(Zawgyi/Unicode)
ရွေးကောက်ပွဲမှာ နောက်တကြိမ် အနိုင်ရခဲ့တဲ့ NLD အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်က ဦးဆောင်မယ့် အစိုးရသစ် လက်ထက်မှာ သတင်းမီဒီယာ လွတ်လပ်ခွင့်တွေ အရင်ထက်ပိုတိုးတက်လာဖို့ မီဒီယာအသိုင်းအဝန်းက မျှော်လင့်နေတဲ့အကြောင်း ပြောပြပါမယ်။ ဗွီအိုအေ မြန်မာပိုင်း သတင်းထောက် မမေခက တင်ပြထားပါတယ်။
NLD ပါတီဦးဆောင်တဲ့ ပြီးခဲ့တဲ့ အစိုးရသက်တမ်းအတွင်း သတင်းမီဒီယာ လွတ်လပ်ခွင့်တွေနဲ့ ဖွံ့ဖြိုးမှုတွေအပေါ် အားမလိုအားမရ ဖြစ်ခဲ့ကြတဲ့ မီဒီယာသမားတွေကြားမှာ လာမယ့်အစိုးရလက်ထက်မှာ အပြောင်းအလဲတွေ ဖြစ်လာဖို့ မျှော်လင့်နေကြပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့ ၅ နှစ်တာ အစိုးရသက်တမ်းအတွင်း NLD အရပ်သား အစိုးရအနေနဲ့ မျှော်လင့်ထားသလောက် တိုးတက်အောင် လုပ်ခဲ့တာ မတွေ့ရဘူးလို့လည်း မြန်မာနိုင်ငံ သတင်းမီဒီယာကောင်စီက ဦးမြင့်ကျော်က သုံးသပ်ပါတယ်။
"Right to Information လို သတင်းအချက်အလက် သိပိုင်ခွင့် ဥပဒေကြမ်းလိုမျိုးကို ဒီ၅နှစ်တွင်း အကောင်အထည်ပေါ်မလာဘူးပေါ့။ အခုအချိန်အထိ လွှတ်တော်မှာ ဆွေးနွေးတဲ့ အဆင့်မရောက်ခဲ့ဘူး ။ ဥပဒေကြမ်းထဲမှာပဲ ဟိုကော်မတီဒီကော်မတီမှာတင်လည်နေ ခဲ့တယ်။ ကျနော်တို့တွေ့ရတာအဲတခုထဲမဟုတ်ဘူး ။ ကျနော်တို့ သတင်းမီဒီယာဥပဒေတွေပြင်ဆင်ဖို့ကြန့်ကြာတယ်။ နောက် ၆၆ (ဃ) ဆိုလည်း အများလိုလားချက်တွေအပိုင်းကို မပြင်နိုင်ခဲ့ဘူး။ အဲဒါတွေက တကယ်ပြုပြင်ပြောင်းလဲရမယ့်မူဘောင်တွေလို့ ထင်တယ်။”
ကိုဗစ်ကပ်ဘေးလို အများပြည်သူအတွက် အရေးကြီးတဲ့ အခြေအနေမျိုးမှာ သတင်းထုတ်ပြန်မှုတွေမှာ အားနည်းခဲ့တာတွေကိုလည်း မီဒီယာသမားတွေကြား အားမလိုအားမရ ဖြစ်ကြတာတွေလည်း ရှိပါတယ်။ သတင်းမီဒီယာလွတ်လပ်ခွင့် လေ့လာစောင့်ကြည့်နေတဲ့ PEN Myanmar အဖွဲ့က ဦးသီဟေသွေးကတော့ သတင်းမီဒီယာတွေနဲ့ ဆက်ဆံရေးနဲ့ တိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးရေး အစီအစဉ်တွေမှာ အားနည်းချက်တွေ ရှိခဲ့တာတွေကို လာမယ့်အစိုးရသက်တမ်းမှာ ပြင်ဆင်သင့်တယ်လို့ မြင်ပါတယ်။
“မီဒီယာနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ NLD အနေနဲ့ကအတိုက်အခံအနေနဲ့ ဆက်ဆံခဲ့ရတော့ တကယ်ဒီမိုကရေစီမှာ မီဒီယာက ဘယ်လို ဖြစ်သင့်တယ်ဆိုတာကို သေချာစဉ်းစားထားတာ။ သူဖြစ်သင့်တယ်လို့ တွေးထားတဲ့ အနာဂါတ်မရှိဘူး။ NLD အစိုးရ လက်အောက်မှာရှိတဲ့ ဝန်ကြီးဌာနတွေကလည်း ဟိုတုန်းကလောက်တောင်မှ ပြောရဲဆိုရဲ မရှိတော့တာတွေရှိနေတယ် အဲဒါကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲရမယ်။ နောက်တခုက ပြန်ကြားရေးနဲ့ ပတ်သက်လို့ မီဒီယာလောက ဘယ်လိုတည်ဆောက်သင့်လဲ ၊ မီဒီယာလောက မှာ ရှိသိတဲ့ အချိုးအစားပေါ့၊ပုဂ္ဂလိကအချိုးအစား၊ အဖွဲ့ အစည်းတွေပိုင်တဲ့ မီဒီယာ စသဖြင့် ဘယ်အချိုးအစား များဖို့လိုအပ်သလဲဆိုတဲ့ အတွေးအခေါ်အပိုင်းရော သေချာလေးပြောင်းလဲဖို့လိုတယ်။”
NLD ဦးဆောင်တဲ့ အရပ်သားအစိုးရ လက်ထက်မှာ အာဏာပိုင်တွေအပေါ် ဝေဖန်ဆန်းတာတွေ လုပ်ခွင့်ရလာတော့မယ်လို့ မျှော်လင့်ထားခဲ့ပေမဲ့ သတင်းသမားတွေ ဖမ်းဆီးအရေးယူ ခံရတဲ့ အဖြစ်တွေလည်း ကြုံခဲ့ရပါတယ်။ သတင်းမီဒီယာ သမားတွေကို အလွယ်တကူ ဖမ်းဆီးအရေးယူနိုင်တဲ့ ဥပဒေတွေကို ပြင်ဆင်ဖို့ မျှော်လင့်တာတွေလည်း ဖြစ်မလာခဲ့ပါဘူး။ အကြမ်းဖက်တိုက်ဖျက်ရေး ဥပဒေနဲ့ ငြိစွန်းမှုရှိတယ်ဆိုတဲ့ စွပ်စွဲချက်နဲ့ ဖမ်းဆီးအရေးယူခံရတဲ့ Voice of Myanmar သတင်းဌာန တည်ထောင်သူ ဦးနေမျိုးလင်း ကတော့ လာမယ့် အစိုးရသက်တမ်းမှာ မီဒီယာလွတ်လပ်ခွင့်အတွက် ဥပဒေတွေ ပေါ်ပေါက်လာဖို့ မျှော်လင့်နေပါတယ်။
“သတင်းရယူခွင့်ဆိုင်ရာ ဥပဒေပေါ့လေ။ right to information တို့ အဲဒါတွေကို တိကျသေချာစွာ ပြဌာန်းရမယ်။ နောက် broadcasting law တို့ မီဒီယာနဲ့ ပတ်သတ်တာတွေကို ကျကျနန ပြဌာန်းပြီးတော့ မီဒီယာကောင်စီလိုအဖွဲ့ကိုလည်း လွတ်လပ်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းမျိုးဖြစ်ပြီးတော့ လုပ် ပိုင်ခွင့်ပေးသင့်ပါတယ်။ selected မဟုတ်ဘဲ အကုန်လုံးဆန္ဒနဲ့ ရွေးတဲ့အဖွဲ့အစည်းမျိုး ဖြစ်အောင် လုပ်စေချင်တယ်။”
