ပုဂံက ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္ေတြ ေရရွည္တည္တံ့ေအာင္ထိန္းသိမ္းေရးအတြက္ သက္ဆိုင္ရာဌာနေတြ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ၾကဖို႔နဲ႔ လူထုကိုလည္း စံနစ္တက်အသိပညာေပးဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္လို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံဆိုင္ရာ UNESCO အဖြဲ႔ရံုးရဲ႕ ႏိုင္ငံတကာပူးေပါင္းညွိႏိႈင္းေရးမွဴးေဒၚဥမၼာမ်ိဳး က ေျပာဆိုလိုက္တာပါ။ ေဒၚခင္စိုးဝင္း ေမးျမန္းထားပါတယ္။
ေမး ။ ။ ပုဂံေဒသကို UNESCO ကေန World Heritage ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္စာရင္းဝင္အျဖစ္ သတ္မွတ္လိုက္တာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ႀကိဳးပမ္းခ်က္ေလးေတြကို အက်ဥ္းခ်ဳံးၿပီးေတာ့ ေျပာျပေပးပါရွင့္။
ေျဖ ။ ။ ပုဂံေဒသကို က်မတို႔က ၂၀၁၃ ေလာက္ကတည္းကေန စၿပီးေတာ့ ႀကိဳးစားခဲ့ၾကပါတယ္။ အဓိကေတာ့ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ဝင္ဖို႔ အခ်က္ (၂) ခ်က္ ရိွပါတယ္။ တခ်က္ကေတာ့ ဒီေဒသက ဘာေၾကာင့္ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ ဝင္သင့္သလဲဆိုတာကို ေဖာ္ျပရတယ္။ အဲဒီေတာ့ ပုဂံမွာရိွတဲ့ ဘုရားပုထိုးေစတီေတြ။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ဒီေလာက္ေနရာေလးမွာ ဘုရားပုထိုးေစတီေပါင္း သံုးေထာင္ေက်ာ္ ရိွေနတဲ့အေျခအေန။ ဒါမ်ဳိးေလးေတြက တျခားဘယ္ေနရာမွ မရိွဘူး။ ကမာၻမွာ ဒီတေနရာပဲ ရိွတယ္။ သူ႔ရဲ ႔ ဗိသုကာပညာလက္ရာ၊ အႏုပညာလက္ရာ ဒါေတြက ဘယ္ေလာက္ထိေအာင္ တိုးတက္ျမင့္မားခဲ့တယ္။ (၁၁) ရာစုကေန (၁၃) ရာစုႏွစ္အတြင္းမွာ ပုဂံေဒသရဲ ႔ ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ပံု - ေထရဝါဒ ဗုဒၶသာသနာ ပ်ံ ႔ပြားခဲ့ပံု - ဒါေတြကို တင္ျပႏုိင္ဖို႔အတြက္ ေလ့လာခ်က္ေတြ၊ သုေတသနျပဳခ်က္ေတြကို လုပ္ရတယ္။ ေနာက္တခုက ဒီေလာက္ေတာင္မွ အေရးႀကီးတဲ့ အေမြအႏွစ္ေတြကို ဘယ္လိုမ်ဳိးနဲ႔ စီမံထိန္းသိမ္းမလဲ။ ၿပီးေတာ့ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ ပုဂံက အေမြအႏွစ္ႀကီးပဲ မဟုတ္ဘူး။ ေဒသခံေတြလည္း ေနတယ္။ ေဒသခံေတြရဲ ႔ ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ေရးနဲ႔ အေမြအႏွစ္ကို ထိန္းသိမ္းေရးကို ဘယ္လို ညီမွ်မႈရိွေအာင္ လုပ္မလဲဆိုတာေတြကို စဥ္းစားရတယ္။
