြားဥပဒေရေးရာတွေမှာ NLD က လွှမ်းမိုးပါတယ်။ သူတို့အနေနဲ့ နိုင်ငံသားဥပဒေပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး လုပ်လို့ရပါတယ်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တုန်းက မျိုးစောင့်ဥပဒေလေးခု ကိုလည်း ပြန်ဖယ်ဖျက်လို့ရပါတယ်။ ဒါမလုပ်ပါဘူး။ သတင်းလွတ်လပ်ခွင့်အတွက် ဥပဒေပြင်လို့ရပါတယ်။ မလုပ်ပါဘူး။ ငြိမ်းစုစီ ဥပဒေမျိုး ပြင်လို့ရပါတယ်။ မလုပ်ပါဘူး။ ဒါမျိုးတွေ ကြာကြာဆက်ဖြစ်နေလေလေလေ၊ အစိုးရအနေနဲ့ နိုင်ငံတကာရဲ့အရေးယူမှုကို ရှောင်လို့ မလွယ်လေလေ ဖြစ်မှာပါ။”
ကျုးလွန်ခဲ့တဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေအတွက် နိုင်ငံတကာကအရေးယူမှုတွေ နှေးကွေးလွန်းတယ်ဆိုပေမယ့်၊ အရေးယူမှုတွေ စတင်နေပြီဆိုတာကိုတော့ သတိပြုသင့်တယ်လို့ Chris Sidoti က သတိပေးခဲ့ပါတယ်။
“နိုင်ငံတကာ ရာဇဝတ်တရားရုံးမှာ ရောက်နှင့်နေပါပြီ။ နိုင်ငံတကာတရားစီရင်ရေးကတော့ စိတ်ပျက်စရာ နှေးကွေးတာ မှန်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း ICC ပြစ်မှုဆိုင်ရာနိုင်ငံတကာခုံရုံးမှာ ပြီးခဲ့တဲ့နှစ် စက်တင်ဘာလတုန်းက အမှုကို ကနဦးဆန်းစစ်မှုတွေလုပ်နေပါပြီ။ တရားရုံးရှေ့နေက အမှုတင်ထားပါပြီ။ တရားရုံးက လက်ခံနိုင်ချေ အချိန်မရွေးဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။ တရားစီရင်ပိုင်ခွင့် တရားရေးသက်ရောက်မှုကတော့ အကန့်အသတ်ရှိပါတယ်။ ဒါဟာ အစပိုင်းပဲရှိပါတယ်။ Genocide ကာကွယ်ရေးနိုင်ငံတကာဥပဒေအရ OIC ကို ကိုယ်စားပြုပြီး ဂန်ဘီယာနိုင်ငံကနေ ICJ နိုင်ငံတကာတရားရုံးကို အမှုတင်ထားပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကမ္ဘောဒီယားလို နှစ် ၄၀လောက် တရားစီရင်ရေးဖြစ်ဖို့ စောင့်ရမယ်လို့ မဆိုလိုပါဘူး။ နှေးကွေးတယ် ဆိုတာကိုတော့ ကျနော် လက်ခံပါတယ်။ ဒါပေမယ့် တရားစီရင်ရေးပိုင်းက စ နေပါပြီ။ မြန်မာအာဏာပိုင်တွေအနေနဲ့ တရားစီရင်ပိုင်း စ နေပြီဆိုတာ သိဖို့လိုပါတယ်။”
အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေကိုရောက်နေတဲ့ ရိုဟင်ဂျာဒုက္ခသည်တွေ ပြန်လာနိုင်ဖို့ဆိုရင်၊ အရေးကြီးဆုံး အရင်လုပ်ရမှာက ပြည်တွင်းမှာပဲရှိနေတဲ့ ရိုဟင်ဂျာ ၆သိန်းကိစ္စကို အရင်ဆုံးဖြေရှင်းသွားဖို့လိုတယ်လို့လည်း ကုလအချက်အလက်စုဆောင်းရေးအဖွဲ့ တာဝန်ရှိသူတွေကပြောပါတယ်။ သူတို့ဟာ လွတ်လပ်စွာ သွားလာခွင့်တွေ ကန့်သတ်ခံရသလို၊ သူတို့အတွက် နိုင်ငံသားဖြစ်မှုလုပ်ငန်းစဉ်တွေဟာလည်း အတော်လေး နှောင့်နှေးနေတယ်လို့ ထောက်ပြထားပါတယ်။