မီဒီယာလုပ်ငန်းတွေမှာ အဓိက တာဝန်ရှိတဲ့ ပြန်ကြားရေး ဝန်ကြီးဌာနဟာလည်း ပြီးခဲ့တဲ့ ၅ နှစ်တာ အစိုးရသက်တမ်းမှာ ဝေဖန်ခံရတဲ့ အစိုးရဌာနတခု ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ NLD ပါတီပြောခွင့်ရသူ ဒေါက်တာမျိုးညွန့်ကတော့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ အုပ်ချုပ်ရေး စနစ်မှာ အားနည်းချက်တွေကြောင့် သတင်းမီဒီယာ ဖွံ့ဖြိုးရေးမှာ အဟန့်အတား ဖြစ်နေရတာလို့ ပြောပါတယ်။
“အထူးသဖြင့် ပြန်ကြားရေးဝန်ကြီးဌာနလုပ်ဆောင်ချက်တွေနဲ့ပတ်သတ်လို့ မီဒီယာပိုင်းကကော၊ နောက်ပြီးပြည်သူပိုင်း ကပါ ထောက်ပြတာတွေရှိပါတယ်။ ကျနော်တို့ မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ပတ်သတ်လို့ သုံးသပ်တိုင်းအမြဲသတိထားရမှာက မြန်မာနိုင်ငံဟာ ဒီမိုကရေစီအတု ကျင့်သုံးနေတဲ့ နိုင်ငံတခုဖြစ်ပါတယ်။ ကျနော်တို့ဆီမှာ မီဒီယာတွေမှာကို အရင်အုပ်ချုပ် သူတွေရဲ့ လွှမ်းမိူးမှုရှိသေး တဲ့ မီဒီယာတွေလဲ အများကြီးကျန်ပါသေးတယ်။ ပြည်သူလူထူကြားထဲလဲ မြန်မာပြည်ကသတင်းတု၊ သတင်းမှားတွေကို စနစ်တကျ ဖြန့်နေတဲ့ မီဒီယာတွေလည်း ရှိပါသေးတယ်ဆိုတာ လေ့လာကြည့်ရင်တွေ့နိုင်တယ်။ ကျနော်တို့ကတော့သတင်းမှားဖြန့်တဲ့ အန္တရာယ်လဲရှောင်နိုင်အောင် ပြည်သူကိုလည်း သတင်းမှန် ပေးနိုင်အောင်ချိန်မျှပြီး လုပ်ဆောင်မယ်လို့လဲပြောချင်ပါတယ်။”
မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ သတင်းမီဒီယာ လွတ်လပ်ခွင့်အခြေအနေအပေါ် နိုင်ငံတကာက သတင်းလွတ်လပ်ခွင့် စောင့်ကြည့်နေတဲ့ အဖွဲ့တွေကလည်း စိုးရိမ်တဲ့ သဘောထားတွေ ပြောဆိုထားကြပါတယ်။ ပြင်သစ်နိုင်ငံ အခြေစိုက် နယ်စည်းမခြား သတင်းသမားများအဖွဲ့ (RSF) ရဲ့ ဒီနှစ် ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ် သတင်းလွတ်လပ်ခွင့် အညွှန်းကိန်းမှာတော့ မြန်မာနိုင်ငံဟာ အရင်နှစ်ကထက် နောက်ထပ် တဆင့်ထပ်မံ ကျဆင်းခဲ့ပြီး စစ်တမ်းမှာ ပါဝင်တဲ့ နိုင်ငံပေါင်း ၁၈၀ အနက် အဆင့် ၁၃၉ မှာ ရှိနေကြောင်း ဖော်ပြထားပါတယ်။
.............