အဲဒီအေပၚ မူတည္ၿပီးေတာ့မွ Management Plan စီမံခန္႔ခြဲေရးကိုလည္း ေရးဆြဲခဲ့ရတယ္။ အဓိကေတာ့ Nomination Dossier လို႔ေခၚတဲ့ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္စင္တာကို အဆိုျပဳလႊာ တင္တဲ့အခါမွာ ပုဂံေဒသ အေရးပါပံု၊ တန္းဖိုးရိွပံုေတြကို ဘယ္လိုထိန္းသိမ္းမလဲဆိုတဲ့ စီမံခန္႔ခြဲမႈစနစ္ေတြကို ၂၀၁၃ ကတည္းက စလုပ္ခဲ့တယ္။ ၂၀၁၈ မွာ က်မတုိ႔က ဒီဟာေတြကို ေဖေဖၚဝါရီလ (၁) ရက္ေန႔ မတိုင္မီ ၂၀၁၈ ဇန္နဝါရီလ လကုန္ပိုင္းမွာ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္္စင္တာကို သာသနာေရးနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈဝန္ႀကီးဌာနကေန တင္ျပႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ ၂၀၁၉ ဇူလိုင္ (၆) ရက္ေန႔မွာ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ေကာ္မတီ အစည္းအေဝးမွာ ပုဂံေဒသဟာ ကမာၻ႔ေဒသ အေမြအႏွစ္ေဒသအျဖစ္ကို တရားဝင္ ေရာက္ရိွသြားခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေမး ။ ။ ေျခာက္ႏွစ္ကာလမွာ ႀကိဳးစားခဲ့ၾကတာေပါ့။ အဲဒီ ေျခာက္ႏွစ္ကာလ ႀကိဳးစားခဲ့ရာမွာ ဘယ္လိုစိန္ေခၚမႈေတြနဲ႔ ရင္ဆိုင္ခဲ့ရပါလဲရွင့္။
ေျဖ ။ ။ ပထမဦးဆံုးအေနနဲ႔ ေဒသခံေတြက စိုးရိမ္ေၾကာက္လန္႔တာေတြ ရိွတယ္။ သူတုိ႔မွာ ၁၉၉၀ တုန္း အေတြ႔အႀကံဳ ရိွတယ္။ ပုဂံၿမိဳ ႔ေဟာင္းထဲမွာ ေနတဲ့သူေတြကို ၿမိဳ ႔သစ္ကို အတင္းအဓမၼ ေရႊ ႔ေျပာင္းျခင္း ခံခဲ့ရတယ္။ အခုလဲ ဒီလိုမ်ဳိး UNESCO World Heritage ကို ဝင္တယ္ဆိုရင္ ထပ္ၿပီးေတာ့ ေရႊ ႔ရမလားဆိုတဲ့ စိုးရိမ္ပူပန္မႈရိွတယ္။ အဲဒါေတြကို နားလည္ေအာင္ ရွင္းျပရတယ္။ အဲဒီေတာ့ အဓိကေတာ့ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ကို စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ေသာ အဖြဲ႔အစည္းက UNESCO အဖြဲ႔ဆုိတာ ကုလသမဂၢ အဖြဲ႔ျဖစ္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္မို႔ လူေတြကို ထိခိုက္တဲ့အလုပ္ကေတာ့ လံုးဝလုပ္လို႔မရဘူး။