တချိန်တည်းမှာတော့ ရခိုင်ပြည်နယ်တွင်း လတ်တလောဖြစ်နေတဲ့ တိုက်ပွဲတွေမှာ အရပ်သားတွေကို ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်မှုတွေကိုလည်း သူတို့ နောက်ဆုံးအစီရင်ခံစာမှာဖော်ပြပါတယ်။ ရိက္ခာ၊ ငွေကြေး၊ လူသူအင်အားနဲ့ ထောက်လှမ်းရေးအချက်အလက်တွေကို ဖြတ်တောက်တဲ့ ဖြတ်လေးဖြတ်နည်းစနစ်နေရာမှာ၊ သတင်းအချက်အလက်ကိုပါ ဖြတ်တောက်တဲ့ ဖြတ်ငါးဖြတ်နည်း မြန်မာစစ်တပ်ဖက်က သုံးလာတယ်လို့ အစီရင်ခံစာမှာ ဖော်ပြပါတယ်။ အင်တာနက်တွေ ဖြတ်လိုက်တာဟာ သူတို့အတွက် သတင်းအချက်အလက် ရယူဖို့ အခက်တွေ့စေတယ်လို့ Ms.Yanghee Lee က သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲမှာ ပြောခဲ့ပါတယ်။
“အထူးသဖြင့် မိုးရာသီကာလမှာ ကျမအပါအဝင် နိုင်ငံတကာအနေနဲ့က အဲဒီမြို့နယ်တွေကနေ သတင်း အချက်အလက် ဓါတ်ပုံတွေ ရယူရပါတယ်။ အခု အင်တာနက်လိုင်းတွေဖြတ်လိုက်အခါ အတော်လေး အခက်တွေ့ပါတယ်။ အဲဒီက ဖြစ်ပျက်နေတာတွေကို ဂြိုလ်တုဓါတ်ပုံတွေကနေရဖို့က မိုးရာသီမှာမလွယ်ပါဘူး။ အခု ငါးမြို့နယ်မှာ အင်တာနက်ပြန်ပေးတယ်ဆိုပေမယ့် လေးမြို့နယ်က လုံး၀ ဖြတ်ခံထားရတုန်းပါ။ အဲဒီနေရာတွေက တကယ့်ကို အကြီးအကျယ်တိုက်ပွဲဖြစ်နေတဲ့နေရာတွေပါ။”
မြန်မာအစိုးရဖက်ကတော့ ဒီလို အင်တာနက်ဖြတ်တောက်တာဟာ သူပုန်တွေဖက်က Wifi အင်တာနက်စနစ် ကိုသုံးပြီး ဖောက်ခွဲဖျက်ဆီးတာတွေ လုပ်မှာကို ဟန့်တားဖို့ဖြစ်တယ်လို့ တုံ့ပြန်ထားပါတယ်။ ကုလ အလက်အလက်ရှာဖွေရေး အဖွဲ့ရဲ့ နောက်ဆုံးအစီရင်ခံစာအပေါ်မှာလည်း ဒါဟာ တကယ့်အဖြစ်မှန်တွေကို ပုံဖျက်ဖော်ပြတယ်ဆိုပြီး ကုလဆိုင်ရာ မြန်မာအမြဲတမ်းသံအမတ်ကြီး ဦးကျော်မိုးထွန်းက တုံ့ပြန်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အခုလိုလူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုစွတ်စွဲချက်တွေနဲ့ပတ်သက်လို့ နိုင်ငံတကာတရားရုံးတခုခုမှာ စစ်ဆေးဖို့ဆိုတာကိုလည်း မြန်မာဖက်က ငြင်းဆန်ထားပါတယ်။ မြန်မာအစိုးရအနေနဲ့ ရိုဟင်ဂျာဆိုတဲ့ အသုံးအနှုံးကိုလက်မခံတဲ့အပြင်၊ ကုလသမဂ္ဂရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးစုံစမ်းရေးအရာရှိတွေကိုလည်း ဝင်ခွင့်မပေးခဲ့ပါဘူး။
............................