NLD အစိုးရသဈလကျထကျ သတငျးလှတျလပျခှင့ျပိုရဖို့ မီဒီယာအသိုငျးအဝိုငျး မြှောျလင့ျ
(Unicode)
ရှေးကောကျပှဲမှာ နောကျတကွိမျ အနိုငျရခဲ့တဲ့ NLD အမြိုးသားဒီမိုကရစေီအဖှဲ့ခြုပျက ဦးဆောငျမယ့ျ အစိုးရသဈ လကျထကျမှာ သတငျးမီဒီယာ လှတျလပျခှင့ျတှေ အရငျထကျပိုတိုးတကျလာဖို့ မီဒီယာအသိုငျးအဝနျးက မြှောျလင့ျနတေဲ့အကွောငျး ပွောပွပါမယျ။ ဗှီအိုအေ မွနျမာပိုငျး သတငျးထောကျ မမခေက တငျပွထားပါတယျ။
NLD ပါတီဦးဆောငျတဲ့ ပွီးခဲ့တဲ့ အစိုးရသကျတမျးအတှငျး သတငျးမီဒီယာ လှတျလပျခှင့ျတှနေဲ့ ဖှံ့ဖွိုးမှုတှအေပေါျ အားမလိုအားမရ ဖွဈခဲ့ကွတဲ့ မီဒီယာသမားတှကွေားမှာ လာမယ့ျအစိုးရလကျထကျမှာ အပွောငျးအလဲတှေ ဖွဈလာဖို့ မြှောျလင့ျနကွေပါတယျ။
ပွီးခဲ့တဲ့ ၅ နှဈတာ အစိုးရသကျတမျးအတှငျး NLD အရပျသား အစိုးရအနနေဲ့ မြှောျလင့ျထားသလောကျ တိုးတကျအောငျ လုပျခဲ့တာ မတှေ့ရဘူးလို့လညျး မွနျမာနိုငျငံ သတငျးမီဒီယာကောငျစီက ဦးမွင့ျကြောျက သုံးသပျပါတယျ။
"Right to Information လို သတငျးအခကြျအလကျ သိပိုငျခှင့ျ ဥပဒကွေမျးလိုမြိုးကို ဒီ၅နှဈတှငျး အကောငျအထညျပေါျမလာဘူးပေါ့။ အခုအခြိနျအထိ လှှတျတောျမှာ ဆှေးနှေးတဲ့ အဆင့ျမရောကျခဲ့ဘူး ။ ဥပဒကွေမျးထဲမှာပဲ ဟိုကောျမတီဒီကောျမတီမှာတငျလညျနေ ခဲ့တယျ။ ကနြောျတို့တှေ့ရတာအဲတခုထဲမဟုတျဘူး ။ ကနြောျတို့ သတငျးမီဒီယာဥပဒတှေပွေငျဆငျဖို့ကွန့ျကွာတယျ။ နောကျ ၆၆ (ဃ) ဆိုလညျး အမြားလိုလားခကြျတှအေပိုငျးကို မပွငျနိုငျခဲ့ဘူး။ အဲဒါတှကေ တကယျပွုပွငျပွောငျးလဲရမယ့ျမူဘောငျတှလေို့ ထငျတယျ။”
ကိုဗဈကပျဘေးလို အမြားပွညျသူအတှကျ အရေးကွီးတဲ့ အခွအေနမြေိုးမှာ သတငျးထုတျပွနျမှုတှမှော အားနညျးခဲ့တာတှကေိုလညျး မီဒီယာသမားတှကွေား အားမလိုအားမရ ဖွဈကွတာတှလေညျး ရှိပါတယျ။ သတငျးမီဒီယာလှတျလပျခှင့ျ လေ့လာစောင့ျကွည့ျနတေဲ့ PEN Myanmar အဖှဲ့က ဦးသီဟသှေေးကတော့ သတငျးမီဒီယာတှနေဲ့ ဆကျဆံရေးနဲ့ တိုးတကျဖှံ့ဖွိုးရေး အစီအစဉျတှမှော အားနညျးခကြျတှေ ရှိခဲ့တာတှကေို လာမယ့ျအစိုးရသကျတမျးမှာ ပွငျဆငျသင့ျတယျလို့ မွငျပါတယျ။