ေနာက္တခုက်ေတာ့ အေမြအႏွစ္ေဒသထဲမွာ UNESCO ဝင္သြားလို႔ရိွရင္ ျမန္မာႏုိင္ငံက အုပ္ခ်ဳပ္ရတာ မဟုတ္ေတာ့ဘဲနဲ႔ UNESCO က ႏုိုင္ငံျခားသားေတြက လာၿပီးေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေတာ့မွပဲဆိုတဲ့ ဒီလို စိုးရိမ္မႈေတြလည္း ရိွပါတယ္။ အဓိပၸါယ္တလြဲေကာက္ၾကတယ္။
အဲဒီလိုမ်ဳိး မဟုတ္ပါဘူး။ UNESCO မွာ ဥပေဒလည္း မရိွဘူး။ ေထာင္ခ်တာတို႔၊ ဖမ္းဆီးတာတိုိ႔ ဘာမွလဲလုပ္လို႔ မရပါဘူး။ ဒါသည္ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံအဖြဲ႔၊ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံဆိုသည္မွာ UNESCO ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ World Heritage Convention (1972) ကို ဝင္ထားတဲ့ ျမန္မာႏုိင္ငံအေနနဲ႔က သူ႔ရဲ ႔ ျမန္မာႏိုင္ငံအစိုးရက ျမန္မာႏိုင္ငံအစိုးရကပဲ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာရိွတဲ့ တည္ဆဲဥပေဒနဲ႔အညီ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ UNESCO အေနနဲ႔က ဒီအေမြအႏွစ္ေတြ ထိန္းသိမ္းတဲ့ေနရာမွာ နည္းပညာအကူအညီ ေပးတာေတြ။ စီမံခန္႔ခြဲမႈအပိုင္းမွာ နည္းပညာ အကူအညီေပးတာရယ္၊ စီမံခန္႔ခြဲတဲ့အပိုင္းမွာ နည္းပညာေပးတာေတြကိုပဲ လုပ္တာျဖစ္ပါတယ္။
ေမး ။ ။ ေနာက္တခုက က်မ စိတ္ပူတာက ပုဂံေဒသမွာ တကယ့္ေရွ ႔ေဟာင္းဘုရားပုထိုးေတြကို ဟိုေခတ္တုန္းက စစ္အစိုးရလက္ထက္မွာ ထီးတင္ခဲ့တဲ့ ကိစၥေတြ ရိွတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ပန္းရံေတြနဲ႔ ျပဳျပင္မြန္မံေနတဲ့အတြက္ အေပၚယံသေဘာေလးေတြ၊ အေပၚယံေၾကာေလးေတြ ျပင္ခဲ့တာေတြ ရိွပါတယ္။ အဲဒီဟာက ငလ်င္လႈပ္တဲ့အခါမွာ ေတာ္ေတာ္ေလး ပ်က္ဆီးသြားတာကို မ်က္ျမင္ကိုယ့္ေတြပဲ ပုဂံဘုရားေတြမွာ ေရပိုက္လံုးႀကီးေတြ ထည့္ၿပီးေတာ့ လုပ္ခဲ့တာေတြလည္း ရိွတာေပါ့။ အဲဒါေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ UNESCO ဘက္က ေထာက္ျပတာေတြ ရိွပါသလားရွင့္။