{Unicode }
မွနျမာ့လူ့အခှင့ျအရေး အခွအေနေ ကုလအခကြျအလကျ စုဆောငျးရေးအဖှဲ့ အစီရငျခံစာတငျ
၂၀၁၇ ခုနှဈတုနျးက ရိုဟငျဂြာတှအေပေါျ မွနျမာစဈတပျရဲ့ကြူးလှနျမှုဟာ မြိုးဖွုတျ သတျဖွတျမှုလုပျရပျမြိုးဖွဈနပွေီး၊ ဒီအတှကျ အပွဈရှိသူတှကေို ထိထိရောကျရောကျအရေးယူဖို့ကိစ်စကို မွနျမာအစိုးရရော နိုငျငံတကာကပါ တာဝနျယူဆောငျရှကျဖို့ ကုလအခကြျအလကျစုဆောငျးရေးအဖှဲ့ရဲ့ နောကျဆုံးပိတျအစီရငျခံစာမှာ ဖောျပွခဲ့ပါတယျ။ အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတှကေိုရောကျနတေဲ့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှေ ပွနျလာနိုငျဖို့ဆိုရငျ၊ အရေးကွီးဆုံးအရငျလုပျရမှာက ပွညျတှငျးမှာပဲရှိနတေဲ့ ရိုဟငျဂြာ ၆သိနျးကိစ်စကို အရငျဆုံးဖွရှေငျးသှားဖို့လိုတယျလို့လညျး ကုလအခကြျအလကျစုဆောငျးရေးအဖှဲ့ အရာရှိတဦးက ပွောသှားပါတယျ။ ကုလ အခကြျအလကျစုဆောငျးရေးအဖှဲ့ရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီတငျပွတဲ့ နောကျဆုံးအစီရငျခံစာနဲ့ပတျသကျလို့ ကိုသားညှန့ျဦး ပွောပွမှာပါ။
IIFFM လို့ အတိုကောကျခေါျတဲ့ မွနျမာ့အရေး ကုလ အခကြျအလကျစုဆောငျးရေးအဖှဲ့ဟာ သူတို့ရဲ့ နောကျဆုံးအစီရငျခံစာကို ဒီကနေ့လုပျတဲ့ Geneva လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီအစညျးအဝေးမှာ တငျသှငျးခဲ့ပွီး၊ သူတို့စုထားတဲ့ အခကြျအလကျတှကေိုတော့ IIMM ခေါျတဲ့ ကုလ စုံစမျးရေးအဖှဲ့ကို ဒီကနေ့ လှဲှပွောငျးလိုကျပါပွီ။ လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီကို တငျသှငျးတဲ့ နောကျဆုံးအစီရငျခံစာမှာတော့ ၂၀၁၇ ခုနှဈတုနျးက ရိုဟငျဂြာတှအေပေါျ မွနျမာစဈတပျရဲ့ကြူးလှနျမှုတှဟော မြိုးဖွုတျသတျဖွတျမှုသဘောဖွဈနပွေီး၊ နိုငျငံတကာဥပဒဖွေဈတဲ့ Convention to prevent Genocide အရ ဒီရာဇဝတျမှုတှကေို စုံစမျးအရေးးယူဖို့ မွနျမာနိုငျငံဖကျက ပကြျကှကျခဲ့တယျလို့ သုံးသပျတငျပွထားပါတယျ။