“မီဒီယာနဲ့ ပတျသကျပွီးတော့ NLD အနနေဲ့ကအတိုကျအခံအနနေဲ့ ဆကျဆံခဲ့ရတော့ တကယျဒီမိုကရစေီမှာ မီဒီယာက ဘယျလို ဖွဈသင့ျတယျဆိုတာကို သခြောစဉျးစားထားတာ။ သူဖွဈသင့ျတယျလို့ တှေးထားတဲ့ အနာဂါတျမရှိဘူး။ NLD အစိုးရ လကျအောကျမှာရှိတဲ့ ဝနျကွီးဌာနတှကေလညျး ဟိုတုနျးကလောကျတောငျမှ ပွောရဲဆိုရဲ မရှိတော့တာတှရှေိနတေယျ အဲဒါကို ပွုပွငျပွောငျးလဲရမယျ။ နောကျတခုက ပွနျကွားရေးနဲ့ ပတျသကျလို့ မီဒီယာလောက ဘယျလိုတညျဆောကျသင့ျလဲ ၊ မီဒီယာလောက မှာ ရှိသိတဲ့ အခြိုးအစားပေါ့၊ပုဂ်ဂလိကအခြိုးအစား၊ အဖှဲ့ အစညျးတှပေိုငျတဲ့ မီဒီယာ စသဖွင့ျ ဘယျအခြိုးအစား မြားဖို့လိုအပျသလဲဆိုတဲ့ အတှေးအခေါျအပိုငျးရော သခြောလေးပွောငျးလဲဖို့လိုတယျ။”
NLD ဦးဆောငျတဲ့ အရပျသားအစိုးရ လကျထကျမှာ အာဏာပိုငျတှအေပေါျ ဝဖေနျဆနျးတာတှေ လုပျခှင့ျရလာတော့မယျလို့ မြှောျလင့ျထားခဲ့ပမေဲ့ သတငျးသမားတှေ ဖမျးဆီးအရေးယူ ခံရတဲ့ အဖွဈတှလေညျး ကွုံခဲ့ရပါတယျ။ သတငျးမီဒီယာ သမားတှကေို အလှယျတကူ ဖမျးဆီးအရေးယူနိုငျတဲ့ ဥပဒတှေကေို ပွငျဆငျဖို့ မြှောျလင့ျတာတှလေညျး ဖွဈမလာခဲ့ပါဘူး။ အကွမျးဖကျတိုကျဖကြျရေး ဥပဒနေဲ့ ငွိစှနျးမှုရှိတယျဆိုတဲ့ စှပျစှဲခကြျနဲ့ ဖမျးဆီးအရေးယူခံရတဲ့ Voice of Myanmar သတငျးဌာန တညျထောငျသူ ဦးနမြေိုးလငျး ကတော့ လာမယ့ျ အစိုးရသကျတမျးမှာ မီဒီယာလှတျလပျခှင့ျအတှကျ ဥပဒတှေေ ပေါျပေါကျလာဖို့ မြှောျလင့ျနပေါတယျ။
“သတငျးရယူခှင့ျဆိုငျရာ ဥပဒပေေါ့လေ။ right to information တို့ အဲဒါတှကေို တိကသြခြောစှာ ပွဌာနျးရမယျ။ နောကျ broadcasting law တို့ မီဒီယာနဲ့ ပတျသတျတာတှကေို ကကြနြန ပွဌာနျးပွီးတော့ မီဒီယာကောငျစီလိုအဖှဲ့ကိုလညျး လှတျလပျတဲ့ အဖှဲ့အစညျးမြိုးဖွဈပွီးတော့ လုပျ ပိုငျခှင့ျပေးသင့ျပါတယျ။ selected မဟုတျဘဲ အကုနျလုံးဆန်ဒနဲ့ ရှေးတဲ့အဖှဲ့အစညျးမြိုး ဖွဈအောငျ လုပျစခေငြျတယျ။”