ေျဖ ။ ။ က်မတုိ႔က ဘာပဲေျပာေျပာ ၁၉၉၀ ေနာက္ပိုင္းမွာ ပုဂံရဲ ႔ ေရွ ႔ေဟာင္းအေမြအႏွစ္ေတြကို ျပင္ဆင္တဲ့ေနရာမွာေသာ္လည္းေကာင္း၊ တခ်ဳိ ႔ေနရာေတြမွာ အသစ္ တည္ေဆာက္တဲ့ေနရာမွာေသာ္လည္းေကာင္း ထိန္းသမ္းေရးနဲ႔ တည္ေဆာက္မႈပိုင္းမွာ အားနည္းခ်က္ေတြ အမ်ားႀကီးရိွခဲ့တာကို ေတြ႔ရတယ္။ အဲဒီဟာေတြကို ဘယ္လိုနည္းနဲ႔ က်မတို႔ ဘယ္လိုကုစားမလဲ - အဲဒီအတြက္ကို Ratification Guideline အဆင့္လိုက္ ဘယ္လို ျပန္လည္ကုစားမလဲဆိုတာကို အခ်ိန္တခု၊ အတုိင္းအတာ အဲဒါေတြေပးၿပီးေတာ့ ျပန္လည္းျပဳျပင္ဖို႔ဆိုတာကို အႀကံေပးထားတာ ရိွပါတယ္။
ဒီေနရာမွာလဲ နည္းနည္းေလး အခက္အခဲ ရိွတာက ဒီဘုရားေတြ အကုန္လံုးက ပုဂံေခတ္က ဘုရားေတြ မဟုတ္ေတာ့တာလဲ ရိွတယ္။ အခုမွ အသစ္တည္တာလည္း ရိွတယ္။ ႏုိင္ငံတကာနဲ႔ ျပည္တြင္းက ပညာရွင္ေတြ အားလံုး ဆံုးျဖတ္တာက ဒါေတြအားလံုးက အေမြအႏွစ္ေတာ့ အေမြအႏွစ္ပဲ။ ဒါေပမဲ့ တည္ေဆာက္ေရးပိုင္းမွာ မွားေနတဲ့ဟာေတြကိုလည္း တျဖည္းျဖည္း ျပင္ဆင္ေရးနဲ႔ သူတုိ႔ရဲ ႔ တန္းဖိုးေတြမွာ ျမွင့္တက္လာေအာင္ လုပ္မယ္ဆိုတဲ့ ေဆာင္ရြက္ခ်က္၊ စီမံခ်က္ကေလးကို ခ်ၿပီးေတာ့ ဒါေတြအားလံုးကိုပဲ ပုဂံရဲ ႔ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္စာရင္းထဲ ပါဝင္ဖို႔အတြက္ကိုေတာ့ စီမံေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကပါတယ္။
ေမး ။ ။ ရခုိင္ျပည္နယ္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ ႔ကိုသြားတဲ့အခါမွာ ေျမာက္ဦးမွာရိွတဲ့ ဘုရားပုထိုးေတြကိစၥ။ သူကေတာ့ ပုဂံထက္ေတာ့ ေနာက္က်ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ သူလည္း ေရွ ႔ေဟာင္းၿမိဳ ႔ေတာ္ တခုပါပဲ။ အဲဒီမွာ လမ္းခင္းတဲ့ ေဆာက္လုပ္ေရးလုပ္သားေတြက ေက်ာက္တံုးတခုကို မိုင္းခြဲလိုက္ပါတယ္။ ခြဲလိုက္ေတာ့ အပိုင္းအစေလး ထြက္လာတဲ့ဟာေလးက ေက်ာက္စာ ျဖစ္ေနတယ္။ အဲဒါမ်ဳိးေပါ့။ သူတုိ႔ကေတာ့ တမင္လုပ္လုိက္တာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ ဒါေပမဲ့ သူတုိ႔အနီးအနားမွာရိွတဲ့ ေက်ာက္တံုးကို ခြဲလိုက္တာပါ။ ဒီလိုမ်ဳိး ေက်ာက္စာတခုကို ခြဲျပစ္လိုက္တဲ့အဆင့္အထိေရာက္ေအာင္ ျပည္သူလူထုက အသိပညာ အင္မတန္မွ နည္းေနတာကို ေတြ႔ရပါတယ္။ အဲဒါမ်ဳိးေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ ပညာေပးဖို႔ ဘယ္လိုမ်ား စဥ္းစားထားပါသလဲရွင့္။