အဲဒီပွဈမှုတှမှော အဓိကတာဝနျရှိတဲ့ မွနျမာစဈတပျနဲ့ စီးပှားရေးဆကျဆံမှုတှေ မလုပျဖို့ သူတို့ဖကျက တိုကျတှနျးခဲ့တဲ့အတိုငျး၊ အတောျမြားမြားက မွနျမာစဈတပျနဲ့စီးပှားရေးဆကျဆံမှုတှကေို ဖွတျတောကျခဲ့ကွတယျလို့လညျး ကုလ အခကြျအလကျရှာဖှရေေး အဖှဲ့ ဥက်ကဌ Mr. Marzuki Darusman က ပွောပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ နောကျပိုငျးဖွဈလာတဲ့ ရခိုငျပွညျနယျတှငျးက စဈပှဲတှနေဲ့ အရပျသားတှကေို ပဈမှတျထားတိုကျခိုကျမှုတှအေပေါျမှာလညျး မှတျတမျးပွုစုထားပွီး၊ မွနျမာစဈတပျ ဟာ သူပုနျတှအေပေါျ အရငျသုံးနကွေ နညျးလမျးအတိုငျး ဖွတျ ၄ ဖွတျအပွငျ သတငျးအခကြျအလကျ ရရှိမှုဖွဈတောကျတာကိုပါ နှိမျနငျးရေးနညျးနာတရပျအနနေဲ့ သုံးလာတယျလို့ အပွဈတငျထားပါတယျ။
လူ့အခှင့ျအရေးကောငျစီမှာ ဒီနောကျဆုံးအစီရငျခံစာတငျပွီးနောကျမှာတော့ ကုလ အခကြျအလကျရှာဖှရေေးအဖှဲ့နဲ့ ကုလ အထူးကိုယျစားလှယျ Yanghee Lee တို့ သတငျးစာ ရှငျးလငျးပှဲလုပျခဲ့ပါတယျ။ အဲဒီမှာတော့ ဒီ ရာဇဝတျမှုတှအေတှကျ မွနျမာစဈတပျအပွငျ မွနျမာခေါငျးဆောငျဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျနဲ့ မွနျမာအစိုးရပိုငျးမှာရော ဘယျလောကျ တာဝနျရှိသလဲဆိုတာ သတငျးထောကျတှကေ အဓိက မေးမွနျးကွပါတယျ။ အခကြျအလကျရှာဖှရေေးအဖှဲ့ ဥက်ကဌ Mr. Marzuki Darusman ကတော့ ဒီရာဇဝတျမှုတှအေတှကျ အဓိက တာဝနျရှိသူတှအေဖွဈ မွနျမာစဈခေါငျးဆောငျ ၆ ဦးကို စာရငျးပွုစုထားပမေယ့ျ၊ ဒါဟာ ပွီးပွည့ျစုံတဲ့အဆင့ျမဟုတျသေးဘူးလို့ ဖွဆေိုပါတယျ။
“ဒါဟာ နောကျဆုံးစာရငျးမဟုတျပါဘူး။ IIMM အနနေဲ့ အဲဒီနောကျတိုးစာရငျးပွုစုတာအပါအဝငျ ကနြျတာတှေ ဆကျလုပျမှာပါ။ ဒေါျအောငျဆနျးစုကွညျနဲ့ပတျသကျတဲ့မေးခှနျးကိုဖွရေရငျတော့ ကနြောျတို့အနနေဲ့ နိဂုံးခြုပျခကြျ ထုတျတဲ့အခါမှာ မွနျမာပွညျဟာ ဒီမိုကရစေီအသှငျကူးပွောငျးရေးကိုသှားနရေတယျဆိုတဲ့ စိတျစတေနာမှနျနဲ့ လုပျခဲ့ပါတယျ။ အကွမျးဖကျမှုတှနေောကျပိုငျးဖွဈလာတဲ့ ပွူနာတှကေို အစိုးရအနနေဲ့ တာဝနျယူဖွရှေငျးဖို့ဆိုတာ ပွောခဲ့ပါတယျ။ ဒီဖွဈရပျတှမှော နိုငျငံတောျ အတိုငျပငျခံပ တျသကျမှုရှိသလား ဆိုတဲ့မေးခှနျးကတော့ ဒါဟာ တရားရေးလုပျငနျးစဉျနဲ့ ဆိုငျလာပါတယျ။”