မီဒီယာလုပျငနျးတှမှော အဓိက တာဝနျရှိတဲ့ ပွနျကွားရေး ဝနျကွီးဌာနဟာလညျး ပွီးခဲ့တဲ့ ၅ နှဈတာ အစိုးရသကျတမျးမှာ ဝဖေနျခံရတဲ့ အစိုးရဌာနတခု ဖွဈခဲ့ပါတယျ။ NLD ပါတီပွောခှင့ျရသူ ဒေါကျတာမြိုးညှန့ျကတော့ မွနျမာနိုငျငံရဲ့ အုပျခြုပျရေး စနဈမှာ အားနညျးခကြျတှကွေောင့ျ သတငျးမီဒီယာ ဖှံ့ဖွိုးရေးမှာ အဟန့ျအတား ဖွဈနရေတာလို့ ပွောပါတယျ။
“အထူးသဖွင့ျ ပွနျကွားရေးဝနျကွီးဌာနလုပျဆောငျခကြျတှနေဲ့ပတျသတျလို့ မီဒီယာပိုငျးကကော၊ နောကျပွီးပွညျသူပိုငျး ကပါ ထောကျပွတာတှရှေိပါတယျ။ ကနြောျတို့ မွနျမာနိုငျငံနဲ့ပတျသတျလို့ သုံးသပျတိုငျးအမွဲသတိထားရမှာက မွနျမာနိုငျငံဟာ ဒီမိုကရစေီအတု ကငြ့ျသုံးနတေဲ့ နိုငျငံတခုဖွဈပါတယျ။ ကနြောျတို့ဆီမှာ မီဒီယာတှမှောကို အရငျအုပျခြုပျ သူတှရေဲ့ လှှမျးမိူးမှုရှိသေး တဲ့ မီဒီယာတှလေဲ အမြားကွီးကနြျပါသေးတယျ။ ပွညျသူလူထူကွားထဲလဲ မွနျမာပွညျကသတငျးတု၊ သတငျးမှားတှကေို စနဈတကြ ဖွန့ျနတေဲ့ မီဒီယာတှလေညျး ရှိပါသေးတယျဆိုတာ လေ့လာကွည့ျရငျတှေ့နိုငျတယျ။ ကနြောျတို့ကတော့သတငျးမှားဖွန့ျတဲ့ အန်တရာယျလဲရှောငျနိုငျအောငျ ပွညျသူကိုလညျး သတငျးမှနျ ပေးနိုငျအောငျခြိနျမြှပွီး လုပျဆောငျမယျလို့လဲပွောခငြျပါတယျ။”
မွနျမာနိုငျငံရဲ့ သတငျးမီဒီယာ လှတျလပျခှင့ျအခွအေနအေပေါျ နိုငျငံတကာက သတငျးလှတျလပျခှင့ျ စောင့ျကွည့ျနတေဲ့ အဖှဲ့တှကေလညျး စိုးရိမျတဲ့ သဘောထားတှေ ပွောဆိုထားကွပါတယျ။ ပွငျသဈနိုငျငံ အခွစေိုကျ နယျစညျးမခွား သတငျးသမားမြားအဖှဲ့ (RSF) ရဲ့ ဒီနှဈ ၂၀၂၀ ပွည့ျနှဈ သတငျးလှတျလပျခှင့ျ အညှှနျးကိနျးမှာတော့ မွနျမာနိုငျငံဟာ အရငျနှဈကထကျ နောကျထပျ တဆင့ျထပျမံ ကဆြငျးခဲ့ပွီး စဈတမျးမှာ ပါဝငျတဲ့ နိုငျငံပေါငျး ၁၈၀ အနကျ အဆင့ျ ၁၃၉ မှာ ရှိနကွေောငျး ဖောျပွထားပါတယျ။