ေျဖ ။ ။ အဲဒါမ်ဳိးေတြက ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထရိွတဲ့ အေျခအေနပါ။ ပုဂံ ဆိုလို႔ရိွရင္ အေဆာက္အအံုးေတြက အမ်ားစုက အုတ္နဲ႔ ေဆာက္ထားတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေက်ာက္နဲ႔ ေဆာက္ထားတာလည္း ရိွတယ္။ ေက်ာက္နဲ႔ ေဆာက္ထားတာ ေလးခုပဲ ရိွတဲ့အထဲက တစ္ခုက ပိဋိကတိုက္ - အဲဒီ ပိဋိကတိုက္က လမ္းခင္းတဲ့အထဲ ပါသြားတယ္။ တစ္ခုလံုးကို ၿဖိဳၿပီးေတာ့ လမ္းခင္းလိုက္တယ္။ ဆိုေတာ့ အဲဒီလိုမ်ဳိးေတြလည္း ျဖစ္ခဲ့ဖူးတာရိွတယ္။ ၿပီးေတာ့ ဆရာမ ေထာက္ျပသလိုပဲ နံရံပန္းခ်ီေတြကို ေရးျခစ္တာမ်ဳိးေတြ။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ ျပည္သူက မသိဘူး။ ပုဂံမွာဆိုရင္ အေမြအႏွစ္ေပါင္း (၄၀၀) ေက်ာ္မွာ နံရံပန္းခ်ီေတြ ရိွတယ္။ ႏွစ္ေပါင္း (၈၀၀) ေလာက္ နံရံပန္းခ်ီေတြ တစုတေဝးတည္း ေတြ႔ႏိုင္တာဆိုရင္ အေရွ ႔ေတာင္အာရွမွာ ဒီေနရာပဲ ရိွေတာ့တယ္။ နားမလည္တဲ့အခါၾကေတာ့ အေဟာင္းေတြပဲ ပံုေတြေဟာင္းေနပါၿပီဆိုကာ ေဆးသစ္သုတ္လိုက္တာေတြ ရိွတယ္။ ဒီလိုေလွ်ာက္ၿပီးေတာ့ ေရးျခစ္သြားတာေတြလည္း ရိွတယ္။
ဆိုေတာ့ အဲဒါကို ပညာေပး လုပ္သင့္တယ္လို႔ ထင္တယ္။ တကယ္လို႔ ပညာေပးကာလ အတုိိင္းအတာတခု ေက်ာ္သြားၿပီဆိုရင္လဲ ျပစ္ဒဏ္ေလးေတြ ေပးတာ။ ဥပမာ ဖိုင္ခ်တာမ်ဳိးေတြနဲ႔ ထိန္းသိမ္းဖို႔လည္း လိုမယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။
ေမး ။ ။ ပုဂံေဒသ UNESCO ဝင္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္မို႔ ဂုဏ္ျပဳပြဲလည္း အႀကီးအက်ယ္ က်င္းပခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီမွာ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ ေျပာထားတာေလး ရိွပါတယ္။ သူက “ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ စာရင္းဝင္ ျဖစ္ျခင္းအတြက္ အက်ဳိးေက်းဇူးေတြ ရိွပါတယ္။ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ေတြကို ကမာၻက သိလာမယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ပုဂံေဒသမွာရိွတဲ့ ျဒပ္ရိွျဒပ္မဲ့ ယဥ္ေက်းမႈအေမြအႏွစ္ေတြနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ကို ကမာၻ႔အဆင့္မီ ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းႏုိင္မယ္။ ခရီးသြားလုပ္ငန္းေတြ ပိုမိုတိုးတက္လာမယ္။ ေဒသခံေတြ အလုပ္အကိုင္ အခြင့္အလမ္းေတြ ဝင္ေငြေတြ တိုးပြားလာမယ္” စသျဖင့္ ဒီေဒသခံေတြ ဝင္ေငြ တုိးလာတာနဲ႔အမွ် ခရီိးသြားေတြလည္း လာမယ္။ အဲဒီအခါမွာ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ ဆက္ၿပီးေတာ့ ထိန္းသိမ္းၾကဖို႔၊ ေရရွည္တည္တန္႔ေအာင္ ထိန္းသိမ္းရမယ့္ ဒီစိန္ေခၚမႈေတြကလည္း အမ်ားႀကီး ျဖစ္လာမွာပါ။ အဲဒီအခါၾကေတာ့ ဒီစိန္ေခၚမႈေတြကို UNESCO အဖြဲ႔ႀကီးအေနနဲ႔ စည္းကမ္းခ်က္ေတြ သတ္မွတ္ထားတာ ရိွပါသလား။ ဥပမာ ဒီအရာကို ဘယ္လိုဆက္ၿပီး ထိန္းသိမ္းသြားမလဲ ဆိုတာမ်ဳိး။
ေျဖ ။ ။ အဲဒါကလဲ ပုဂံကို ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ တင္ကတည္းက ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ ေဒသတခု ျဖစ္လာခဲ့ရင္ အခုန အတိုင္ပင္ခံႀကီး ေျပာခဲ့တဲ့ မိန္႔ခြန္းမွာ ပါသလိုမ်ဳိး ဧည့္သည္က ပိုေရာက္လာမယ္။ အဲဒီလို ဧည့္သည္ ပိုေရာက္လာတာနဲ႔အမွ် Positive and Negative Impacts ေတြ ရိွလာမွာေပါ့။ ေကာင္းက်ဳိး၊ ဆုိးက်ဳိး ရိွလာမယ္။ အဲဒီအခါၾကေတာ့ ေကာင္းက်ဳိးကေတာ့ ေဒသခံေတြရဲ ႔ အလုပ္အကိုင္ အခြင့္အလမ္း ပိုလာမယ္၊ ဝင္ေငြေတြ ပိုေကာင္းလာမယ္။ အဲဒါကမွန္တယ္။ ကိုယ့္ရဲ ႔ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ကိုလည္း ကမာၻနဲ႔တဝွမ္း သိလာမယ္။
ဆိုးက်ဳိးေတြထဲမွာလဲ အဲဒီလို လူမ်ားမ်ား လာတဲ့အတြက္ ပိုၿပီးေတာ့ ထိခိုက္ပ်က္ဆီးမႈေတြလည္း ပိုျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ဥပမာ ဘတ္စ္ကားႀကီးေတြ အမ်ားႀကီး ႆရပါတံခါးကို ဝင္ထြက္ေနမယ္ဆိုရင္ ႆရပါတံခါးရဲ ႔ ႀကံ့ခိုင္မႈေတြက အေရးႀကီးလာမယ္ စသျဖင့္ အမ်ဳိးစံုေပါ့ က်မအေနနဲ႔ ဒီတစ္ခုကို ဥပမာေပး ေျပာတာပါ။ အဲဒါေတြကို ဘယ္လိုမ်ဳိး စီမံေဆာင္ရြက္သင့္သလဲဆိုတာကိုလဲ ဒီအေမြအႏွစ္ တင္ကတည္းက Management Plan ဆိုတဲ့ စီမံခန္႔ခြဲမႈထဲမွာ ပါပါတယ္။ အခုအခ်ိန္ ကမာၻ႔အေမြအႏွစ္ ပါသြားၿပီဆုိတာနဲ႔ ဇာတ္လမ္းက ဆံုးသြားတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဇာတ္လမ္းက အခုမွ စတာပါ။ အဲဒီေတာ့ ဇာတ္လမ္းအစမွာတင္ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္သူေတြအေနနဲ႔ အေမြအႏွစ္ တင္စဥ္က ေျပာဆိုထားခဲ့တဲ့အတုိင္း ကတိကဝတ္ေတြအတိုင္း စီမံခန္႔ခြဲမႈကို စတင္ေဆာင္ရြက္ဖို႔လည္း လုိပါတယ္။ အဲဒီေနရာမွာ အသိပညာေပးတာ - တဦးခ်င္း၊ တဖြဲ႔ခ်င္းနဲ႔ ေဆာင္ရြက္လို႔ မရဘူး။ အားလံုးက ပူးေပါင္းၿပီး ေဆာင္ရြက္ရမယ္။ ဥပမာ သာသနာေရးဝန္ႀကီးဌာန၊ ဟိုတယ္နဲ႔ခရီး ဝန္ႀကီးဌာန၊ ျပည္ထဲေရး၊ အေထြေထြအုပ္ခ်ဳပ္ေရး စသျဖင့္ မႏၱေလးတိုင္းေဒသႀကီး အစိုးရအဖြဲ႔၊ မေကြးတိုင္းေဒသႀကီး အစိုးရအဖြဲ႔ - ဒါေတြအားလံုး ပူးေပါင္းၿပီးေတာ့ ပုဂံေဒသကို ဘယ္လိုပံုစံနဲ႔ စီမံခန္႔ခြဲေရးအတိုင္း စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ၿပီးရင္ ပုဂံကို ဘယ္လိုျဖစ္ခ်င္သလဲဆိုတဲ့ ပုဂံရဲ ႔ Vision အဲဒါမ်ဳိးကိုလည္း ႀကိဳတင္ၿပီး၊ စဥ္းစားၿပီးေတာ့ လုပ္သင့္ေနပါၿပီ။
ေမး ။ ။ က်မတို႔ ဟိုတေလာတုန္းက မႏၱေလးမွာရိွတဲ့ ေရႊေက်ာင္း ျပဳျပင္ထိန္းသိမ္းေရးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ USAID, အေမရိကန္သံရံုး၊ World Monuments Fund တို႔ ဝိုင္းဝန္းပံ့ပိုးၿပီး ကူညီေနၾကတယ္။ အဲဒီမွာ ကူညီေနၾကတဲ့ ပန္းပုဆရာႀကီးေတြ၊ လက္သမားဆရာႀကီးေတြ။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ အင္ဂ်င္နီယာေတြက သူတုိ႔ တဘက္မွာ ေရႊေက်ာင္းျပဳျပင္ေရး လုပ္ေနတဲ့ ထိန္းသိမ္းေနတဲ့ တခ်ိန္တည္းမွာပဲ အားတဲ့အခ်ိန္မွာ မႏၱေလး အနီးတဝိုက္မွာရိွတဲ့ အထက္တန္းေက်ာင္းေတြကိုသြားၿပီးေတာ့ သူတို႔တေတြ ေရွ ႔ေဟာင္းပစၥည္းေတြကို ဘယ္လိုမ်ဳိး ထိန္းသိမ္းလုပ္ကိုင္ေနတယ္။ ၿပီးေတာ့ အိမ္နီးခ်င္းႏိုင္ငံ ကေမာၻဒီးယား၊ ထိုင္းတို႔ကို သြားၿပီးေတာ့ သူတုိ႔တေတြ ဘယ္လိုထိန္းသိမ္းသလဲ - အယုဒၵရတို႔ ဘာတို႔ကိို သြားခဲ့တယ္။ အန္ကာဝပ္ကို သြားခဲ့ၿပီးေတာ့ သူတုိ႔ ဘယ္လိုထိန္းသိမ္းသလဲဆိုတာကို သြားေရာက္ေလ့လာခဲ့ပါတယ္။ ေလ့လာၿပီးေတာ့ အတုယူစရာေလးေတြ ယူခဲ့ၿပီးေတာ့ သူတုိ႔ လက္ေတြ႔လုပ္ေနတဲ့ဟာ - အီတလီႏိုင္ငံက ပညာရွင္ေတြလည္းပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာက ဝိုင္းကူေနတဲ့ ပညာရွင္ေတြ ထိန္းသိမ္းတဲ့ နည္းစနစ္ - မေပ်ာက္မပ်က္ ထိန္းသိမ္းတဲ့ နည္းစနစ္ေတြကို အသိပညာေပးတဲ့အေနနဲ႔ အားတဲ့အခ်ိန္မွာ အထက္တန္းေက်ာင္းေတြကို သြားၿပီးေတာ့ ပညာေပးလုပ္ငန္းေလးေတြ လုပ္ေနတာကို ေတြ႔ခြင့္ရပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ပုဂံေဒသမွာလဲ ဒီလိုမ်ဳိး လုပ္ႏုိင္မယ္ဆိုရင္ ေကာင္းမလားလို႔ပါ။