ကုလအခကြျအလကျရှာဖှရေေးအဖှဲ့ အဖှဲ့ဝငျတဦးဖွဈသူ Christ Sidoti ကတော့ လူအခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုတှကေို အကာအကှယျပေးဖို့ အစိုးရဖကျက ပကြျကှကျခဲ့တယျလို့ ထောကျပွပါတယျ။
“အရပျသားအစိုးရအနနေဲ့ စဈတပျကို မထိနျးခြုပျနိုငျဘူးဆိုတာကတော့ ရှငျးပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျလညျး ဖှဲ့စညျးပုံ အခွခေံဥပဒအေရ အစိုးရမှာ တာဝနျရှိပါတယျ။ ပွီးခဲ့တဲ့နှဈအတှငျး မွနျမာနိုငျငံလူ့အခှင့ျအရေး ခြိုးဖောကျမှုတှေ သိသိသာသာ တိုးတကျလာတာမရှိပါဘူး။ ဆိုးလာတာပဲရှိပါတယျ။ ဒီလိုအခွအေနကွောလလေေ အရပျသား အစိုးရမှာ တာဝနျကွီးလလေဖွေဈမှာပါ။ အရပျသားအစိုးရဟာ ပညာရေးမှာလုပျပိုငျခှင့ျရှိပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ ရိုဟငျဂြာကလေးတှေ ကြောငျးတှေ သှားခှင့ျမရပါဘူး။ ကနြျးမာရေး စောင့ျရှောကျမှုပိုငျးလညျး တာဝနျရှိပါတယျ။ ကခငြျ ရှမျးနဲ့ ရခိုငျပွညျနယျက IDP စခနျးတှဟော ကနြျးမာရေးစောင့ျရှောကျခှင့ျမခံစားရပါဘူး။ အာဏာရ NLD ဟာ လှှတျတောျကို လှှမျးမိုးထားပါတယျ။ စဈတပျက ၂၅ ရာခိုငျနှုနျးယူထားတယျဆိုပမေယ့ျ၊ NLD က ၆၀ ရာခိုငျနှုနျး ကို ထိနျးခြုပျထားပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ဖှဲ့စညျးပုံကလှဲရငျ အခွားဥပဒရေေးရာတှမှော NLD က လှှမျးမိုးပါတယျ။ သူတို့အနနေဲ့ နိုငျငံသားဥပဒပွေုပွငျပွောငျးလဲရေး လုပျလို့ရပါတယျ။ ၂၀၁၅ ခုနှဈတုနျးက မြိုးစောင့ျဥပဒလေေးခု ကိုလညျး ပွနျဖယျဖကြျလို့ရပါတယျ။ ဒါမလုပျပါဘူး။ သတငျးလှတျလပျခှင့ျအတှကျ ဥပဒပွေငျလို့ရပါတယျ။ မလုပျပါဘူး။ ငွိမျးစုစီ ဥပဒမြေိုး ပွငျလို့ရပါတယျ။ မလုပျပါဘူး။ ဒါမြိုးတှေ ကွာကွာဆကျဖွဈနလေလေလေေ၊ အစိုးရအနနေဲ့ နိုငျငံတကာရဲ့အရေးယူမှုကို ရှောငျလို့ မလှယျလလေေ ဖွဈမှာပါ။”
ကြုးလှနျခဲ့တဲ့ ရာဇဝတျမှုတှအေတှကျ နိုငျငံတကာကအရေးယူမှုတှေ နှေးကှေးလှနျးတယျဆိုပမေယ့ျ၊ အရေးယူမှုတှေ စတငျနပွေီဆိုတာကိုတော့ သတိပွုသင့ျတယျလို့ Christ Sidoti က သတိပေးခဲ့ပါတယျ။
“နိုငျငံတကာ ရာဇဝတျတရားရုံးမှာ ရောကျနှင့ျနပေါပွီ။ နိုငျငံတကာတရားစီရငျရေးကတော့ စိတျပကြျစရာ နှေးကှေးတာ မှနျပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျလညျး ICC ပွဈမှုဆိုငျရာနိုငျငံတကာခုံရုံးမှာ ပွီးခဲ့တဲ့နှဈ စကျတငျဘာလတုနျးက အမှုကို ကနဦးဆနျးစဈမှုတှလေုပျနပေါပွီ။ တရားရုံးရှေ့နကေ အမှုတငျထားပါပွီ။ တရားရုံးက လကျခံနိုငျခြေ အခြိနျမရှေးဖွဈလာနိုငျပါတယျ။ တရားစီရငျပိုငျခှင့ျ တရားရေးသကျရောကျမှုကတော့ အကန့ျအသတျရှိပါတယျ။ ဒါဟာ အစပိုငျးပဲရှိပါတယျ။ Genocide ကာကှယျရေးနိုငျငံတကာဥပဒအေရ OIC ကို ကိုယျစားပွုပွီး ဂနျဘီယာနိုငျငံကနေ ICJ နိုငျငံတကာတရားရုံးကို အမှုတငျထားပါတယျ။ ဒါကွောင့ျ ကမ်ဘောဒီယားလို နှဈ ၄၀လောကျ တရားစီရငျရေးဖွဈဖို့ စောင့ျရမယျလို့ မဆိုလိုပါဘူး။ နှေးကှေးတယျ ဆိုတာကိုတော့ ကနြောျ လကျခံပါတယျ။ ဒါပမေယ့ျ တရားစီရငျရေးပိုငျးက စ နပေါပွီ။ မွနျမာအာဏာပိုငျတှအေနနေဲ့ တရားစီရငျပိုငျး စ နပွေီဆိုတာ သိဖို့လိုပါတယျ။”
အိမျနီးခငြျးနိုငျငံတှကေိုရောကျနတေဲ့ ရိုဟငျဂြာဒုက်ခသညျတှေ ပွနျလာနိုငျဖို့ဆိုရငျ၊ အရေးကွီးဆုံး အရငျလုပျရမှာက ပွညျတှငျးမှာပဲရှိနတေဲ့ ရိုဟငျဂြာ ၆သိနျးကိစ်စကို အရငျဆုံးဖွရှေငျးသှားဖို့လိုတယျလို့လညျး ကုလအခကြျအလကျစုဆောငျးရေးအဖှဲ့ တာဝနျရှိသူတှကေပွောပါတယျ။ သူတို့ဟာ လှတျလပျစှာ သှားလာခှင့ျတှေ ကန့ျသတျခံရသလို၊ သူတို့အတှကျ နိုငျငံသားဖွဈမှုလုပျငနျးစဉျတှဟောလညျး အတောျလေး နှောင့ျနှေးနတေယျလို့ ထောကျပွထားပါတယျ။