ေျဖ ။ ။ ပုဂံမွာ အဲဒီလို အသိပညာေပးလုပ္ငန္း လုပ္ရံုတင္မကဘူး၊ ပုဂံမွာက အေမြအႏွစ္ေတြက သံုးေထာင္၊ ေလးေထာင္ေက်ာ္။ ဒါေတာင္မွ မေတြ႔ေသးတာေတြလည္း ရိွေနအံုးမွာပါ။ အဲဒီအခါၾကေတာ့ ငါးေထာင္ေလာက္လည္း ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲဒါေတြကို ထိန္းသိမ္းဖို႔က လက္မႈပညာရွင္ပိုင္းမွာေတာ့ နည္းပါးပါတယ္။ ပုဂံေခတ္က အုတ္ကို ဘယ္လိုလုပ္ခဲ့လဲ။ ဒီလို အုတ္မ်ဳိးကို လိုက္ၿပီးေတာ့ ျပန္လုပ္ၿပီလို႔ရိွရင္ အစားထိုးရမွာကို ဘယ္လိုလုပ္မလဲ။ အဂၤေတပန္းလက္ရာေတြကို ျပန္လည္ျပဳျပင္တဲ့ေနရာမွာ၊ နံရံပန္းခ်ီကို ျပဳျပင္တဲ့ေနရာမွာ အမ်ားႀကီးရိွပါတယ္။ အဲဒီအတြက္ကို က်မတို႔မွာ လံုေလာက္တဲ့ ပညာရွင္ေတြ မရိွေသးပါဘူး။ အဲဒီေတာ့ အသိပညာေပးရံုတင္မကဘူး၊ သင္တန္းေက်ာင္းမ်ဳိး ဖြင့္ဖိုိ႔လည္း လုိအပ္ေနပါတယ္။ ဒါမွ အန္ေကာတို႔ ဘာတိို႔ သြားမယ္ဆိုရင္လဲ ဆရာမတို႔လည္း ေတြ႔မွာပါ။ သူတုိ႔မွာ သီးျခားအလုပ္ရံုေလး ရိွပါတယ္။ သီးျခားပညာရွင္ေတြနဲ႔ ဒီျပင္ဆင္ေရးကို သီးသန္႔ထားတယ္။ အဲဒီလိုမ်ဳိးေတြ လုပ္ဖို႔လိုတယ္။ အဲဒီအခါမွာ စကားေျပာလာမွာ ဘာလဲဆိုေတာ့ ဘတ္ဂ်က္။ အဲဒီေတာ့ ဘတ္ဂ်က္ မရိွလို႔ မလုပ္ႏုိင္ဘူးဆိုတာမ်ဳိးကလဲ မျဖစ္သင့္ဘူး။ အခုဆိုရင္ ပုဂံရဲ ႔ ဇုန္ဝင္ေၾကးေတြကိုလည္း ဒီလိုမ်ဳိး အေမြအႏွစ္ ထိန္းသိမ္းတဲ့ေနရာမွာ သံုးစြဲဖို႔ဆိုၿပီး ခြဲတမ္း ခ်ေပးတာမ်ဳိးလည္း ရိွပါတယ္။ ဆိုေတာ့ ဒီခြဲတမ္းကလဲ တကယ္ပဲ ေရွ ႔ေဟာင္းဦးစီးဌာနနဲ႔ ဆက္စပ္တဲ့ တာဝန္ရိွတဲ့လူနဲ႔ ဝန္ႀကီးဌာနေတြကို ေရာက္ေအာင္။ ၿပီးေနာက္ အဲဒီကေန စနစ္တက်နဲ႔ သင္တန္းေက်ာင္းေတြကို ျပဳစုပ်ဳိးေထာင္၊ ႏို္င္ငံတကာက ပညာရွင္ေတြနဲ႔ အေတြ႔အႀကံဳေတြ ဖလွယ္ဆိုတဲ့ဟာမ်ဳိး။ သူမ်ားႏိုင္ငံေတြလည္း သြားေရာက္ေလ့လာ - ဒါမ်ဳိးေတြလဲ လုပ္ဖုိ႔ကေတာ့ လုိအပ္ေနပါၿပီ။
ေမး ။ ။ ပုဂံေဒသကို ေရရွည္ဆက္လက္ထိန္းသိမ္းႏုိင္ဖို႔ကေတာ့ အမ်ားႀကီး စိန္ေခၚမႈေတြနဲ႔ ရင္ဆိုင္ရအံုးမွာပါ။