တခြိနျတညျးမှာတော့ ရခိုငျပွညျနယျတှငျး လတျတလောဖွဈနတေဲ့ တိုကျပှဲတှမှော အရပျသားတှကေို ပဈမှတျထားတိုကျခိုကျမှုတှကေိုလညျး သူတို့ နောကျဆုံးအစီရငျခံစာမှာဖောျပွပါတယျ။ ရိက်ခာ၊ ငှကွေေး၊ လူသူအငျအားနဲ့ ထောကျလှမျးရေးအခကြျအလကျတှကေို ဖွတျတောကျတဲ့ ဖွတျလေးဖွတျနညျးစနဈနရောမှာ၊ သတငျးအခကြျအလကျကိုပါ ဖွတျတောကျတဲ့ ဖွတျငါးဖွတျနညျး မွနျမာစဈတပျဖကျက သုံးလာတယျလို့ အစီရငျခံစာမှာ ဖောျပွပါတယျ။ အငျတာနကျတှေ ဖွတျလိုကျတာဟာ သူတို့အတှကျ သတငျးအခကြျအလကျ ရယူဖို့ အခကျတှေ့စတေယျလို့ Ms.Yanghee Lee က သတငျးစာရှငျးလငျးပှဲမှာ ပွောခဲ့ပါတယျ။
“အထူးသဖွင့ျ မိုးရာသီကာလမှာ ကမြအပါအဝငျ နိုငျငံတကာအနနေဲ့က အဲဒီမွို့နယျတှကေနေ သတငျး အခကြျအလကျ ဓါတျပုံတှေ ရယူရပါတယျ။ အခု အငျတာနကျလိုငျးတှဖွေတျလိုကျအခါ အတောျလေး အခကျတှေ့ပါတယျ။ အဲဒီက ဖွဈပကြျနတောတှကေို ဂွိုလျတုဓါတျပုံတှကေနရေဖို့က မိုးရာသီမှာမလှယျပါဘူး။ အခု ငါးမွို့နယျမှာ အငျတာနကျပွနျပေးတယျဆိုပမေယ့ျ လေးမွို့နယျက လုံး၀ ဖွတျခံထားရတုနျးပါ။ အဲဒီနရောတှကေ တကယ့ျကို အကွီးအကယြျတိုကျပှဲဖွဈနတေဲ့နရောတှပေါ။”
မွနျမာအစိုးရဖကျကတော့ ဒီလို အငျတာနကျဖွတျတောကျတာဟာ သူပုနျတှဖေကျက Wifi အငျတာနကျစနဈ ကိုသုံးပွီး ဖောကျခှဲဖကြျဆီးတာတှေ လုပျမှာကို ဟန့ျတားဖို့ဖွဈတယျလို့ တုံ့ပွနျထားပါတယျ။ ကုလ အလကျအလကျရှာဖှရေေး အဖှဲ့ရဲ့ နောကျဆုံးအစီရငျခံစာအပေါျမှာလညျး ဒါဟာ တကယ့ျအဖွဈမှနျတှကေို ပုံဖကြျဖောျပွတယျဆိုပွီး ကုလဆိုငျရာ မွနျမာအမွဲတမျးသံအမတျကွီး ဦးကြောျမိုးထှနျးက တုံ့ပွနျခဲ့ပါတယျ။ ဒါ့အပွငျ အခုလိုလူ့အခှင့ျအရေးခြိုးဖောကျမှုစှတျစှဲခကြျတှနေဲ့ပတျသကျလို့ နိုငျငံတကာတရားရုံးတခုခုမှာ စဈဆေးဖို့ဆိုတာကိုလညျး မွနျမာဖကျက ငွငျးဆနျထားပါတယျ။ မွနျမာအစိုးရအနနေဲ့ ရိုဟငျဂြာဆိုတဲ့ အသုံးအနှုံးကိုလကျမခံတဲ့အပွငျ၊ ကုလသမဂ်ဂရဲ့ လူ့အခှင့ျအရေးစုံစမျးရေးအရာရှိတှကေိုလညျး ဝငျခှင့ျမပေးခဲ့ပါဘူး။
